Сеси чалынгъан эди
Бу масъаланы арагъа чыкъмакълыгъы гетген охув йылны ахырында ЕГЭ-ни оьтгерилген даражасы ва гьасиллери булан тувра байлавлу. Шо гьакъда Дагъыстанны Башчысы «Дагъыстан» деген телевидениеден тувра эфирге чыгъып сёйлевюнде булай эсгерген эди: «Къолунда дипломлары булангъы муаллимлени минглер булан санап бола. Тек ишге алагъанда, шоланы арасындан сайламагъа адам да къалмай. Неге тюгюл, биз он йыллар булан билим берив системагъа тийишли тергев бермей турдукъ, яшларыбызны гележеги гьакъда ойлашмадыкъ. Дагъыстанда бу охув йыл билим берив тармакъда хыйлы низамлы болду. Тек билим беривню сан яны гьали де ерине етишип битмегени гьис этиле. Шо якъдан биз бир къадар пайдалы ишлер юрютмеге ва оьзге регионланы артындан етишмеге къаст этежекбиз. Охувчуланы школада ким охутажагъына, олагъа берилеген билимлени сан яны нечик болажагъына аслу тергев бакъдырылажакъ. Биз охувчулар учун ЕГЭ оьтгердик, тек шо экзаменни биз муаллимлени арасында да юрютежекбиз. Бу иш Россия Федерацияны билим берив министерлигини якълавуну тюбюнде оьтежек».
Бизге белгили болгъан маълуматгъа гёре, Дагъыстан Республиканы билим берив министерлигини ва Рособрнадзорну арасында этилген ва къол салынгъан Гьакълашывгъа гёре, муаллимлени арасында оьтгерилген ЕГЭ-ни гьасиллери билим беривню гележекдеги оьсюв программасын къурувда аслу далил болуп токътажакъ. Аслусу, оьрде атлары эсгерилген дарслардан ЕГЭ оьтгерив Дагъыстанны Башчысы Р. Абдулатиповну сиптечилиги булан юрюлдю.
ЕГЭ – ич сиясатны бир ёлу
Дагъыстан Республиканы билим берив министерлигини прес-къуллугъуну ёлбашчысы Патимат Мусабекова бизге телефондан билдиргени йимик, ЕГЭ-ни гьасиллери муаллимлени ишине бир де таъсир этмежек. Олай демек, ЕГЭ-ден токъташдырылгъан балланы алмагъан муаллим де ишинден тайдырылмажакъ яда ону ишин къыйматлайгъан даражасы тёбенге тюшмежек. «Билим беривню 2020-нчы йылгъа ерли оьсювю» деген программаны проектин гьазир этивде ЕГЭ-ни гьасиллеринден кёмек болажагъын да прес-къуллукъну вакили бизге билдирди. Аслу мурат буса – ювукъ заманны ичинде Россияны регионларыны арасында билим берив тармакъда алдынлы деп гьисап этилеген регионланы 20-сыны гьисабына гирмек. П. Мусабекованы сёзлерине асасланып айтгъанда, охувчуланы ата-аналары муаллимлер де чечип болмайгъан тапшурувланы охувчулар нечик чечсин деген арз ЕГЭ-ни оьтгермекге бирдагъы бир себеп болуп токътагъан. ЕГЭ-ни бермек учун гьар муаллим оьзю гёнгюллю кюйде ортакъчылыкъ этмеге бола болгъан. Айтагъаныкъ, бир муаллимге де борч этип салынмагъан болгъан. Оьрде эсгерилген дёрт де дарсдан юрюлген ЕГЭ-ни гьасиллери арагъа чыгъып хас кюйде белгили болмажакъ, гьар муаллим оьзюню билимлерини даражасын билмеге сюе буса – ахтарып къарамагъа ярай. П. Мусабекова билдиргени йимик, республиканы школаларында оьз ишине берилген муаллимлер, сан янлы билимлер берип болагъан касбучулар аз тюгюл. Шо себепден, олагъа, ЕГЭ-ден осал баллар алса да, министерликни ва ерли билим берив управлениелени янындан бир чара да гёрюлмежек.
