Хасавюрт районда юзюмлюклер 1200 гектарда ерлешген. Шолардан 97 гектары – сабанчы хозяйстволарда, 166 гектарны да адамлар оьзлени пайларында чачып болдура. 937 гектар буса – хозяйстволарда. Бу – емиш береген юзюмлюклер. Янгы салынгъан юзюмлюклер де бар, оланы майданлары да 200 гектарлагъа етише. Юзюмчюлюкню гьакъында айтма «Вымел 2002» деген айры есликдеги хозяйствону башчысы Вазир Боташевге сёз берейик.
– Мен юрт хозяйство ишлеримни гьабижай болдуруп башлагъанман. Башлапгъы йылларда топуракъны йыллыкъ ижарагъа алып ишледим, гьали буса 49 йыллыгъындаман. Айтагъаным, бир йыллыкъ ижарада сен шо авлакъны кюйлеп, сугъарыв ишлерин юрютюп турмайсан. Билесен, гелеген йыл еси ону башгъа адамгъа берип къоймакълыкъ бар. Узакъ замангъа алсанг, онда къамушну тайдырма, кюйлевючлер къоллама ва болгъан чакъы артыкъ гелим алма къарайсан. Йыл йылгъа ошамай чы, бир йыл – къазанасан, бирдагъы йыл – «яллайсан». Эки де йылны алгъанда, яшавлукъ этме бир амал бола. Оьз есликде иш гёрегенлер шолай ишлеп туралар. Арты-артындан эки йыл «ялласанг», бу ишинг ташлана ва башгъа саният булан машгъул болма къарайсан. Айтагъаным, пачалыкъдан олагъа кёмек ёкъ. Себеби де, шолар бары да налог инспекцияда гьисапда болмайлар. Хозяйствонгну шолай бир амалгъа гелтиремен десенг, талавур башлана: налог инспекция, пенсия фонд ва шолай башгъалары.
–Вазир, сен янгыз бир тармакъда ишлемейсен чи…
– Мен ишимни 2002-нчи йылдан берли башлагъанман. Гьали къушчулукъ, авлакъчылыкъ ва юзюмчюлюк булан машгъулман. Гертисин айтсам, мени юзюм болдурувда айтардай сынавум ёкъ эди. Алдагъы касбучулар да уллу болгъан, юзюмлюклер тайдырылгъандан берли, шо тармакъгъа тергев де болмагъан. Шону учун да мен аз-аз гектарлардан башладым. Айтагъаным, гьар йыл къоша туруп, юзюмлюклеримни юз гектаргъа чыгъарып бараман. Башлапгъы йылларда пачалыкъдан да кёп кёмеклер этилинди. Этген ишлерибизге харж да берилди. «Дагвино» булан дыгъарлар этип, магъа юзюмлюклеримни 20 процентине «августин» журасын салдым. «Биянка» деген чагъыр этеген жура буса 80 процент болду. Артда эки де жураны 50–50 процент салма къойду. Биз де янгы авлакъларыбызгъа ашайгъан юзюм болдурагъан жураланы чачдыкъ.
–Бизин лакъырыбызны башында сен юзюм кёп, багьасы ёкъ, завод да ишлемей деген эдинг…
– Бу йыл Дагъыстанда кёп юзюм болдурулгъан. Юзюм чёплеме башлагъанча, багьасы токъташдырылмагъан эди. Барыбызгъа да Къызлар шагьардагъы заводгъа берме гереклиги айтылгъан, тек не багьада берегенин айтмагъан эди. Биз багьаланы йылны башында сама билме герекбиз. Алда завод килосун 15,5 манатдан ала эди. Шекери толмагъан деп, гетген йыл кёп зат тас этдик. Бу йылгъы иссиликни пайдасы бар, шекери артажакъ. Башлап завод юзюмню килосун 9 манатдан алабыз деди. Шону учун да юзюм болдурагъанлар гелимин базаргъа ташлады. Юзюм кёп болду ва учуз болду. Алда мен юзюмню ашайгъан сортун тувра авлакъдан 30 манатгъа сата эдим. Гьали 20 манатдан йиберемен. Инг де яман тиегени – менден алгъан адам базарда шону 40-50 манатдан сата. Мен сатма сюйсем, базаргъа гирме кююм ёкъ, бары да ерлер тутулгъан. Заводгъа бермей, адамлагъа сатып йибер деп айтма боласан, тек акъчаны увакъдан алгъанча, учуз берип де, аслам алсанг, пайдасы бола.
– Дагъыстанны Башчысы баянлыкъларында юзюмчюлюкге аслам тергев берилежек ва авлакъланы артдырма герек деп нече керен айтып тура…
– Дагъыстанда 3–4 минг гектар ерде юзюмлюклер бар. Авлакъланы дагъы да артдырма герек дейлер. Мен де бу йыл юзюмлюклеримни 80 гектаргъа етишдирме сюйген эдим. Багьасы мекенли токъташдырылмагъангъа, 10 гектар тюгюл къошмадым. Гьал булай болса, кёп адам борла салмажакъ. Дагъыстанны Гьукуматыны Башчысыны орунбасары Шарип Шарипов ва бизин парламентни ёлбашчысы Хизри Шихсайитов да къошулуп, юзюмню багьасын бир амалгъа гелтирди. Гьали Къызлар завод юзюмюбюзню 15 манатдан ала. Шону да 1-нчи сентябрде башлады. Чакъ исси болуп, бу йыл юзюмлер тез бишди. Завод ишлемейгенге гёре, чёплемей турдукъ. Натижада, юзюмню авурлугъу тайма башлады, тек шекери артды.
2013-нчю йылда бизин хозяйство заводгъа 700 тон берген эди, бу йыл да шолай болажакъ. Бир заты яман – берген юзюмню акъчасын 6 айны ичинде бережек. Шогъар да рази болуп къалабыз, банкгъа салгъан акъча болуп къалсын.
–Токъташдырып айтмадынг, артдыражакъмысан юзюм авлакъларынгны яда…..?
– Озокъда артдырма сюемен, гьал булай къалмас деп де эсиме геле. Савлай Европа ва Америка Россияны сурсат къысаслыкъгъа салма айлана. Гертиден де, шолай болса, гьалны бизин йимик хозяйстволар къолай этежек ва сурсат болдурув масъаланы да чечежек.
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ,
оьз мухбирибиз.
Суратда: ООО «Вымел 2002» деген оьз есликдеги хозяйствону башчысы
Вазир Боташев.
