Оьр савгъатгъа лайыкълы шаир



Пагьмулу журналист, шаир Яраш Бийдуллаевни «Ёлдаш» газетни бетинде «Сагъынч, сююнч, къайгъы — поэзияны уьч сырдашы» деген Бадрутдин Магьамматов булан оьтгерген лакъырлашывун охумагъа тюшгенде, оьзюм де билмейген кюйде, къаламны къолгъа алмагъа борч­лу болдум. Къумукъланы оьк­темлиги, оьздени гьисапланагъан Йырчы Къазакъ кюрчюсюн салгъан поэзия­ны ер этмейли, ону байра­гъын халкъарада елпиллетип юрюген ва юрюйген А. Гьажиев, Аткъай, А-В. Сулейманов, К. Султанов, М. Атабаев, А. Жачаев ва оьзге шаирлерден бай экенлигибиз бизин миллетге оьктем болмагъа имканлыкъ бере. Бизин милли поэзия, адабиятгъа этеген къошумун айтгъан заманда, ал сыдыраларда гелегени ачыкъ.

Оьзюнде тогъуз айлар къыш бола­гъан Къакъашура, Къакъамахи юртлар къайратлы загьматы булан савлай респуб­ликагъа белгили. Загьмат адамны оьзге пагьмулагъа да уьйретеми экен деген пикругъа гелип де къалабыз. Муна шулай белгили юртдан чыкъгъан, юртлулары даим оьктем болагъан Бадрутдин Магьамматов шаирлени де шаири, асил, чомарт, пагьмулу уланланы бири экенлик кимни де сукъландырмай тюгюл. Мен оьзюм де бу ёлдаш булан кёп къатнагъанман, ону булан кавлу ла­къырларыбыз да бола. Ону итти чеберлиги таъсир этеген гьар сёзюню терен маънасындан шиъру тизилип къалагъанда йимик гёрюне. Лакъыр арадагъы кюлкю тавушу айлананы янгырта, йырлайгъан макъамы Къакъа бойдагъы «Сагит ярланы» оькюрте.

Ол магъа эсделикге берген китап­ларын къайтарып-къайтарып кёп керенлер охугъанман. Тек гьар китапны къолума алгъан сайын, бир янгылыкъны ачагъанда йимик гьис этемен. Гертилей де, Бадрутдинни пагьмусу йыл сайын гётериле гелегенлигине ол язгъан китаплар шагьатлыкъ эте. Арымай-талмай къумукъланы поэзиясыны тамурлары дагъы да терен гетердей гьаракат этеген бу пагьмугъа пачалыкъ янындан неге тийишли къыймат берилмей экен деген ой эсибизден чыкъмай. Бадрутдин «Дагъыстанны халкъ шаири» деген атгъа тезден тийишли экенни биле туруп да, гьаким тайпаланы сангыравлугъу тамашагъа къалдыра.

Биз оьзюн абурлайгъан юртлубуз, адабиятны герти вакили Бадрутдинни яратывчулугъуна оьр багьа бермеге тюшедир деп айтмагъа сюемен. Юртлуларыны атындан Бадрутдинни 70 йыллыкъ юбилейи булан къутлайман. Энниден сонг да сени язывларынг, пагьмунг, кюлкюнг, макъамынг арабызда кёп йылланы боюнда оьмюр сюрсюн.

Стахан Мутаев,

загьматны ветераны, муаллим.

Къакъашура юрт.

Къазакъгъа инаныгъыз

Сентябр айны 13-нде «Ёлдаш» газетде Рашит Гьаруновну «Къумукъланы гьакъында бир нече бош хабарлар» деген макъаласы чыкъды. Автор дагъыстанлыланы арасында бизин миллетге байлавлу тувулунгъан терс, гьакъыкъатгъа къыйышмайгъан бир тюрлю мекенлешген къаравланы уьстюнде токътап яза. Къумукълар гелгинчи, эринчек ва осал халкъ деген айып­лавланы гьакъында мен де бир-эки калима къошма сюемен.

Оьзге миллетлер биз оьзюбюзню миналы ерлерибизни, ата-бабалардан къалгъан топуракъларыбыздан нече де енгил кюйде «айырылагъаныбызгъа», кимге де оьлешинип турагъанына къарап, шо оьрде эсгерилип гетген хабарланы яя, бу миллетни башында къоз сындырса да чыдажакъ деп ойлаша.

Неге къумукълар оьз топурагъы саялы къаны-жаны булан ябушмай. Ябушмай дегенде, савут да алып давлашмай деген маънада айтмайман. Гьар миллетге оьзюню ихтиярларын якъламакъ учун оьзге ёллар да бар. Мени гьисабымда, бизин халкъны ич гючю осаллашгъан, ругьу сёнген. Биз баргъан сайын эниш барабыз, къуру тас этивлеге тарып турабыз. Гетген наслуланы уьстюнлюклери булан яшайбыз. Бизин бирикдирип, алгъа талпындырып, ругьландырып болардай гюч, ой къалгъанмы экен?