Бу ерде ЕГЭ-ни не себепден оьтгере деген сорав тувулунмай къалмай. Интернетни бетиндеги гьар тюрлю маълумат къуралланы гёзден гечирип къарагъанда, аслу дарслардан ЕГЭ юрюлюп битген сонг, муаллимлени шартлы гьалда уьч тарапгъа бёлежеклер. Биринчисине – оьр баллар алгъанлары, экинчисине – орта бал, уьчюнчюсюне де тёбен бал алгъан муаллимлер гирежек. Шо натижалар Магьачкъалада муаллимлени билимлерин камиллешдиреген институтгъа йиберилежек. Гележекде муаллимлени билимлерини сан янын артдырывда шо санавлар гьисапгъа алынажакъ ва бир-бир чаралар гёз алгъа тутулажакъ.
Пикрулар…
Бу масъалагъа байлавлу жамият арада тюрлю-тюрлю ойлар да тувулунду. Биз гьар тюрлю школалардагъы муаллимлени ойларын билип, оланы къаравларын газетни охувчуларыны тергевюне беребиз.
Оьзлеге оьзлер инанмаймы?
Къарабудагъгентдеги 5 номерли орта школада орус тилни ва адабиятны юрютеген 24 йыл сынаву бар ва биринчи категориялы муаллим Бурлият Абдулхалыкъова оьзюню ойларын ачыкъ эте туруп, булай дей:
– Райондагъы орус тил ва адабият дарсланы юрютеген бары да муаллимлер Къарабудагъгентдеги гимназияда оьзлени билимлерин тергемеге болдулар. ЕГЭ-ни юрюлген кюю низамлы болду буса да, шону оьтгеривге байлавлу ойларымны ачыкъ этмей болмайман. Белгили экени йимик, федерал законгъа гёре гьар беш йылда бизин билимлерибиз тергеле. Шону натижаларына гёре бизге тийишли категория да бериле. Лап да аслусу, оьр охув ожакъны тамамлагъан сонг, бизге муаллим болуп ишлемеге ихтияр берилеген диплом тапшурула. Сонг да, къолубуздагъы дипломну береген оьр охув ожакъ да, бизге категорияны береген муаллимлени билимлерин камиллешдиреген институт да – Дагъыстан Республиканы билим берив министерлигини табилигине гиреген ожакълар. Олай болгъанда, министерликде ишлейген касбучулар оьзлени тергевлер оьтгереген кююне оьзлер инанмайгъан кюй болмаймы?
Сонг да, муаллимлер учун ЕГЭ борч этип салынгъан деп айтылса да, кёбюсю муаллимлер гелмегени ачыкъ болду. Аслу себеби – савгъатлы атлар берилген муаллимлер учун ЕГЭ-ни оьтгерив уллу кемлик, олар оьзлени мысгъылгъа къоягъан йимик гьисап этдилер. Оланы арасында: «Бизин къоюп, яш муаллимлеге юрютсюн ЕГЭ-ни», – деп айтагъанлары да болду. Шогъар да мени оюм булай. Яш касбучу буса да, ону къолунда да бар диплом. Некъадар, яш муаллимлер гьалиги билим берив системада болуп турагъан янгылыкъланы, дарс беривню янгы-янгы ёлларын къолай биледир. Оланы сынаву аз буса да, теория билимлери артыкъ болма герек. Мен ойлашагъан кюйде, ЕГЭ-ни школада ишлейген бары да муаллимлеге оьтгермеге тюшедир деп эсиме геле. Неге тюгюл, школадагъы оьзге дарсланы юрютеген муаллимлени алдына салынагъан борчлар бир йимик.
Уллу кемлик болуп токътады
Ишарты орта школада орус тилни ва адабиятны, къумукъ тилни ва адабият дарсланы юрютеген, 10 йыл сынав топлагъан ва 1-нчи категориялы муаллим Зулимат Оьлмесова да ЕГЭ-ни оьтгеривге байлавлу ойларын телефондан зенг этип бизге билдирди:
– Магъа йимик, оьзге муаллимлеге де ЕГЭ-ни оьтгермек уллу кемлик деп гьисап этемен. Бир башлап мен шонда ортакъчылыкъ этмесмен деп де тура эдим. Тек, сынавум да бар буса, дарсланы да тийишли даражада юрюте бусам, береген билимлеримни натижаларын да охувчуларым олимпиадаларда алгъан алдынлы ерлер исбат эте буса, кимден тартынмагъа тарыкъман деп эсиме гелди. Буса да, алдын ерли айтып къоймагъа сюемен – ЕГЭ-ни оьтгерив бир-бир муаллимлеге борч этип салынып, башгъалары ягъада къалагъан кюй тюз тюгюл.
