Бугюнлерде тамамлангъан гезикли охув йылны толу кюйде гьасиллери чыгъарылмагъан. Неге тюгюл, 11-нчи класланы охувчуларыны билимлерини сан яны белгиленеген бирикген пачалыкъ экзаменлер тамамланмагъан. Шону булан бирге, 9-нчу класны охувчулары да экзамен сынавлардан оьтюп тура. Тек оьтген охув йылны башлапгъы гьасиллери гьакъда айтмагъа бажарыла. Бизин газетни бёлюгюню редактору Къарабудагъгент районну билим берив управлениесини ёлбашчысы Тажли ХИЗРИЕВА булан этген лакъырлашывунда эсгерилген муниципал къурулувуна гиреген юртларында иш гёреген 28 де школада ва оьзге билим берив идараларында охув йылны боюнда некъадар гьаракат юрюлгени гьакъында айтыла. Шо лакъырлашыв гьали охувчуланы тергевюне де бериле.
– Тажли Ибрагьимовна, бугюнлерде сиз ёлбашчылыкъ этип турагъан билим берив идараларда не йимик умуми масъалаланыяшавгъа чыгъарывгъа агьамият бериле? Инг алда шо гьакъда айтгъаныгъызны сюежек эдим. Биринчи соравгъа берилген жавапдан бизин лакъырлашывну барышы да белгили болур.
– Оьзюню касбусу бизин тармакъдан арек адамгъа тышдан, ягъадан къарагъанда, билим берив ожакъларда йылдан-йылгъа бир тюрлю иш юрюлеген йимик гёрюнюп къалмакъ бар. Тек гьар янгы охув йылны башында чалт алышынагъан яшав шартланы агъымы билим берив тармакъны къуллукъчуларыны алдында артгъа салмай чечмеге тюшеген янгы масъалалар да, талаплар да жаваплыкъ арта бара. Шо саялы охув йылны боюнда кютюлмеге тюшеген гьаракатны ёругъун алданокъ гележекни гёз алгъа тутуп белгилеме тюше. Бир тюрлю алмашынывлар этилмей де къалмай. Умуми кюйде айтгъанда, ерли гьакимлик къурумларыны ёлбашчыларыны болушлукъ этивю булан билим беривню шартларын белгилейген бизин республиканы ва уьлкени оьлчевюнде къабул этилген программаланы ва агьамиятлы проектлени яшавгъа чыгъармакъны гьаракаты болдурула. Билим беривню федерал пачалыкъ гесимлерине гёчювню шартлары болдурулгъан сонг да, шону сан янын камиллешдиривге, ичделигин янгыртывгъа аслу тергев бериле.
Дейгеним, охутувну ва тарбия беривню сан янын артдырывну гьайында къалып, билим беривню янгы къайдалары яшавгъа гийириле. Бир-бир предметлени теренден уьйренивню, охувчу яшланы билимлерини сан янына тергев этивню къайдалары мекенлешдириле, оланы савлугъун беклещдирмек учун мекенли чаралар гёрюле. Чинкдеси, гьар не якъдан да камилликге элтеген ёллар танглангъан. Неге тюгюл, алда токътагъан борчланы кютмек учун муаллимлеге бизин девюрде пагьмудан къайры, оьр даражадагъы билимлер де тарыкъ бола. Шо саялы оланы касбу бажарывлугъун камиллешдирмек учун таман даражада иш юрюле. Кёпден берли де къолтугъуна охув китапны да къысдырып, къолгъа бор гесек де алып, муаллимге дарсгъа барып къалмагъа бажарылмай.
–Англашыла. Билим беривню биринчи канзиси гьисапда яшлар бавларында иш нечик салынгъан? Шоланы къуллукъчулары школаларда чалышагъан башлапгъы класланы муаллимлери булан байлавлукъ болдурамы?
