Жамият чалышывчу, язывчу, журналист Солтанбек Солтанбеков ата юрту Тёбен Жюнгютейни оьтесиз кёп сюеген ва огъар уллу гьюрмет этеген гьислер булан яшады.
Белгили радиожурналист, Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу Солтанбек Солтанбеков – къумукъ журналистиканы биринчи сыдыраларында кёп йылланы узагъында мекенли ва къатты абатлар булан алгъа юрюген адам. Ону репортажларын, очерклерин, макъалаларын гьар гюн йимик етмишинчи, сексенинчи, токъсанынчы йылларда къумукъ радиодан эшитмеген адам болмагъандыр.
Ол инг де кёп язагъан журналист эди. Яратывчулукъ ишинде етишген уьстюнлюклери учун Дагъыстанны журналистлерини союзуну «Алтын къалам» деген савгъатына ва оьзге тюрлю кёп санавдагъы гьюрметлев белгилеге ес болгъан.
Ишине мекенли янашагъанлыкъ – даражаны оьр белгиси
Солтанбек булан магъа токъсанынчы йылларда бирче ишлемеге тюшдю. Ювукъдан таныйгъан болдум. Ону сынавундан гелеген пайдалы билимлер де юкъмай къалмагъандыр. Биринчиси – ишинге гьакъ юрекден берилип билегенлик. Гьар этеген радиоберилишин Солтанбек, мекенли къуруп, ерине етишдирип онгара эди.
Радиожурналист эфирге йибереген къайсы ишни де сан янына ва маъналыгъына таъсир этеген ондан къайры да бирдагъы бир адам бола. Ол – звукорежиссёр. Диктофонгъа яда магнитофонгъа язылгъан баянлыкъны, лакъырлашывну звукорежиссёр тазалай. Тарыкъ тюгюл ерлерин тайдыра, тарыкълысын къоя. Сонг огъар макъам къошуп исбарлай. Кёбюсю авторлар звукорежиссёрну ишине къошулмай. Болгъан кюйде болур деп къоя. Солтанбек гьар заман, гиччи маълумат баянлыкъ ала буса да, гелтирген материалны звукорежиссёр гьазирлеп битгинче ону къырыйындан таймай эди. Тындырыкълы болсун деген авараларын биревге де саллап къойма сюймей эди.
Озокъда, Умалат Мусалаев – о вакъти Къумукъ радиону звукорежиссёру авторну пикрусуна тынгласа да, аслу ишни оьзю сюйген кюйде эте эди. Шону учун да оланы бир-бири булан ишни уьстюнде болагъан кёп пикру алышдырывларын эшитгенмен.
Солтанбекни радиода ишлейген заманында мен тергев этген булай бир хасияты да бар эди. Тек о гьакъда ону булан иш уьстде кёп къатнашгъан Умалат Мусалаев булай дей:
«Солтанбек командировкадан къайтса, эки-уьч адамгъа чакъы тавуш материал жыйып геле эди. Ону бир хасиятын ушатмай эдим, узакъ язгъан тавушларындан монтаж этмек учун тарыкъ чакъы заманны толтурагъан гесекни топламакъ учун магъа бек инжинме тюше эди. Шону учун тюртюшюп де йибере эдик. Артындагъы гюн яда янгыдан ёлукъгъанда эришгенибиз эсибизден тайып да къала эди. Я, ким булан да бола чы олай пикру алышдырагъан заманда алгъасап къоягъан кюйлерибиз».
Озокъда, гертисин айтса чы, «ярай» деп къоягъаныкъ, къайырмаслыкъ герти яратывчулукъну душманы экенни къайсыбыз да англайбыз. Солтанбекде шолай мюгьлетлер бир де болмагъандыр деп эсиме геле. Ол микрофонну тутуп сёйлетген адамланы санаса, Къумукъ радиода ондан кёп шо ишни кютген дагъы адам ёкъдур деген ой тувула. Ол бармагъан къумукъ юртлар къалмагъандыр деп айтгъан булан герти гьалны суратлама болмас. Ол бир нече керен бармагъан юртлар деп айтсакъ, тюз болур.
