Кёп къуллукъланы кютеген центрлар (МФЦ), халкъарада шогъар «бир терезеден битеген къуллукъ» деп де айтыла, Россияда 2007-нчи йылдан тутуп пайдаландырылма башлагъаны гьакъда «Ёлдашда» алда да бир нече баянлыкълар ва къысгъаракъ маълуматлар берилди. Магьачкъалада шолай центр 2010-нчу йылдан тутуп ишлемеге башлагъан. Тюзюн айтмагъа герек, шондан сонг ватандашланы пачалыкъ ва муниципал къуллукъларын яшавгъа чыгъарывда бир къадар онгайлыкълар ва енгилликлер тувулунгъан.
Буса да, яшавлукъда адамланы пачалыкъ ва муниципал къуллукъларын кютювде бары да имканлыкълар толу кюйде къолланмай. Шолай къуллукълагъа харлы ватандашланы янындан шо саялы чакъда-чакъда разисизликлер тувулунагъаны да гьис этиле.
Бизин республикабызны тахшагьарында яшайгъан ватандашланы пачалыкъ ва муниципал къуллукъларын кютювде Магьачкъаладагъы МФЦ-де не йимик имканлыкълар къоллана? Не зат етишмей? Уьстде эсгерилген ва оьзге тюрлю масъалалагъа байлавлу болуп ва шолай да редакциягъа гелеген кагъызланы да гьисапгъа алып, бизин мухбирибиз Магьачкъаладагъы МФЦ-ни директору Микайыл Гьасановдан баянлыкъ алгъан. Шо баянлыкъ тёбенде охувчуларыбызны тергевюне де бериле.
– Микайыл Омаркъадиевич, Магьачкъаладагъы МФЦ-де ишлеме башлагъанлы, ватандашланы пачалыкъ ва муниципал къуллукъларын кютювде не йимик онгайлыкълар болдурулгъан?
– Кёп зат алышынгъан. Алышынмагъан буса, ватандашлар шо гьакъда маълумат къураллардан таба, гьакълашып-гьаллашып дегенлей, бизин чалышывубузну ачыкъгъа чыгъарма ихтиярлы. Демек, алдагъы гезиклерде зая гетеген заман, тас болагъан сагьатлар гьали тарихге гете демеге ярай.
Шону учун бугюн бизин центрда лап да янгы ва алдынлы электрон алатлар къолланагъаны борчланы кютмеге имканлыкълар болдура десем де, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмас.
– Яшырмагъа негер тарыкъ, гьали де шо центрда къуллукъ чалт кютюлмей, документлер гьазирленмейли, есилерине къайтарылып бериле дейгенлер ёлугъа. Шо гьакъда сиз оьзюгюз не айтмагъа боласыз?
– Элни авзу элекдир деп негьакъ айтылмай. Озокъда, документлерде янгылышлар болса, биз шоланы эс этип, къайтармагъа борчлубуз. Арзасы булан документлери толу кюйде гьазирленип берилсе, биз шоланы къуллукъларын адамланы башын инжитмейген кюйде «бир терезеден» таба, 15-20 минутну ичинде кютюп болабыз. Кёплер шону оьзлер де яхшы англай ва бизин къуллукъгъа харлы болуп геле…
– «Бир терезеден битеген къуллукъну» аслу борчу недир?
– Ватандашлагъа пачалыкъ ва муниципал къуллукълар, оланы кабинетден-кабинетлеге, бир къурумдан башгъа къурумлагъа чапдырмайлы, бир ерден таба кютмеге бажарылсын учун къаст этиле.
– Къуллукълар тегин кютюлеми?
– Тегин кютюле.
– Сиз башчылыкъ этеген МФЦ-ден таба ватандашланы нече тюрлю къуллукъларын кютмеге бажарыла?
– Кёп тюрлю, дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, 160-гъа ювукъ гьар тюрлю пачалыкъ ва
муниципал къуллукъланы кютме бажарыла.
– Сизин МФЦ-ни къуллукъларындан аслу гьалда пайдаланагъанлар кимлердир?
– Топуракъ ва мюлк масъалалагъа байлавлу болуп гелегенлери лап да кёп. Ватандашлыкъ ихтиярлары къыйыкъсытылагъан тайпалар да аз тюгюл. Арт вакътилерде далапчылыкъ тармакъда ишлейгенлер де кёп гелеген болгъан.
– Микайыл Омаркъадиевич, умуми кюйде алгъанда, сизин МФЦ-ни къуллукъларындан пайдаланагъанлар нечакъы болур?
– Биз документлерсиз, арза язмай гелгенлени де англатыв берип къайтарагъан гезиклерибиз кем болмай. Айда 3-4 минг адам геле.
– Олай буса, МФЦ-ден таба 2013-нчю йылда нече адамны къуллукълары кютюлген?
– Умуми кюйде алгъанда, барысы да 40 мингден къолай болур, къурумланы да къошуп айтгъанда.