– Бизин районда иш гёреген 22 де муниципал яшлар бавунда да Федерал пачалыкъ билим берив гесимлеге гёре алда токътагъан масъалаланы чечмек учун гьалиге ерли кёп иш этилген. Шолар барысы да дегенлей умуми ва орта билим берив ожакъларыны башлапгъы класларыны муаллимлери булан тыгъыс байлавлукъ болдургъан. Шо байлавлукъну бирден-бир беклешдирмек муратда яшлар бавларда оьтгерилеген бары да ачыкъ дарсларда ва оьзге гьаракатларда башлапгъы класланы муаллимлери ортакъчылыкъ эте. Шону булан бирге, яшлар бавларында тарбияланып чыгъагъан гиччипавланы школагъа гьазирлик гёрювю де аслу гьалда оланы ёлбашчылыгъы булан юрюле. Билим берив ожакъларда айрыча хас бёлюклер ачылып иш гёрегени де шогъар туврадан-тувра болушлукъ эте.
Буссагьатгъы вакътиде иш гёреген яшлар бавларында къошум имканлыкълар болдурмакъ, олай да оланы биналарында ярашдырыв-янгыртыв ишлер юрютюв булан бирге шоланы генглешдирмек учун мекенли чаралар гёрюле. Шону булан бирге «Демография» деген милли проектге гёре бизин районну 7 юртунда яшлар бавлары къурулажакъ деп къаравулланса да, янгыз Къарабудагъгентде, Дёргелиде, Жангада тюгюл ювукъ йылланы ичинде яшлар бавларыны биналары ишленежеги мекенли этилмеген.
– Шолай гьаракат школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идараларда оланы къабул этмеге ерлер азлыкъ этегенлиги гьисапгъа алынып юрюлеми?
– Озокъда. Буссагьатгъы вакътиде муниципал яшлар бавларында тарбияланагъан гиччипавланы санаву 2648-ге етише. Далапчылар ачып, бизин районну баш юрту Къарабудагъгентде ишге салгъан яшлар бавларына да 660 гиччипав къуршалгъан. Шогъар да къарамайлы, бизин районну юртларында школа чагъына етишмеген гиччипавлар тарбияланагъан идаралагъа къабул этилмеге гезикге токътагъан яшланы санаву кемимей. Шолай, эсгерилген идаралагъа юрюмеге башламакъ учун гезикге салынгъан яшланы санаву 2887-ге етише. Гьар гюн дегенлей шо санавлар да артып тура.
–Яшлар бавларына юрюмеге гезикге токътагъан гиччипавланы сиягьларын электрон къайдада юрютюв булан байлавлу иш сизде нечик салынгъан?
– Яшлар бавларына юрюмеге гезикге токътагъан гиччипавланы сиягьларын электрон къайдада юрютювге байлавлу иш ёрукълу кюйде кютюле деп айтмагъа ярай. Гьалиге ерли шо иш бизин районда ёрукълу кюйде юрюлсе де, яшлар бавларына юрюмеге гезикге токътагъан гиччипавланы сиягьларын электрон къайдада юрютювню асувлугъун артдырмакъ, топлангъан маълуматланы ишлетивде къошум англатывлар бермек учун билим берив управлениени касбучуларыны, школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идараланы ёлбашчыларыны ортакъчылыкъ этивю булан гьакълашыв генгешлер оьтгерилген. Шоланы ишинде районну маълумат-методика центрыны яшлар бавларына юрюмеге гезикге токътагъан гиччипавланы сиягьларын электрон къайдада юрютювге жаваплы касбучулары да аслам къошумун болдура.
– Тажли Ибрагьимовна, бизин лакъырны гьали муаллимлени касбу бажарывлугъуна байлавлу маънада узатайыкъ. Муаллимлени билимлерини сан янын, олай да касбу бажарывлугъун камиллешдирмек учун не йимик гьаракат болдурула?