Эки мингинчи йылны баш вакътилеринде Солтанбек радиогъа гелмейген болду. Кюйсюзлюк ону янчма сюйсе де, ол чул бермей эди.
Ата юртуна бакъгъан гючлю сюювню еси
Тёбен Жюнгютей къумукъ юртланы арасында бай тарихли юрт экени къайсыбызгъа да белгили. Журналист ва язывчу Солтанбек Солтанбековгъа шо далил дагъы да бек белгили болгъандыр. Ол юртну тарихини ва белгили адамларыны гьакъында китап язып чыгъарды. Ону «Тёбенжюнгютей ва тёбенжюнгютейлилер» деген китабы бир янындан юртну тарихин суратлайгъан асар болуп токътагъанындан къайры, китапны бирдагъы бир пайдасы болду. Ондан гёрюп, оьзге къумукъ юртлагъа багъышлангъан китаплар да чыкъды. Китапны агьамиятлыгъын алданокъ эслеген буса да ярай, ону ол оьзю булай гиришив сёз булан башлагъан:
«Гьюрметли охувчум! Сен ким бусанг да, бу китап сагъа тарыкълы ва пайдалы экенине шекленме! Бир башлап охуп чыкъ! Неге тюгюл, бу китапда ата юртну тарихи, олай да юртлуланы хыйлыларыны гьакъында къужурлу маълуматлар бериле. Ким биле, китапда сени тухум-тайпаларынгны, гьатта сени оьзюнгню гьакъынгда да хабарлана болма да ярай. Авул-хоншуларынгны гьакъында сёйлене болма да имканлы.
Китапны охуп чыкъгъан сонг оьзюнг де ата юртунгну тарихине, етти аталарынга, аналарынга ерли де билегенлерингни, билмей бусанг, ахтарып язып, сенден сонггъу наслунга эсделикге къойсанг, шо уллу шабагьатлыкъ болар эди. Шо гьакъда ойлашма да сени чакъыраман».
Бу китабында ол ата юртундан чыкъгъан белгили адамланы гьарисини гьакъында тындырыкълы маълуматлагъа асасланып яза. Оланы гьарисини суратларын да бере. Гьатта ол уллу Жюнгютейни авлакъларыны атларына ерли эсгере.
Жюнгютейли Солтанбек Солтанбеков язгъан бирдагъы бир китапны гьакъында да эсгерме сюемен. Бугленли Алкъылычны яшавун ва ол гёрсетген гьюнерлени китабы да къумукъ миллетни тарихин ахтарыв ишде гёрмекли ер тута. Алкъылыч кочап гьисапда ким болгъанны исбатлай.
Журналист къуллукъну кюте туруп, Солтанбек Буйнакск районда кёп бола эди. Ону себеби де, ол ата юртуну янына гелип гетсе де, илиякълы таъсир этеген, юрегини терен тамурларына ерли иситеген гьислени уртлама сюе болгъандыр.
Белгили журналист ата юртуна бакъгъан сюювню ва гьай этивню янгыз радиоочерклеринде, макъалаларында, китапларында англатагъанындан къайры да, юртуну жамият яшавунда да тыгъыс кюйде ортакъчылыкъ эте эди. Ол Магьачкъалада яшайгъан жюнгютейлилени къуршап оьзю къургъан жамиятгъа да ёлбашчылыкъ этип турду. Ону гьаракатчылыгъы оьзгелеге де уьлгю бола эди.
Шолай, бирдагъы жамият Буйнакск шагьарда яшайгъан жюнгютейлилерден де къурулду. Огъар Илмиямин Аташев ёлбашчылыкъ этди. О вакъти жюнгютейли активистлени арасында язывчу, шаир ва журналист Садрутдин Загьиров, кёп йыллар оьр къуллукъларда ишлеп тургъан Рашит Абдурашитов, профессор Адилгерей Гьажиев, профессор Багьавутдин Закаев, далапчы уланланы бириси Абдулбари Агьматов, республиканы спортгъа къарайгъан министрини заместители Зайнал Салавутдинов, Дагъыстанны ат къазангъан къурувчусу Абдурашит Абдурашитов, Дагъыстанны загьматгъа ва социал масъалалагъа къарайгъан министрини заместители, алим ва педагог Абакар Абдуллаев ва оьзгелер де бар эди.
