Бабаюрт районну башын Элдар Къарагишиев тутгъанлы 100 гюн битди. Озокъда, 100 гюн уллу болжал тюгюл, амма оьзюню ишине берилгенлиги ва оьзюню айланасындагъылардан да шону талап этегенлиги булан шо 100 гюнню ичинде районда кёп уллу алмашынывлар болуп тура.

Бугюн бабаюртлулар алда хоншу районлагъа къарап, оланы яшавуна сукълана эди буса, гьали шу оьтген аз болжалны ичинде районда этилип турагъан ишлеге оьр багьа бере ва олар районда болуп турагъан янгылыкъланы кёп сююп къабул эте. Бугюнлерде Бабаюртда адамлар ял алагъан бав янгыртыла, фонтанлар къурула, юртну ичине ярыкълар тартыла, орамлар онгарыла. Шо ишлени эслейген ва оларда оьзлер де актив кюйде ортакъчылыкъ этеген халкъ буса оьзлени гележегине инамлы къарайгъан болду.

Районну башын тутгъанлагъа буса биринчи абатлар къыйын ва къыставуллу оьте. Амма шогъар да къарамай, районну башы Элдар Къарагишиев шо башлапгъы девюрню «Умутланы ва янгыртывну 100 гюню» деп белгиледи. Артдагъы гюнлерде Бабаюрт районну башы Элдар Гьюсейнович Къарагишиев булан ёлугъуп, районну бугюнгю гьалын ва ювукъ гележекде де не гёзлемеге болагъанны билмеге сююп, ону булан лакъырлашдыкъ. Тюпде шо ла­къырлашывну «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне де беребиз. 

–Элдар Гьюсейнович, биз оьзюбюзню лакъырыбызны районну жамият-экономика гьалыны гьакъында башласакъ яхшы болар эди.

– Сиз оьзюгюз де билеген кюйде, Бабаюрт район – Дагъыстанны лап да уллу районларыны бириси. Экономика якъдан алгъанда да о лап да онгайлы ерде ерлешген. 325 минг гектар топурагъы булан райо­н Хасавюрт, Къызылюрт, Къызлар, Киров районлар, гюнбатышда Мычыгъыш республика булан дазулары бар, гюнтувушун буса Каспий денгизни толкъунлары чая. Районну эки бёлюп – «Магьачкъала- Аштархан» темир ёл, федерал ва республика оьлчевдеги машин ёллар оьте. Бу йылны башына районну халкъыны санаву да 47 мингге етишген.

Оьзюню административ къурулушуна къарагъанда да, Бабаюрт район – тамаша район. Халкъ арада «Гиччи Дагъыстан» деп танылагъан Бабаюрт районну топурагъында 20 тав районну къотанлары ерлешген ва оланы еслигиндеги топуракъланы оьлчевю де 225 минг гектаргъа етише.

Шогъар да къарамай, районну жамият-экономика гьалын бир сёз булан айтмагъа бажарылмай. Бир вакътилерде республикада Бабаюрт районгъа «ашлыкъланы бежени» деп айтылып тургъан. Гертиден де, бу юрт хозяйство район. Шолай болгъанда, тергев де ону лап да гелимли тармагъы – юрт хозяйствогъа бакъдырылмагъа герек. Артдагъы йылланы боюнда районну ашлыкъ болдурувчулары етишген уьстюнлюклеге де къарамай, тармакъны оьсювюн чаналата­гъан четимликлер де ёкъ тюгюл.

Районда ашлыкъ оьсдюрюлеген майданланы оьлчевю йыл сайын кемий. Топуракълар толу кюйде сугъарылмайгъангъа гёре, ашлыкъ болдурувчулар аста-аста оьзлеге хас болгъан ашлыкъ оьсдюрювден къатты емлени топлавгъа чыгъып тура – районну авлакъларыны кёп яны биченлик­лер гьисапда къолланып геле эди.

