Белгили кюйде, гьалиги заманда адамланы пенсиясы пачалыкъ бюджетден топланмай, ишлейген адамны загьмат гьагъыны бир пайы да къошула (топланагъан пенсия). Муна октябр айны башында адамланы шо загьмат гьагъындан гележек пенсия учун акъча топланагъан къайда заманлыкъгъа, бир йылгъа токътала деген хабар яйылды. Шо масъалагъа байлавлу болуп телевидениени НТВ каналыны къуллукъчусу финанс министерликни башчысы Антон Силуановдан баянлыкъ алгъан. Министр айтагъан кюйде, Россияны 20 миллиондан да артыкъ пенсия чагъына ювукъ болгъан адамларын шо масъала ойлашма борчлу этди. Пенсияны топлав неге токътала, гьукумат ону булан не чаралар гёрме сюе? Гьали де бир къыйывсуз гьалгъа тарыма сама турмайбызмы? Бир-бир экспертлер айтагъан кюйде, шо – «экспроприация», халкъны малындан, мюлкюнден гюч булан магьрюм этив бола. Терен англаву ёкъ адамлар пачалыкъ бизин бирдагъы керен де тонама тура деп къычыра.
Шо гьакъда англатыв бере туруп, финанс министр Антон Силуанов булай айтгъан: «Гертиден де, Россия Федерацияны Гьукуматы пенсия системаны алышдырма сюе. Биз пенсиягъа чыгъагъанланы оьмюр чагъын артдырмакъны гёз алгъа тутгъанбыз. Шо пенсионерлер учун къыйыкъсытылагъан йылланы къайтарышын пенсияны оьлчевюн артдырмакъ булан этме умут бар. Ватандашлар пенсиягъа геч чыкъса да, оланы пенсияларыны оьлчевю кёп болажакъ, артажакъ. Пенсиягъа чыгъагъан адамны загьмат гьагъыны оьлчевю артгъан сайын, пенсиясы да артажакъ. Ондан сонг да, бу накопительная пенсияны адамлагъа пайдалы этмек учун гёрюлеген чараланы бириси».
Юрюлеген хабарны пенсия сис­темагъа инамсызлыкъ тувдурагъан ва ватандашлагъа пайда этебиз деген сёзлер булан олагъа гертисин айтмай, оланы алдатагъан кюйлер де бола деген соравгъа министр булай жавап бере: «Бизин якъдан гёрюлеген чаралар ватандашланы топланагъан пенсияларын бар кюйде сакълавгъа бакъдырылгъан. Бары да этилеген алышынывлар шо саялы. Бир йылгъа топланагъан пенсияны токътатмакъ булан шо йылны топланагъан пенсиясы олар учун тас болмай. Шо йылны пенсиясы распределительная пенсиягъа къошула. О масъала пенсиягъа чыгъажакъ ватандаш къайсы пенсияны сайлажакъдан гьасил бола.

Пенсионер оьлген сонг, пенсия кимге къала?

