Озокъда, М. Лермонтовну «Герой нашего времени» деген асарында эсгерилеген кюйде, Кавказда, айрыча алып айтгъанда, Дагъыстанда юрюлген агьвалатланы, къумукъ къыз Бэланы, ону орус офицер булангъы аралыгъын, спектаклни режиссёру алданокъ билдирген кюйде оьзюню къаравларын, Лермонтовну повестни маънасын оьзю сезген кюйде къаравчулагъа етишдирмекни къаст этген.
Спектакль Магьаммат бийни абзарында уллу къызын уьйлендиреген той булан башлана. Буланы тоюна абурлу къонакълар – орус офицерлер, олай да мычыгъыш къардашлары геле. Шонда орус офицер Григорий Александрович бийни къызы Бэлагъа гьашыкъ бола. Амма Бэланы эркъардашы Азамат Къачакъ Казбични «Къарагёз» деген атына гёз салгъан. «Къарагёзню» Казбичден алмакъ учун не этме де къайырмай. Ону билген Бэлагъа гьашыкъ орус офицер, Бэланы оьзюне берсенг, «Къарагёз» сеники болажакъ деп Азаматны рази этме бажара. Бу спектакль музыкалы-драма къайдада салынгъан. Гьаракатланы барышында Магьаммат бий, Бэла, Азамат жан бере.
Къаравчуну инандырагъан кюйде ойнама бажара, амма…
Къумукъ театрны артистлерини оюнуну гьакъында айтгъанда, къаравчуну инандырагъан кюйде ойнама бажарагъанын эсгермей болмайман. Амма артистлени бирлерини сёзю къаравчугъа мекенли етишмей, ярты къалагъаны билине. Янгыз бу спектаклде тюгюл, башгъа спектакллерде де бу гьал эслене. Мисал учун айтгъанда, Казбични ролюн ойнагъан Тимур Умаев оьзюню ролюн усталыкъ булан, оьрде эсгергеним йимик, къаравчуну инандырагъан кюйде ойнаса да, сёйлейген сёзлерин ахырына гелтирмей ютуп къоягъаны сезиле эди.
Яш Бэланы ролюн ойнагъан Камила Гьажиева оьзюню игитини хасиятын къаравчугъа етишдирмеге къаст эте эди. Къумукъ йырланы аргъан да согъуп таъсирли йырлады. Амма спектаклни барышында къумукъ къызгъа, айрокъда о девюрде адатланы къатты юрюлеген вакътисинде тийишли болма герекли хасияты, къумукъ битими сакъланмагъаны гёрюне эди. Озокъда, сагьнада гёрсетме гёз алгъа тутулагъан гьал, гьаракат режиссёрну тапшурувларына гёре кютюле. Йиберилген гьар тюрлю кемчиликлер артистлерден гьасил болмайгъанындан, режиссёрну тапшурувундан тышгъа чыкъма имканлыкъ бермейгенлигинден де амалгъа геле.
Спектакль узакъ заман – 2 сагьат 40 минутну узагъында юрюлдю. Барышында адамны гёзъяшларын чыгъарагъан, языкъсындырагъан мюгьлетлени кёплюгю ва узакъ юрюлегенлиги къаравчуну бираз арытадыр деп эсиме гелди.
Пьесаны барышында болгъан кемчиликлени гьакъында къабул этив тамамлангъан сонг арагъа салып ойлашыв юрюлдю. Спектаклни къыйматлама чакъырылып гелген театровед, критик Гулизар Султанова спектаклни гьакъында айта туруп, сагьнада къумукъ къызланы гийимлери гьакъыкъатгъа къыйышмайгъанны, къумукъланы табиатына, битимине ошамайгъан кюйде къавгъа кёп экенлигин, артыкъ узакъ гёрюнюшлер, узатылагъан яс гьаракат, шолай да, артистлер фонограммагъа гёре йырлайгъанны кемчиликлер гьисапда эсгерди.
Фонограммагъа кёп заман бериле
Музыкалы-драма спектаклни багьалай туруп, музыковед Маймусат Къоркъмасова Къумукъ театр М. Лермонтовну асарына гёре спектакль салагъаны биринчи гезик тюгюл экенни айтды:
– Бугюн бу спектаклни барышында къолланагъан инчесаниятны къайдалары бир ерлеринде талаплагъа гёре кютюлмеген. Артистлер оьзлени тавушу булан йырлап бола туруп, оькюреген макъамлар, йырлар бирден къулакъгъа чалынагъаны, къаравчуну сесгендирсе тюгюл, оьзюню барышы булан барма къоймай, ойларын башгъа якъгъа элтмеге, спектаклни барышындан айрылма борчлу эте. Спектаклни баш гьаракаты той да бугюнгю бизин къавгъалы тойланы эсгерме борчлу эте.