Артдагъы 25 йылны боюнда хозяйствоара татавуллар тазаланмайгъангъа гёре, ертюп сувлар гётерилип, районну дагьнили топуракълары къоллавдан чыгъып барагъаны да – бирдагъы бир уллу масъала. Гьакъыкъатда изгъар сувлар гётерилип, гьар йыл дегенлей 1 минг 500 – 2 минг гектар топуракъ къоллавдан тая. Гьалны яхшы янгъа алышдырмакъ учун буса тезлик булан ерлерде мекенли чаралар гёрмеге герек. Инг башлап, районну сув булан таъмин этеген Дзержинскийни атындагъы татавулну толу кюйде тазаламаса бажарылмай.

Сонг да, юрт хозяйство тармакъны алгъа барывуна район техника якъдан къытлыкъгъа тарыгъаны да четимликлер тувдура. Техниканы къырдан гелтирмеге борчлу болагъан юрт хозяйство ашлыкъ болдурувчуланы топуракъдан алагъан гелими де бир нече керенлеге кемий. Оьзю­ню техникасы булангъы сабанчыны районда тапмагъа да къыйын. Увакъ сабанчы-фермер хозяйстволаны есилерине сатып техника алмакъ да пайдалы тюгюл. Шо саялы да биз гележекде 2014-нчю йылда Туршунайдагъы «Новонадежда» деген машин-гьайванчылыкъ станцияны (МЖС) ичинде къурулгъан машин-трактор парк­ны генглешдирмеге умутлубуз.

Сонг да, болдурулгъан ашамлыкъ малланы сатывгъа чыгъарыв, юрт хозяйство малланы ишлетеген предприятиелени ёкълугъу – гезикли четим масъалалар. Озокъда, шолар дагъы да бар ва биз гележекде шо масъалаланы да чечмек учун ишлежекбиз.

– Экономиканы алгъа элтмек учун къырдан гелеген инвестициялардан, увакъ ва орта бизнесни оьсдюрювден кёп зат гьасил болагъаны белгили. Шо якъдан районда не йимик ишлер юрютмеге гёз алгъа тутгъансыз?

– Озокъда, къырдан гелеген акъча маялар болмаса, увакъ ва орта бизнесни оьсдюрювню гьайы этилмесе, район экономика якъдан алгъа барар деме къыйын. Мен оьрде де эсгерип гетгеним йимик, районда аслу гьалда увакъ малланы чыгъа­рыв генглешген. Шо буса районгъа юрт хозяйство ва олай да оьзге тармакълар учун къырдан акъча маяланы гелтирмекни гери ура.

Акъчасы барлагъа, районгъа акъча салмакъ учун не герек? Уллу оьлчевдеги топуракълар, инженер къайдада генглешген онгайлыкълар тарыкъ. Шолар бизде бармы? Шо соравгъа инамлы кюйде жавап къайтармагъа бек къыйын.

Тек биз ишлежекбиз. Биз районну бары да юртларында топуракъланы оьлчеп башлагъанбыз. Гележекде уллу оьлчевдеги топуракъ пайланы жыйып, оланы мекенли инвесторлагъа ижарагъа бережекбиз.

Увакъ ва орта бизнесни гьакъында айта туруп, мен инг башлап районда далапчыланы ишин законну ёлуна салмагъа къатты чаралар гёрюп турагъаныкъны айтмагъа сюемен. Мисал учун айтгъанда, бу йылны январ айында райондагъы далапчыланы санаву 727-ге етише эди буса, оланы налог жыйыв къурумда янгыз 300-ю гьисапгъа алынгъан эди. Шо гьалгъа гёз юмуп, гёрмейген болуп турмагъа бажарылмай. Мен ёлбашчылыкъ этеген комиссияны ичинде ишчи бёлюклер къурулду. Шо бёлюклеге район администрацияны жаваплы къуллукъчулары, налог жыйыв къуллукъну, РОВД-ни, загьмат инспекцияны, пенсионный фондну, халкъны иш булан таъмин этеген центрны, газ ва энергетика къуллукъланы вакиллери гирген.

Комиссияны ишини гьакъында айта туруп, артдагъы 3 айны ичинде налог жыйыв къуллукъда гьисапгъа алынмагъан 187 далапчыны арагъа чыгъарды. Законсуз кюйде далапчылыкъ булан машгъул болгъан 82 далапчыны хозяйстволарын газдан ва ярыкъдан магьрюм этмеге тюшдю.