Топланагъан пенсия 1967-нчи йылда тувгъан ватандашлардан тутулагъаны борч этилип салына. Олай да, 1953–1966-нчы йылда тувгъан эргишилерден ва 1957–1966-нчы йылда тувгъан къатынгишилерден тутула. Оланы загьмат гьагъындан топланагъан пенсия учун страховой взнослар тёленген буса бериле. Дагъы да пачалыкъ прог­раммада гёнгюллю кюйде ортакъчылыкъ этгенлеге, олай да аналыкъ капитал сертификаты барлар оьзлени капиталын гележек пенсиясыны гьисабына бакъдыргъан буса бериле.
Пенсия берилгенче яда перерасчёт этилгенче ватандаш оьлген буса, топланагъан пенсиягъа жыйылгъан ону харжы, пенсиясын гьисапгъа алып, къалгъан ювукъ къардаш адамларына бериле. Топланагъан пенсияны оьлген адамдан сонг къалгъан адамгъа Россияны фонду яда пачалыкъгъа гирмейген пенсия фонду бере. Шолай гезиклерде пачалыкъ яда пачалыкъгъа гирмейген идарада пенсия топлангъаны гьисапгъа алына. Пенсияны алмакъ учун Пенсия фондгъа, адам оьлюп, алты ай битгинче болжалда арза берме герек бола. Оьзюню топланагъан пенсиясын пайлама герек адамлар яда адам ватандашны топланагъан фонду булан борч этилген страхование тутгъан дыгъарда гёрсетиле. Шолай дыгъар болмаса, пенсия ватандашны къардашларына бериле. Олагъа берилеген пенсия оьлчев оланы оьмюр чагъындан яда ишлеп болагъанындан-болмайгъанындан гьасил болмай ва шулай ёрукъда тёлене. Биринчилей – яшларына, сакълагъан яшларына да, агьлюсюне, ата-анасына (сакълагъан буса да). Экинчилей – агъа-инисине, къызардашына, уллатасына, улланасына, яшларыны яшларына.
Топланагъан пенсияны фондуна берилип тургъан аналыкъ капитал, олай да инвестициягъа берилген взнослар агьлюсюне (эрине яда яшны оьзюнюки этген атагъа) ва яшлагъа бериле. Варислерине берилеген топланагъан пенсиягъа налог салынмай.

Россиялыланы оьмюрю узакъ болгъан

ООН-ну билдиривюне гёре, уьлкеде яшайгъанланы оьмюрю 65 йылдан озгъанларыны санаву 7 процентден артыкъ буса, шо уьлкени ватандашлары къартайгъан деп санала.
Арт вакътиде Россияда яшай­гъанланы оьмюрю узакъ болгъаны токъташдырылгъан. 2012-нчи йылда узакъ яшайгъанланы орта оьлчевю 70 йылдан бираз къолай болгъан. США-да шо санав – 78 йылгъа, Германияда – 79 йылгъа, Францияда – 81 йылгъа, Японияда 82 йылгъа тенг. Халкъарада юрюлеген кюйде, уьлкеде яшайгъанланы орта оьмюр чагъы 80-ден яда 90-дан оьте буса, уьлкени бюджетине гюч бола деп санала. 70–75 йыл чагъындагъы адамлар савлай дюньяда «уллу чагъындагъы адамлар» гьисаплана. Бизде буса шолайлар кёп. Ондан сонг да, Россияда тувагъанланы санаву оьлегенлени санавундан артма башлагъан.
Бираз алда загьматгъа къарайгъан министрни заместители А. Вовченко Россияда 65 йылдан озгъан адамланы санаву артып бара деп къоркъув берген. Шо къоркъув гьабас деп гьисап этиле.
Алимлер айтагъан кюйде, Россияны экономикасы Германияны экономикасыны артындан етишген. Бош шатлыкълагъа харжланагъан акъчаланы пенсионерлени яшав гьалына бакъдырса, шо «къыйынлы» гьал чечиле деп гьисап этиле.
Уллу чагъындагъы адамлар кёп болагъанлыкъ, артагъанлыкъ Россияда гюнбатышдан эсе 50 йыллагъа артда башлангъан. Тек о уьлкелерде уллу чагъындагъы адамлар кёп болагъанны бирев де къоркъунчлу гёрмей. Къайта, онда уллу чагъындагъы адамлар жамиятны бюджетине гюч этмей, олар янгы алывчулагъа айлангъан деп санайлар. Фирмалар олагъа тарыкълы малланы чыгъара. Медицина маллар, гёзелдириклер, таякълар, яхшы эшитме кёмек этеген аппаратлар – къартлар учун герекли маллар. Гьона шо малланы чыгъарывгъа гюнбатыш уьлкелерде агьамият бериле.
Къарт болгъанланы санаву артагъанны къоркъунчлу гьал деп гьисаплама да ярай, янгылыкъланы къолламакъ учун имканлыкълар деп гьисаплама да ярай.

А.Гьамзаев.