(Магьачкъала округ)
Каспий денгизни къыбла ягъасындагъы «Тенгир»-тавну темиркъазыкъ бетинде ерлешген, къумукъ халкъны къысматына бек таъсири тийген «Таргъу» деген белгили къумукъ юртну аты «Тар къол» деген эки сёзден гелгендир деп айтагъанлар да бар. Тек бир-бир тарих ахтарывчулар ойлашагъан кюйде, шо пикру дурус тюгюл.
Гьамри оьзенни ягъасында 1 минг 500 йыллар алда «Даргун» деген шагьар болгъан. 720-нчы йылларда араплар, гьона шо шагьар бекликни елегенде, ону ичиндеги халкъны къувалап чыгъаргъанлар. Гьариси гьар тюрлю юртлагъа барып сыйынгъан. Бирлери, о замангъы Семендер шагьарны къырыйына гелип, ичине гирме сююп токътагъанда, шагьарны бийи о халкъны гьалиги Таргъу юрт бар ерге ерлешдирип, янгы юрт къурулгъан дей. Белгили къумукъ тарихчи ва язывчу Баммат Атаев язгъан кюйде: «Янгы къонуш оьзюню «Даргу» деген эсги атын сакълагъан, бара-бара «Таргъугъа» айлангъан».
Уллу бавлары булангъы ниъматлы ерде токътагъан Семендер шагьарны айрыча мадарлы халкъы яшайгъан «Инжи къала» деп айтылагъан ери (Анжи къала) Семендер шагьарны беклик къаласы болгъан. Семендер шагьар, гьалиги бизин девюрге ерли сакъланмаса да, Анжи сакълангъан. Шону учун да Таргъу ва Анжи ювукъ къардашлар деп айтма ярай. 1722-нчи йылларда I Пётр Таргъугъа гелгенде де, Анжи къумукъ юрт гьисапда белгили болгъан. Озокъда, Анжи гьалиги бизин девюрде юрт кююнде сакъланмагъан, оьсюп уллу шагьар болгъан. Белгили инкъылапчы Магьач Дахадаевни эсделигине огъар Магьачкъала деп айтыла. Тек гьали де «Анжи» деп айтагъанлар да кёп бар.
Сонггъу монгол- татар елевчюлени, Акъсакъ Темирни асгерини зулмусу ва зияны Таргъу юртну тозмагъа болмагъан. ХY-ХYI асруларда бу юрт Шавхал бийликни ата юрту гьисапда токъташып, Иран, Осман Тюркия булан савдюгер аралыкълар башлагъан. Сонггъу йылларда Таргъу юрт Дагъыстанны атындан Россия пачалыгъы булан дос аралыкълар юрютюп, ону къанатыны тюбюнде яшагъан.
1475-нчи йылда Таргъугъа орус савдюгерчи Афанасий Никитин деген адам гелген. Биринчилей ол «город Тарки» деп де, «Кумыки» деп де къумукъ сёзлени оруслашдырып, гьалиге ерли етишердей таъсир этген деп айтма ярай.
1570-нчи йыллардан башлап, Чопан шавхалны девюрюнден тутуп, Таргъу юрт Къумукъ элни «тахшагьары» гьисапда гёрмекли юрт болуп яшамагъа башлай. 1576-нчы йылда Чопан шавхал оьлгенде, Къумукътюзню топуракълары ону уланларына пайланса да, «Таргъу бийлик» деген ат сакълана. Таргъу юрт, баш юрт болуп, кёп йылланы узагъында, къумукъланы яхшысына-яманына таъсир этип яшай.
О вакъти Таргъу бавчулукъну, бахчалыкъны эли гьисапда белгили болгъан. Мундагъы сабанчылар кёбюсю къумукъ юртларда чачылмайгъан согъан, самурсакъ, жибижей, оччам да оьсдюре болгъан. Будай, арпа, мамукъ, тамакю,тюрлю емишлер булан бай Таргъуда ХYIII асру башланагъан йылларда, 3 мингден де артыкъ ожакълар болгъан дей. О йылларда Семендер шагьарны яллатгъанда, хыйлы халкъ къонуш излеп мунда гелип яшагъан. Елевчюлер шагьарланы, юртланы яллатса да, тозса да, адамланы бирин де къоймай оьлтюрген гезиклер болмагъан, халкъы къайда буса да бир ерге барып сыйына болгъан. Шо саялы да, мен ойлашагъан кюйде, бугюнгю Таргъуда бырынгы Семендер шагьарны гесеги де яшай.
Таргъу юрт бек арив ерде ерлешген. Юртдан къарагъанда, Каспий денгиз де, гьалиги уллу Магьачкъала шагьар да къолунгну аясында йимик гёрюне. Янгыз шо гёрюнюшге ес болуп яшайгъанынг да гёнгюнгде кёп уллу оьктемлик тувдура.