– Микайыл Омаркъадиевич, белгили болгъаны йимик, МФЦ-лер коррупцияны алдына чатакъ салмакъ учун къурулгъан эди. Бажарыламы?
– Тюзюн айтгъанда, толу кюйде бажарылмай тура. Тек, лап да аслусу, адамланы алда йимик чиновниклени алдына барып тобукъдан турагъаны кемий. Озокъда, толу кюйде чиновниклер салагъан тогъасланы тайдырмакъ учун дагъы да заман тарыкъ. Шону гьисапгъа алып, биз де адамлар булан англатыв ишлер юрютебиз. Неге тюгюл, коррупция кёп башлы аждагьа йимик, бир башын гессенг, башгъа башы оьсюп чыгъа…
– Сиз ишлеме башлагъанлы арадан уьч йыл оьтген. Шо вакътини ичинде сизге лап да четим тиегени къайсы масъаладыр, озокъда, коррупциядан сонг?
– Топуракъ-мюлк масъалалар бек къыйын чечиле. Шо, озокъда, шагьардагъы хас къурумланы борчларына сувукъ-салкъын янашывундан тувулуна. Мисал учун айтгъанда, архитекторлар, топуракъ-мюлк масъалалагъа къарайгъан къуллукълар шолайлардан санала. Тюзюн айтмагъа герек, тахшагьарыбызны районларыны ва посёлокларыны башчылары да борчларына толу жаваплыкъ булан янашмайгъаны ачыкъ болуп гёрюне. Бизге гелтирилеген документлерде де оланы хаталарына байлавлу четимликлер тувулуна. Судлагъа чыкъмаса бажарылмайгъан гезиклер де къаршылаша…
– Микайыл Омаркъадиевич, бар имканлыкълардан сизин касбучуларыгъыз некъадар пайдалана? Оланы борчларына янашыву сизин рази къалдырамы?
– Тюзюн айтмагъа герек, бир сагьатны ичинде «бир терезеден» 4 адам оьте. Бизин залда гезиклер нагагь да болмай. Озокъда, талаплар баргъан сайын артып тербей. Шоланы артындан етишип, бары да онгайлыкъланы болдурма, къуллукъланы кютмеге четим. Бугюн бизин МФЦ-де ватандашланы пачалыкъ ва муниципал къуллукъларын кютюв булан машгъул болагъан 12 «терезе» ачылгъан. Магьачкъалада яшайгъанланы къуллукъларын толу кюйде кютмек учун буса 150-ге ювукъну ачма тарыкъ.
– Шону да гьисапгъа алып айтгъанда, оьтген йылгъы ишигизни натижалары сизин рази къалдырамы?
– Озокъда, бизин ишибизде бир къадар алгъа барыв гьис этиле. Умутлар – уллу, хыяллар – хыйлы. Амма шоланы барысын да толу кюйде яшавгъа чыгъарма тынч болмай. Мисал учун айтгъанда, биз 2013-нчю йылгъа гёз алгъа тутулгъан борчларыбызны 80 процентин яшавгъа чыгъарма бажардыкъ. Росреестр управление (есликни токъташдырагъан къуллукъ) булан байлавлукъланы камиллешдирив толу кюйде яшавгъа чыгъарылмады. Натижада бир тюрлю программалар да пайдаландырылмай тура. Шо яшавгъа чыгъарылса, документлени гьазирлев дагъы да чалтлашажакъ эди. Демек, эмежлер булангъы байлавлукъланы беклешдирив – бугюнню аслу масъаласы. Шо яшавгъа чыгъарылса, о заман болажакъ бизин МФЦ оьр даражада асувлу.
– Дагъы не йимик янгылыкъланы къоллама умут этиле?
– Дагъыстанны Гьукуматыны 1776 номерли къарарына гёре адамлар йыракъ ёл этип бизин МФЦ-ге гелмейли де, яшайгъан еринде пачалыкъ ва муниципал къуллукълардан пайдаланма болсун учун онгайлыкъланы болдурув гёз алгъа тутулгъан…
– Баянлыкъ саялы сизге баракалла. Белгиленген борчларыгъызны яшавгъа чыгъарывда сизге уьстюнлюклер ёрайман. Сиз оьзюгюз де имканлыкъдан пайдаланып, бизин газетни охувчуларына, магьачкъалалылагъа не зат ёрамагъа сюер эдигиз?
– Ватандашланы пачалыкъ ва муниципал къуллукъларын кютюв бизин учун сыйлы борч экени англашыла. Шо ишде биз оьсюп тербейген талапланы гьисапгъа алып, гележекде дагъы да онгайлыкълар болдуруп дегенлей, оланы разилигин къазанма къаст этежекбиз. Чиновниклер де бизин ишибизге чатакъ салагъаны саялы, къоллавчулар булан гьакълашып-гьаллашып, оьз ихтиярларыбызны бирликде якълап чалышмакъ парз. Озокъда, шону учун барыбызгъа да гележекде савлукъ булан аманлыкъ ёрайман!
Язып гьазирлеген
Къарамагьаммат Къараев,
экономика ва жамият бёлюкню редактору.