Ата-аналагъа бакъгъан якъда да ойларымны ачыкъ этейим. Охувчуну ЕГЭ-ге гьазирлемек муратда муаллим нечакъы бола буса да къаст эте. Бир-бир ата-аналар буса яшына, охуп заманын йибермеге тюшмей, ЕГЭ урушбатсыз оьтмежек булай да деп айтып, авлетлерини охувлагъа бакъгъан якъдагъы муштарлыгъын сёндюре. Шо себепден олар да ЕГЭ-де олтургъанда, кимден кёмек гелер экен деп къаравуллап тура. Бу масъаланы чечивню янгыз муаллимлеге тёшеп къоймакъ дурус тюгюл. Ата-аналар да бир болуп, бир-бир чаралар гёрмесе бажарылмай. Бир-бир ата-аналаны сёзлерине тынглап, совет девюрден берли абургъа-сыйгъа лайыкълы касбуну башын тутгъан муаллимлени билимлерине чийсынлыкъ этегенлик уллу кемлик болуп токътады.
Райондагъы орус тилден ва адабиятдан дарс береген муаллимлер учун ЕГЭ Халимбекавул орта школада оьтгерилди. Экзамен башлангъынча, муаллимлени арасында юрюлеген пикру алышдырывлагъа тынглагъанда, олар бары да бир тавушдан ЕГЭ-ни оьтгеривге къаршы сёйлейгенни эшитмеге бола эдинг. Амма экзамен башлангъанда, шо «толкъунну» чуву да эшитилмеди. Айтмагъа сюегеним, биз, муаллимлер де, ишибизни, сынавубузну кем этип гёрсетеген умпагьатсыз чаралар оьтгерилегенде, ойларыбызны айтмагъа герекбиз.
Сессиз къалгъан сесленив
Гертиден де, булай чаралар юрюлегенлик, къайсы тармакъда болса да, бир къадар сесленивлер тувдурмай къоймай. Муаллимлени оюн билмек муратда биз оьзге школалардагъы муаллимлер булан да байлавлукъ тутуп, оланы ойларын билмеге сюйдюк. Мисал учун, Магьачкъала шагьарда Б.Астемировну атындагъы 39 номерли лицейде орус тил ва адабият дарсланы юрютеген муаллим, школада шо дарсланы юрютеген муаллимлени методика бирлешивюню ёлбашчысы болуп ишлейген Гьалимат Токъаева оьзюню ЕГЭ-ге байлавлу ойларын ачыкъ этмеге сюймеди, себеби де бизге белгисиз кюйде къалды. Шо буса ишине бакъгъан якъда этилеген гьаракатлагъа гьайсыз янашагъанлыкъны яда оьзюню оюн арагъа чыгъармагъа сюймей, ягъада къалагъанлыкъны бир белгиси бола деп ойлашаман.
Натижалар тюз болармы?
Булай чараны оьтгерив, мен ойлашагъан кюйде, билим берив системада алгъа багъып бир къадар алышынывлар этмеге гёз алгъа тутулгъаныны аслу абатлары экени англашыла. Неге тюгюл, янгылыкъ гьисапда арагъа гийирилген ЕГЭ-ни артдагъы йылланы ичинде юрюлеген кюю законну ёлунда тюгюл экени де ачыкъ болду. Шогъар байлавлу нечакъы низам бузувлар болгъанын да санавлар оьзлер гёрсете. Айрокъда Дагъыстан, шо якъдан алгъанда, бары да регионланы артда къойгъан деп айтмагъа ярай.
Яшавда аслу тармакъланы бириси саналагъан билим берив системада алышынывлар этебиз деп, гьакъыкъатгъа къыйышмайгъан, йыллар булан ёлгъа йиберилип тургъан хаталаны тюз этивде муаллимлени арасында ЕГЭ оьтгермек, мени гьисабымда да, тюз янашыв тюгюл деп эсиме геле. Неге тюгюл, гьар муаллимни ишине ва дарсланы оьтгереген кююне къыймат берегенде, муаллимни не йимик кемчиликлери бары булай да гёрюнюп къала. Шоланы алдын алгъан сонг, муаллимге тийишли категория бериле эди буса, билим беривде муаллимлеге бакъгъан якъда шу меселдеги чаралар юрюлмес эди. Бу масъалагъа байлавлу оьзге муаллимлер де сесленер деп эсиме геле.
Б. ОЬЛМЕСОВА.