Озокъда, шо гьакъда айта туруп, ишни яхшы янларын эсгермеге де сюемен. Шо уьч айны ичинде налог жыйыв къуллукъгъа 102 арза берилген ва бугюнге 87 адам далапчылыкъ юрютмеге ихтияр алгъан.

Ери гелгенде мен шо кёмеклер далапчылыкъ булан машгъул этилеген тергевню де артдырмагъа гележекде де къаст этилежек деп эсгермеге сюемен. Биз янгыз далапчылыкъ булан машгъул гьар ватандаш законну ёлу булан, налог жыйыв къуллукъда гьисапгъа да алынып, далапчылыкъ юрютмеге ихтияр да алып, оьзю учун да, район учун да пайдалы болгъанны яныбыз. Бизин далапчылагъа оьзге талапларыбыз болмагъан ва болма да болмажакъ.

– Дагъыстанны Башсычы Рамазан Абдулатипов оьзюню Чакъырывунда гьакимликни халкъгъа тергевюню гьакъын­да айрыча такрарлады. Сизин нечик эсигизге геле, район администрация ерли гьакимлик гьисапда халкъгъа ачыкъмы?

– Бугюн мен, гертилей де, район администрацияны эшиклери районлулар учун гьаман да ачыкъ деп толу кюйде айтып боламан. Шо гьакъда санавлар да айта. Мен районну башын тутгъан 3 айны ичинде 200-ден де артыкъ адамны къабул этип битгенмен. Шо санавлагъа мени орунбасарларым къабул этген адамлар гирме де гирмей. Мен къабул этген 87 адамны да масъалалары чечилген, 25 адам иш булан таъмин этилген, къалгъанларыны масъалалары буса чечилип тура.

Сонг да, мен мени орунбасарларымны ортакъчылыгъы булан районну бары да юртунда халкъ булан жыйынлар оьтгердик. Шо жыйынланы оьтгере туруп, мен инг башлап халкъны къыйнайгъан авур масъалалар булан оьзюм олар яшайгъан юртлагъа барып таныш болмагъа сюйген эдим. Шо иш магъа бажарылма да бажарылды.

Яшырмагъа негер тарыкъ, районну кёбюсю юртларыны жамият-экономика гьалы макътардай тюгюл. Тек биз аста-аста булан шо авур масъалаланы чечмеге къастлыбыз. Юртлулар да бизге шону тиледилер, талап да этелер.

– Районну лап да агьамиятлыларындан бири деп билим берив тармакъ гьисап­лана. Шо тармакъда гьаллар нечикдир ва районну билим берив идараларыны иши булан сиз разимисиз?

– Гертилей де, билим берив тармакъ – районну лап да уллу бёлюгю. Бугюнге районда яшлагъа билим береген 23 охув ожакъ бар. Шоланы экиси – бек бузукъ гьалда. Увакъ ремонт ишлер де 1 школагъа этмеге герек. Сонг да, мен айрыча районну 11 школасы такъталардан къурулуп этилгенни ва оланы кёплеринде я спортзал, яда ашхана ёкъну эсгермеге сюемен.

Билим берив тармакъны алдында токътагъан лап да четим масъалаланы гьакъында айта туруп, мен инг башлап школаланы материал-техника базасы бузукъ гьалгъа чыкъгъанны, районну 11 юртунда яшлар бавлары ёкъну эсгермеге сюемен. Шо буса биринчи класгъа барагъан гиччипавлар учун уллу четимликлер тувдура. Яшланы билими тенглилеринден артда къала. Янгы билим берив программа буса яшлар школагъа баргъанча да охуп-язып болмакъны талап эте. Бизде шо масъалалар толу кюйде чечилмей.

Районну бары да школаларында 4 минг 850 охувчугъа ер бар. Амма районда школагъа барагъан яшланы санаву буса 5 минг 520-дан да оьтген. Шо буса кёбюсю школаларда билим беривню эки сменада юрютмеге борчлу эте.