– Шо якъдан алгъанда оьтген охув йылны барышында Билим беривню камиллешдиривню дагъыстан институтунда оьтген охув йылны ичинде бизин районну билим берив ожакъларыны 160 къуллукъчусу оьзлени билимлерин артдырып къайтгъан. Шондан къайры да, яшлар бавларыны къуллукъчуларындан тутуп, башлапгъы ва оьр класларыны муаллимлерини методика бирлешивлери де иш гёре. Сонг да, билим берив управлениесини ва маълумат-методика центрыны касбучулары охув ожакълагъа барып, муаллимлени дарс берив усталыгъын артдырывгъа кёмегин болдура. Оьтгерилеген гьакълашыв генгешлер де, ачыкъ дарслар да шо муратгъа къуллукъ эте.
– Билим берив ожакъларда охув йылны боюнда бирикген пачалыкъ экзаменлеге некъадар гьазирлик иш юрюле?
– Бирикген пачалыкъ экзаменлеге гьазирлик гёрювню барышында охув ожакъларда бир нече керен сынав чаралар оьтгериле.Охувчулар эки тирет сочинение де язгъан. Неге тюгюл, сочинениени осал къыйматлагъа язгъанлагъа бирикген пачалыкъ экзаменге гирмеге ихтияр берилмей. Муаллимлер дарсны вакътисинде де, шолардан тышда да охувчулар булан бирлешген пачалыкъ экзаменлени тапшурувларыны уьстюнде арасы бёлюнмейген кюйде иш юрюте.
– Муаллимлени натижалы гьаракатын, бажарывлугъу булан дарс беривдеги усталыгъын гьар тюрлю къаравларда, олимпиадаларда, ярышларда олар оьрлюклеге етишип исбатламагъа боламы?
– Озокъда. Бизин районну охув ожакъларында билим алагъан охувчу яшлар республика оьлчевде оьтгерилеген къаравларда, олимпиадаларда, ярышларда ортакъчылыкъ этип, гёрмекли оьрлюклеге етише. Шоланы барышында оьтген охув йылда оланы 32-вю алдынлы ер алмагъа бажарды.
– Сиз оьрде айтып гетген кюйде, районну билим берив ожакълары республиканы ва уьлкени оьлчевюнде къабул этилген программаланы ва агьамиятлы проектлени яшавгъа чыгъарып да геле. Шо гьакъда айтгъанда, бу йылны март айыны ахырындан бизин республикада «150 школа» деген янгы проект иш гёрмеге башланагъаны да тергевсюз къалмай. Эсгерилген проектни алдында яшавгъа чыгъарылып тургъан «100 школа» деген проектден не йимик башгъалыкълары бар? Къарабудагъгент районну билим берив ожакъларындан къайсылары шо проектге къуршалгъан?
– Оьтген йылда яшавгъа чыгъарылгъан «100 школа» деген проектде школаланы биналарында янгыз ярашдырыв-янгыртыв ишлер этиле эди буса, «150 школа» деген проектге гёре буса янгы школалар къурмакъ да гёз алгъа тутулгъан. Бизин районда «150 школа» деген проектде 10 школа ортакъчылыкъ эте. Ачыкълашдырып айтгъанда, шо проектге къуршалгъан билим берив ожакъларыны арасында Къарабудагъгентдеги гимназия, Губдендеги орта школа, Къурбуки юртдагъы 2 номерли орта школа, Паравулдагъы 2 номерли орта школа, Къакъашура юртдагъы 2 номерли орта школа, Дёргелидеги, Манас, Манасгент ва Агъачавул юртлардагъы орта школалар бар.
– Шо проектни гесимлерине гёре билим берив ожакъланы ва ерли гьакимлик къурумларыны алдына не йимик талаплар салына? Шоланы кютмек учун буссагьатгъы вакътиде некъадар гьаракат юрюле?
