–Шихмагьаммат Арсланалиевич, согъан, самурсакъ тезокъ да оьрюмлеге де эшилип, чюйлеге тагъылып битген. Алдын бизин уллуларыбыз агъачлыкъдан тюрлю-тюрлю агъач емишлер: гертме, чум, агъачюзюм, алма жыйып, болагъанларын къышгъа къурутуп, болмайгъанларындан мурапа эте эди. Олар негьакъ этмей болгъандыр. Сиз врач гьисапда шо гьакъда не айтмагъа боласыз?
–Дурус айтасыз. Эсигизден таймагъандыр, гертмени сувуй турагъан кёрюкде къурутуп, сонг къол тирменден чыгъарып ун этип, къуругъан къабакъ урлукъну да, гьабижай унну да къошуп, къарывсуз болгъан яшлагъа язбашда ялата эди. Атын унутуп тураман.
– Къувутну айтамысыз?
–Дюр къувут. Муна шону ялап, яшлар къуватлы болуп, къувнап гете эдилер.
–Балики, къувут да, къуват деген сёз де башлапгъы заманларда «къуватлы» болмакъ деген бир маънаны англата болгъандыр. Тек бу гезик, Шихмагьаммат Арсланалиевич, биз самурсакъны пайдасы гьакъда мекенли кюйде хабарлагъаныгъызны сюер эдик. Ону гьакъында сизде кёп маълумат бар деп эшитебиз.
– Самурсакъны гьакъында, гертилей де, кёп айтылгъан буса да, гьалиге ерли огъар тийишли даражада багьа берилмеген деп эсиме геле. Себеби де, самурсакъ лап бырынгъы заманлардан берли дарман, эм деп айтыла гелген. Ону булан бизин ата-бабаларыбыз ич аврувланы да, териде болагъан аврувланы да къолай эте гелген. Мисал учун, тиш этлери тартылып, тишлери тюшме башлагъанда да самурсакъ кёмек этегени барыбызгъа да ачыкъ зат. Мен цинга аврувну гьакъында айтаман.
– Сонг дагъы да, къаркъараны яшгъартагъан кюйлени бир керен сиз айтып эшитген эдим.
– Дюр. Бир кило самурсакъны эзип, бир литр спиртге къошуп, он-он беш гюн къоюп, сонг сюзюп, къарангы сувукъ ерде къоясыз. Гьар гюн уьч керен ичесиз. Биринчи гюн бирер тамычыны – эртен, тюшде, ахшам. Экинчи гюн – экишер, уьчюнчю гюн – уьчер тамчыны. Шолай, 25 тамчыгъа етгинче. Сонг гьар гюн ичеген тамычылар бирге аз бола башлай – йигирма дёрт, йигирма уьч, йигирма эки – бирге ерли. Шу йылда бир керен этиле ва къаркъараны агъулардан (токсины) тазалай. Йылда бир керен сама шу балгьамны къоллагъан адамны терисине ерли яшгъарма башлай, бюрюшмелери аз бола.
– Сувукълар болгъанда, савлугъу осаллар сувукъну гётерип болмай шюшгюре, ёткюре…
– Шо заман сувукъ тиймесин учун, бир тиш самурсакъны эзип, согуна мамукъ гесекни чомуп, узун этип, танавларыгъызгъа сугъуп къоясыз, аврув сизден бир чакъырым арекден къакълыгъып гетежек. Къаны ташыйгъанлагъа да гьар ашны алдында бир, эки тиш самурсакъ ашаса яхшы. Булай этсе дагъы да яхшы. Юз элли грам самурсакъны эзип, ярым литр гьаракъыда къарангы ерде дёрт жума сакълайсыз. Заманда бир аталай турма герекни унутма тюшмей. Гьар ашны алдында бир чай къашыкъ ичиле.
– Биревлер сызлавукълар-чыгъывлар инжите деп бола, огъар да дарман сама тюгюлмю самурсакъ?
–Мен сизин англадым. Эртен-ахшам шо ерлерин самурсакъ булан ишыма ярай. Билемисиз, алда яшланы бешиклерине де, юрюйген болгъанда бойнуларына да самурсакъны минчакълар этип тагъып къоя болгъан. Самурсакъны ийиси де кёп микробланы оьлтюре.
–Дагъы да не дарманланы билесиз?
–Яшлар гече тишлерин «ашай», къыжыллата яда бойлукъда авзундан акъгъан силегейни дамгъасы къалмакъ нени белгисидир?
–Яшланы сувалчанлары бар буса, не этме герек?
–Муна шолай заманда сырлы кружкагъа бираз сют тёгесиз, кёп къайнагъынча отдан тайдырып, эки тиш самурсакъ къошасыз. Гече бир зат булан басдырып, эртен болгъанда ачкъарынгъа самурсакъны тайдырып ичесиз. Ярым сагьатдан сувалчанлар чыкъма башлай. Шолай уьч гюн этме герек. Оьрюм яшлагъа – бир баш самурсакъ, уллулагъа эки баш гёрсетиле. Къаркъараны артыкъ холестеринден, авур металлардан, радиоактивный элементлерден тазалама сюйсенг, самурсакъны уьст къатлавларындан да дарман сув этме бажарыла. Шондан бир чай къашыкъны бир стакан къайнар сувгъа тёгюп, ярым сагьат къоюп, гюнде эки керен ярты стаканны ичме герек. Отуз гюн ичгенден сонг, он гюн ял алып, сонг шолай дагъы да бир ай такрарлайсыз.
– Олай болгъан заманда, сатып алгъан самурсакъ саптагъына ерли бал болур деген айтыв шу ерде бир оравлу гелмейми дагъы?
–Озокъда, учузну йилиги татымас деген айтыв да къыйышмай къалмай.
–Нечик?
–Нечик болагъандыр, багьалы-багьалы дарманланы бек аявлап-асырап сакълайбыз, къоллайбыз. Бир зарал да этмейген самурсакъны багьалап, аяп-асырап, хадирин билип юрютмейбиз. Сатып алып, рецепт булан къоллай эдик бусакъ, гёрюр эдигиз огъар этилеген абурну. Шону йимик согъан да. Согъанны гьакъында дагъы гезик хабарлама ярай.
– Шихмагьаммат Арсланалиевич, пайдалы насигьатларыгъыз учун савболугъуз.
–Сиз де савболугъуз. Ийис геле деп къоркъмагъыз, гьар ашайгъанда самурсакъны къоллама унутмагъыз.
Лакъырлашывну юрютген
Магьаррам АЛИМГЬАЖИЕВ.