Спектаклни барышында, озокъда, инче яратылгъан гёрюнюшлер бар. Къумукъ макъамланы айырып, тийишлилерин табып болгъанлыгъы нечакъы да яхшы, тек музыкалы-драма театрларда фонограмманы къоллама гери урулагъанына да къарамайлы, фонограммагъа кёп заман бериле. Мундагъы артистлени оьзлени имканлыгъы, тавушлары бар. Шо саялы музыкагъа бакъгъан янын тюзлемеге къыйын болмас деп ойлашаман. Биз айрокъда классиклени асарларын сагьналашдырагъанда къаравчугъа ругь байлыкъны, айбатлыкъны, оьр инчесаниятыбызны етишдирме герекбиз, – деди ол.
Белгили шаир, драматург Вагьит Атаев де спектаклни гьакъында оьзюню ойларын айта туруп, булай деди:
–Осман Ибрагьимов оьзюню бойнуна тынч ишни алмагъан, тек Дагъыстандан тышда да, халкъара оьлчевде бу пьесаны оьр багьа берип къабул этгенлиги, бу даражада онгарма бажаргъанлыгъы сююндюре. Бу спектаклни Дагъыстандан тышдагъы къаравчу да кёп сююп къабул этежек. Артистлени оюнуна да бек разимен.
Театр ахтарывчу Бадрижат Магьамматгьажиева да пьесаны автору, режиссёру Осман Ибрагьимовну, артистлени янгы спектакль булан къутлады ва булай деди:
– Спектаклни барышында гьаракат юрюлеген ерге къарагъанда, артистлени гийимлерин гёргенде, соравлар тувулуна. Декорация спектаклни маънасына, гьакъыкъатгъа къыйышамы, игитлени, бийлени гийимлери, оьзлени тутагъан кюю мекенли гьазирленгенми деген соравлар тувулуна.
Спектаклде къолланагъан гийимлеге артистлени оьзлени разисизликлери де бар. Къумукъ театрны чебер ёлбашчысы Айгум Айгумов артистлер сагьнагъа чыкъгъынча, тындырыкълы кюйде оьзюню ролюню сёзлерин уьйренме герекни, шолай да гийимлени тийишли цехлерден талап этмекни буварды.
Спектални арагъа салып ойлашывда оьзлени ойларын айтгъанлар барысы да бир тавушдан дегенлей спектакль артыкъ узатылагъаны, айрокъда ахырында къолланагъан сёйлевлер ялкъдырагъанын эсгерди.
Бу пикру булан толу кюйде рази бола туруп, къаравчу гьисапда Осман Ибрагьимов онгаргъан спектакль театрда къаравчуну юрегине ёл тапмай къалмажакъ деп ойлашаман. Узакъ заман юрюлегенине де къарамайлы, орус классикадан алынгъан повестге гёре яратылгъан драма, биз уьйренген комедиялар булан тенглешдиргенде, маъна ягъындан утса тюгюл, осал гёрюнмежек.
«Бэла» арагъа салып ойлашывда, гёрсетилген кемчиликлени де тергевсюз къоймай, уьстюнде режиссёр да, артистлер де ишлеп, къаравчугъа етишгенде, янгы гёзден къарардай даражагъа етишежегине инанаман.
Гьасили, «Бэла» Къумукъ театрны сагьнасында сентябр айда ойналажакъ. Театрны чебер ёлбашчысы А.Айгумовну ва спектаклни автору ва режиссёру О.Ибрагьимовну пикрусуна гёре спектакль къумукъча ва орусча юрюлежек. Къумукъ къаравчулар эсгерилген спектаклни арив къабул этежегине оьзю О.Ибрагьимов да инана.
Патимат БЕКЕЕВА.
СУРАТЛАРДА: спектаклни баш игитин ойнайгъан Камила Гьажиева (Бэла); Дагъыстанны ат къазангъан артисти Имам Акавутдинов (Григорий Александрович); спектаклден гёрюнюшлер.