– Район администрацияны бюджетине акъча маялар берип, харж якъдан къошум кёмек этип болагъан далапчыланы тапмакъ шо проектни аслу талапларындан бириси гьисаплана. Бугюнлеге ерли «150 школа» деген проектде ортакъчылыкъ этмек учун арза берген школаланы ёлбашчылары юрюлмеге тюшеген ярашдырыв ишлени харж якъдан къыйматы белгиленеген документлерин гьазирлеген. Проектни талапларына гёре ортакъчылыкъ этеген школагъа Дагъыстанны бюджетинден 2 миллион манат акъча гёрсетилежек. Ону бир пайы далапчылар гёрсетген харж болмагъа герек. Шо харж да аслу гьалда эсгерилген проектде ортакъчылыкъ этеген школаланы охутув биналарын янгыртмакъ, айрыча айтгъанда, къалкъыларын, терезелерин, биналаны тыш гёрюнюшюн ярашдырмакъ, абзарын ва биналарын террорчулукъ ишлени алдын алагъан къайда булан ясандырмакъ учун къолланажакъ.
–Тажли Ибрагьимовна, ораву гелгенде, шу ерде школаланы биналарыны умуми гьалын да ачыкъ этип сёйлесегиз къыйышмай къалмажакъ…
–Къарабудагъгент районну юртларында иш гёреген 28 школасыны биналарыны яртысы тийишли кюйде уьлгюлю проектлеге гёре къурулмагъан. Айтагъаным, 8 школа такътадан этилген, 3 школаны бинасы гетген асруну 30-нчу йылларында къурулгъан. Бугюнлерде 2 школа буса адамланы уьйлеринде иш гёре. Оларда спортзал, ашхана ва жыйынлар оьтгермек учун онгача айрыча ерлер ёкъ экенге, гьалиги талаплагъа жавап бермей.
Бизин районда 4 школаны бинасы айрокъда бузукъ гьалда. Бугюнлерде эсгерилген школаланы ярашдырмакъны маънасы ёкъ, оланы орнунда янгы школалар къурмаса бирдокъда ярамай. Шону булан бирге, бары да школаларда яшланы санаву салынагъан талаплардан да кёп артыкъ. Тувагъан яшланы санаву шу кюйде барса, Къарабудагъгент районда пачалыкъ программалагъа гёре янгы школалар къурулмаса, 2-3 йылдан сонг кёбюсю школалагъа 3 сменалы охутувгъа гёчмеге тюшежек. Шо буса бирдокъда ёлгъа йибермеге ярайгъан гьал тюгюл. Неге тюгюл де, шо охувчу яшланы билимлерини сан янына яман якъдан таъсир этмеге бола. Сонг да, Россияны Президенти Владимир Путин Чакъырыв кагъызында ювукъ йылланы ичинде бары да билим берив ожакъланы бир сменлик къайдагъа гёчюрмеге тюшегени гьакъда да айтылгъан.
– Школаланы охув китаплар булан таъмин этилив даражасы рази къалдырагъан кюйдеми?
– Бу йылны башындан тутуп, бизин районну школаларына 1–11-нчи класлар учун 23 311 049 манатгъа 72622 охув китап йиберилген. Тек федерал пачалыкъ гесимлеге гёре онгарылгъан ана тилден ва адабиятдан, олай да Дагъыстанны тарихинден охув китаплар ёкъ. Шондан къайры да, билим берив тармакъда артгъа салмай чечилмеге тюшеген оьзге масъалалар да кёп. Шолар барысы да заман оьтюп буса да чечилежекге инамлыкъ бар. Бизин уьлкени ва республиканы ёлбашчыларыны янындан билим беривню сан янын гётермек, айрыча бу йылны сентябр айыны башындан тутуп яшавгъа гиреген юрт ерлеге гёчюп ишлемеге барагъан муаллимлени якълавгъа байлавлу программа да шогъар болушлукъ этежекге умутлубуз.
– Тажли Ибрагьимовна, сизин булан мен де шогъар умут этемен. Мени булан лакъыр этмеге заман тапгъаныгъыз саялы да сизге баракалла.
– Сен де савбол.
Лакъырлашывну язгъан Насрулла БАЙБОЛАТОВ.
СУРАТДА: Тажли ХИЗРИЕВА.