Мен мунда яшлагъа школадан алдагъы билим беривню эсгерме де эсгермеймен. Неге тюгюл де, мен оьрде де эсгерип гетгеним йимик, районну 11 юртунда яшлар бавлары бютюнлей ёкъ. Барларында да яшлар толу кюйде яшлар бавларына къуршалмагъан. Неге тюгюл де, районда ишлейген яшлар бавларыны янгыз 8-нде 840 яшгъа ер бар. Шо вакътини ичинде электрон къайдада гезигине язылгъан гиччипавланы санаву 950-ге етишген. Школа чагъына етишмеген яшланы умуми санаву буса 4 мингден де оьтген.

Оьрде эсгерилген масъалаланы чечмек муратда биз ишлеп де турабыз. Бу йыл районну Уцмиюртунда 640 яшгъа гьисап этилген янгы школа къоллавгъа берилмеге герек. Шонда 120 яшгъа ери булангъы яшлар бавуну къурулушу да тамамлана. Бабаюртдагъы 1 номерли орта школаны бинасында да ремонт ишлер юрюлюп тура. Шондан къайры да, Хамаматюрт, Тамазатёбе ва Туршунай юртлардагъы школаларда иссилик болдурув табии газгъа чыгъарылажакъ.

Яшлар бизин гележегибиз экенни биз яхшы англайбыз ва биз оьзюбюзню яныбыздан яшларыбызны гележеги насипли болсун учун, бары да гючюбюзню салып чалышажакъбыз.

– Элдар Гьюсейнович, жамият къурумлар гьаман да гьакимликни ва халкъны байлавлугъу бир кёпюр йимик болуп гелген. Бугюн район администрацияны ва районда ишлейген жамият къурумланы аралыгъы нечикдир?

– Район администрация районну ичинде ишлейген жамият къурумлар булан тыгъыс аралыкълар юрютювню яны. Неге тюгюл де, район администрация да, жамият къурумлар да бир борчну кютебиз ва бизин алдыбызда токътагъан талаплар да бир – халкъгъа къуллукъ этмек. Шо саялы да мен жамият къурумлар булан бирликде ишлемекни яныман.

Районну жамият палатасы, давну ва загьматны ветеранларыны къуруму, «Давну яшлары» деген жамият къурум, къартланы район совети, районда ишлейген яшёрюмлени гьар тюрлю бирлешивлери бизин ортакъ масъалаларыбызны чечивде район администрацияны инамлы кёмекчилери болажакъгъа бек инанаман.

– Белгили кюйде, касбучулар бары да затны болмаса да, кёп затны чечмеге бола. Сиз районда касбучуланы танглавгъа байлавлу не политиканы юрютмеге умутлусуз?

– Гертилей де, оьз ишин билеген касбучулар гьар къурумгъа да алтын йимик сыйлы. Шо масъала гьар ёлбашчыны инбашына авур юк болуп тюше. Шо саялы да биз районда бар специалистлени районну гележеги учун толу кюйде къолламагъа къастлыбыз.

Биз демократия тамурлашып гелеген пачалыкъда яшайбыз. Шогъар гёре гьар адамны политика якъдан да, жамият якъдан да яшавгъа бакъгъан оьз къаравлары, оьз пикрусу бола. Амма, иш ишге тюшгенде, бизге, районну ёлбашчыларына, касбучуланы сайлайгъанда олагъа гьайсыз янашмагъа тюшмей. Оланы билимин ва пагьмусун районубузну гележеги учун толу кюйде къолламагъа гёз алгъа тутгъанбыз.

– Элдар Гьюсейнович, бизин булангъы ачыкъ лакъырлашывугъуз учун кёп савболугъуз! Сизин жаваплы ишигизге де къарамай, чакъда-чакъда газетибизни охувчуларына Бабаюрт район нечик яшайгъанны билдирмеге заман табажакъгъа инанабыз.

– Сиз де савболугъуз! Мен сизин соравларыгъызгъа жавап бермеге гьаман да гьазирмен.

Лакъырлашывну юрютген

Герейхан ГЬАЖИЕВ,

бизин мухбирибиз.