Ёлугъувлар ону ругь байлыгъын артдыра эди
Солтанбек Солтанбеков яшагъан оьмюрюнде оьзюню гьаракатчылыгъыны тюрлю янларын гёрсетди. Тек ол, биринчилей, герти журналист гьисапда белгили болду. Ону язывчу гьисапда къумукъ адабиятгъа гелтирген къошуму бар экенни де эсгерме тюше.
Дагъыстан китап издательствода къумукъча чыкъгъан «Хабарлар» деген проза асарланы китабында Солтанбекни хабарларын охугъан адамны ол язагъанын яшавда не буса да бир яхшылыкъгъа уьйретейим деген ой булан язгъандыр деп эсине гелир. Билегенинден оьзгелер де пайдалансын деп ойлаша болгъандыр деген ой тувула.
Ол кёп билеген адам экенине ону булан ювукъдан гьаллашсанг мюкюр болма тюше эди. Кёп гёрген кёп де билер деп айтылагъаны да негьакъ тюгюл. Къайсы юртгъа барсанг да, Солтанбекни таныймысан деген соравгъа бир кюйде: «Ону танымайгъан бармы…», – деп жавап бериле эди.
Бир гезик магъа Солтанбек булан эки агъа-инини яхшылыкъ мажлисинде ортакъчылыкъ этмеге тюшдю. Ол шо заман агъа-инини янаша эретургъузуп булай деди:
– Агъа-ини – бек татывлу яшама герекли адамлар. Тек бир-бирде оланы арасына да татывсузлукъ тюшюп къалма бола. Шону учун да оьзюм бир ерде эшитгенимни сизге айтаман.
Агъасы инисине ону тергеме сююп: «Мени булан шо бийик таш бар ерге ерли чабып боламысан?» – дей. «Боламан», – дей иниси. Инисини оюна ким кимден озар деген пикру гелген буса ярай, чапма башлагъандокъ, гьаракат этип агъасындан оза. Ташны къырыйына етишип токътагъанда агъасы бугъар бир мазаллы къапас къаплай.
– Не этесен магъа уруп, – дей иниси. Агъасы: «Сен менден неге алгъа чыгъасан? Янгыдан чабайыкъ», – дей. Чабалар. Бу гезик, алгъа чыкъма ярамай, артда къалайым деп, иниси астаракъ ону арты булан чаба туруп мезгилге етише. Токътагъанда агъасы бугъар бирдагъы къапас ура.
– Я нетесен, алдынга чыкъсам да сюймейсен, артда къалсам да, рази тюгюлсен, не этейим дагъы?– дей иниси.
– Алдыма да чыкъма, артда да къалма, къырыйымда бол, – деп, агъасы инисини бетин сыйпагъан.
Солтанбек айтгъан хабар шо мажлисге жыйылгъанланы барысына да бек арив тийди. Мени де эсимде къалды. Эсинде къалгъаны булан болмай, ону мен де кёп ерлерде къолладым. Балики, уьч агъа-инини уллусу экеним саялы болма да ярай. Гиччилер англамайгъан кёп зат бола яшавда, оланы англатмакъ да агъаланы борчудур. Йигирма беш йыллар алъякъда Солтанбекден эшитген хабар магъа яшавумда кёп кёмек этген. Шолай хабарланы ол нечесе оьзге адамлагъа да айтгъандыр…
Солтанбек Солтанбеков 2018-нчи йылны ноябр айыны ахырынчы гюнлеринде дюньядан гетди. Ону яратывчулугъу да, таныйгъанланы эсинде къалажакъ адамлыгъы да, гиччи ватанын сююп де, абурлап да билеген таза къылыкълы хасиятлары да адам арадан гетме кюй ёкъ.
Набиюлла Магьамматов.
Суратда: Солтанбек Солтанбеков.