Бираз алдагъы заманлагъа къарасакъ, бу къоркъунчлу гьал артдагъы 15-20 йылны ичинде тувулунмагъан. Буссагьат мени эсимде ёкъ. «Ёлдашны» орусча чыгъагъан «Времена» бёлюгюнде инкъылапдан алда, 1910-нчу йылда деп тураман, Къумукъда болуп турагъан бузукъ гьалланы гьакъында къумукъ язгъан макъала ерлешдирилген эди. Шонда автор оьзюне де, оьзюню миллетине де яхшы айыплавлар сала.

«Ёлдаш» газетни охувчуларыны бирлеринден ачувлу, къарсалавлу сесленивлер гелип башлагъан болгъан. (Танышым айтып билемен). Сайки, газет шолай макъалалар берип, миллетин ер эте. Шолай дей бусагъыз, шо авторгъа инанма сюймей бусагъыз – Къазакъгъа инаны­гъыз. Ону Магьаммат-Апенди Османовгъа язгъан кагъызын бирдагъы керен охуп къарагъыз. Не йимик багьа бере шаир айланадагъылагъа.

Демек, гьалиги къыйын масъалаларыбызны себеплери бугюн тувмагъан, шолар кёп тезден бир -бирине байлана, толумлаша, теренлеше туруп гелген. Шону англап, жыйылып, милли къурултай оьтгерип бир чаралар гёрмейли, Р.Гьарунов да язагъандай, гьайсызлыкъ, айсенилик этип турсакъ, яйылып, чачылып, тас болгъан халкълагъа дёнюп къалмасбызмы?

С. КЪАДИЕВ.



Башгъа хамурдан басылгъанлар да бар экен

«Ёлдаш» газетни август айны 23-нде чыкъгъан номеринде Измулла Гьажиевни «Олай гьакимлер де бар экен» деген баш булан берилген макъаласы тергевюмню тартды. Ону охуп чыгъып, шогъар сесленмей болмадым.

Макъалада автор уьч мисал гелтирип, халкъына ювукъ болагъан, халкъ булан янаша юрюйген гьакимлер баргъа бек гьайран бола ва тамашалыкъ эте. Биз де гьайран болур эдик, эгер де ол гелтиреген мисаллардагъы гьакимлер бизин уьлкеде яшай эди буса. Амма халкъы булан бир тепсиден «аш да ашап, сув да ичеген» гьакимлер Австрияда, Бельгияда ва Щвейцарияда туралар. Эсгерилген пачалыкъланы ватандашларыны яшавуна къарап, бизге янгыз сукъланмакълыкъ ва башгъалар саялы сююнмеклик къала.

Неге бизин уьлкеде гьаким тайпа халкъындан, ону къыйыны-тынчындан кёп арекде тура? Бизде инсан гьаким шанжалгъа олтурса, алышынып, хоха­йып, «ханына салам» бермейген даражагъа тез чыгъагъанын яхшы билебиз. Яда буса «халкъны къуллукъчулары» – депутатланы алайыкъ. Оланы аслу борчу оьзлер учун тавуш берген ватандашланы талапларын яшавгъа чыгъармакъ тюгюлмю?

Гьакъыкъатда депутатлар ва прос­той халкъ бир-биринден кёк де, ер де йимик бек арекде. Залим-залим машинлеге де минип, артына «нёкерлерин» де тагъып, ёллардан учуп айланалар. Оланы къырыйына барып да болмайсан. Шолай гьакимлерден-депутатлардан халкъгъа не пайда? Юртлулары, миллети нечик яшай деп ахтарып айланма оьзлер учун уллу къыйын иш гёрелер, адамланы къыйынына-къайгъысына гёзюн юмуп яшайлар. Гюндюз чыракъ ягъып излесек де, бизин пачалыкъда бары да гьакимлер бир хамурдан басылгъан деп ойлашсакъ да, оланы арасында да, кёп сийрек буса да, намуслулары ёлугъа экен.

Айтагъаным, гетген йыл республиканы бир районундагъы шатлы мажлисде болдум. Мажлисде шо районну башчысы да ортакъчылыкъ этди. Ол оьзюн тутагъан кююне къарап, уллугъа уллу, гиччиге гиччи болуп янашагъанын гёрюп, тамаша да болдум, сююнме де сююндюм. Бизин яныбызгъа да гелип, хошгелдигиз деп де айтып, гелишли янашып, жыйын болагъан залгъа чакъырды. Жыйындан сонг, байрам столланы артында олтургъанда, бизин булан янаша район оьлчевдеги оьзге гьакимлер де бар эди. Олар да оьзлени оьр тутмай, нече де гьаллашып болагъан адамлар эди.

– Сизин районну башчысы нече де простой адам, халкъ булан гелишип-гьаллашып, огъар ювукъ болуп бажара, – деп, биз сёз башладыкъ.

– Бизде олай болмаса, халкъ тез эсин тапдыражакъ, гьаким шанжалдан тез тюшежексен, – деди олар.

Гертиден де, бу райондагъы оьзге гьакимлени де халкъ булан гьаллаша­гъан кююне къарап, биз сукъландыкъ.Шо жыйында районну башчысыны гьакъында кёп исси сёзлер айтылды. Ону иш уьстде тапмагъа къыйын тюгюл, кабинети даим де гелегенлеге ачылып тура.

Бир керен ахшам геч районну гьаким башчысыны кабинетине бардым. Ол кабинетде олтуруп ишлеп тура эди. Мен айтагъангъа бек тергевлю тынглады, гёнгюмню алды, оьзюнден болагъан кёмекни де этди. Уьйге къайтмагъа бирче чыкъдыкъ. Район администрацияны бинасыны алдында бир машин де ёкъ экенге, тамаша болуп: «Сиз уьйге нечик баражакъсыз, сизин машинигиз, сакълавчуларыгъыз къайда?» – деп сорайман огъар. Ол буса магъа: «Мен уьйге яяв юрюп къайтаман. Магъа сакълавчулар да, машинлер де герек тюгюл. Мен гьеч биревге яманлыкъ этмегенмен, мен кимден къоркъайым? Мен халкъдан арек тюгюлмен, мен халкъ булан яшайман. Ата юртумда магъа къоркъма зат ёкъ. Яяв юрюп, таза гьавадан леззет алып уьйге гетежекмен»,– деп жавап берди.

Бу ишни, башгъалар айтып, оьзюм гёрмеген, эшитмеген болгъан бусам, инанып да битмес эдим. Шолай гьакимлер кёп болсун. Олар кёп болгъан сайын, балики, бизин яшавубуз да тюрленер эди.



Бэлла Гьажигелдиева.

Бабаюрт район,

Тамазатёбе юрт.

Агъугъа айлангъан дарманлар

Оьзбашына чалышмагъа деп ачылгъан (коммерческий) аптеклерден дарманлар алмагъыз. Шолай аптеклер аврувланы гьайын этип, оланы дарманлар булан таъмин этейик деп ачылгъан деп эсигизге гелмесин. Адамланы булай да манг болуп турагъан башларын алдатып, бар-ёкъ кепеклерин сыдырып байынмакъ учун ачылгъан аптеклер ёкъ тюгюл. Яхшы агьамият берип къарагъыз гьали, медицинадан аз да англаву бар адам шо аптеклени къырыйына да бармай. Биз шолай, гишиге зарал этмей, алдатмай юрюйген халкъбыз, башгъалар да шолайдыр деп эсибизге геле. Даим оьзюбюз шолай баш алдатып юрюйгенлеге къаршы болуп къалмакъдан сакъ болмагъа герек.

Шо аптеклерде сатылагъан дарманлар, къалп тайпасы тюгюл буса, болжалы битгенлери чи нечик де дюр. Шоланы янгы къутукълагъа тёшеп, уьстюндеги кагъызларын да алышдырып, уьстевюне, багьасына оьзлени янындан къошагъан процентлени де къошуп, сонг сатывгъа чыгъаралар. Нече керенлер гьарам ишлерин арагъа чыгъарып айып этсенг де, къулагъына да гирмей. Неге тюгюл олар, ихтиярланы якълайгъан органлар булан бир болуп, оьзлени «бырыкъ» ишлерин чечегени де бизге белгили.

Аврувлар ичмеге тюшеген, гёзлеге тамыздырагъан нече тюрлю дарман бар. Оьзбашына ачылгъан аптеклени аслу гелимин артдырагъан шолай дарманлар. Мисал учун, гёзлеге деп чыгъарылгъан дарманланы алып къарайыкъ. Шо дарман, дёгерек айланып кагъыз да ябушдурулуп, гиччи флаконну ичинде бола. Бу тайпа аптеклерде буса, шо флаконланы болжалы битгенлерин де, битмегенлерин де шприц булан алып бир-бирине къошуп, аталап, янгыдан бары да бош шишаланы ярты-ярты этип толтуруп, бир тенг этип тёкген сонг, багьаларына оьзлени процентлерин де къошуп, сатывгъа чыгъаралар. Муна шолай бир-бир аптеклер гюнлюк къазанчын бир нече керенге артдыралар.

Аптеклеге заман-заман тарыгъым болуп бара туруп, пачалыкъ аптеклер ишлемейген гюнлер, чарасыз болуп, шолайларына да бармагъа тюшюп къала. Гьар гезик шолар этеген гьарамларын ачып да гёрсетгенмен, тек уялтып чы болмагъанман. Ёлдашлар, сиз де гьеч амал этип бола туруп, шо аптеклерден дарман алып агъуланмагъыз!

Гьюрмет булан

Садрутдин Загьиров.