Ш.Шарипов булан бирге Бабаюрт районгъа республиканы юрт хозяйство министри Баттал Батталов, Минмелиоводхозну директору Залкип Къурбанов, «Дагагроснаб» деген жамиятны директору Чамсутдин Мутуев, чалтик оьсдюрюв булан машгъул Къызлар ва Хасавюрт районланы юрт хозяйство управлениелерини ёлбашчылары гелдилер. Олар Бабаюрт районну Тамазатёбе, Тотаюрт юртларында болуп, чалтик къайтарыв нечик юрюлегени булан таныш болдулар. Ери гелгенде эсгермеге ярай, Тотаюртда чалтик къайтарывда «Ростсельмаш» заводда къурулгъан ва районгъа лизинге алынгъан янгы чалтик орагъан комбайн толу кюйде къоллана. Артдагъы 25 йылны ичинде районгъа гелген комбайнланы шо биринчиси.

Чалтикни къайтарыв булан ювукъдан таныш болгъан сонг, Дагъыстанны Гьукуматыны ёлбашчысыны орунбасары Шарип Шарипов Бабаюрт район администрацияда районну ашлыкъ болдурувчулары булан жыйын оьтгерди.  Ол жыйында бу йыл гетген йыл булан тенглешдиргенде чалтик чеклени оьлчевю 40 процентге  артгъанны эсгерди.

– Бу йыл дагъыстанлы чалтик болдурувчулагъа 13 минг 272 гектар ердеги чалтикни къайтармагъа герек, – деди Ш.Шарипов. – Шо буса гетген йылны санавларындан 40 процентге артыкъ. Шо – савлай  республиканы юрт хозяйство тармагъыны алгъа барывун гертилейген санавлар. Чалтикчилик тармакъ янгыртылагъаны Дагъыстанны Башчысы Р.Абдулатиповну алдынлы проектлери яшавгъа чыгъарыв булан туврадан-тувра байлавлу.

– Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатипов дагъыстанлы чалтикчилерини алдында ювукъ гележекде чалтик чеклени оьлчевюн 20 минг гектаргъа етишдирмеге герек деген масъаланы гётерген, – деп узатды оьзюню сёйлевюн Ш.Шарипов. – Бизин буса шо масъаланы чечмеге бары да имканлыкъларыбыз бар. Республикада чалтик чачмагъа ярайгъан, амма  бир-бир себеп­леге гёре къолланмай тургъан чеклени оьлчевю бугюн 46 минг гектаргъа етише. Чалтик чеклер ерлерде асувлу къолланмай­гъанны себеплерине артдагъы 10-15 йылны ичинде республика чалтик орагъан бир комбайн да алынмагъанын да къошмагъа ярай. Шо себепден чалтик къайтарыв техника толу кюйде къоллавдан чыгъып бара. Мисал учун айтгъанда, бугюн республиканы ашлыкъ болдурувчуларыны ихтиярындагъы 153 комбайндан янгыз 130-у чалтик къайтарыв кампаниягъа къуршалгъан. Шоланы да авадан кёп яныны къоллайгъан болжаллары битген. Гьакъыкъатда, ашлыкъ болдурувчуланы тас этивлери де аслам.

Шо масъаланы чечмек учун, Ш.Шарипов билдирген кюйде, республиканы башын тутгъанлар да къаст этип айланалар. Ол оьзюню сёзлерин Бабаюрт район­ну ашлыкъ болдурувчуларына савгъат гьисапда этилген мен оьрде эсгерген янгы комбайнны бермеклиги булан да  гертиледи.  Гертилей де, шо чалтик оьсдюрювчюлер учун тенги ёкъ савгъат да дюр. Мисал учун айтгъанда, эгер эсги комбайнлар бир сменде гектар ярым, эки гектар ерни чалмагъа бола буса, янгы комбайн булан шо вакътини ичинде 13-15 гектар ердеги чалтикни, ингдеси, тас этивсюз къайтармагъа бола. Шо – республикагъа ва Бабаюрт районгъа гелген биринчи комбайн. Йылны ахырына буса районгъа дагъы да бир комбайн гелмеге имканлы.

– Биз бугюн Бабаюртгъа Къызлар, Хасавюрт районланы алдынлы  чалтик оьсдюрювчю хозяйстволарыны ёлбашчыларын жыйгъаныкъ да негьакъ тюгюл, – деди оьзюню сёйлевюню ахырында Ш.Шарипов. – Бугюн биз чалтикчилик тармакъны техника булан таъмин масъаласыны уьстюнде ойлаша туруп, республикада бар чалтик чеклени къолдан чыгъармай сакълап, шо тармакъны гьакъында да мекенли пикругъа гелмеге герекбиз. Чалтикни багьасы гьаман да болгъан. Бизин буса Россияда Краснодар крайдан сонггъу оьзюбюзню тас этген экинчи ерибизге ес болмагъа бары да имканлыкъларыбыз бар. Гетген йыл республикада чалтикни тюшюмю гьар гектардан 35–36 центнерге етишген эди буса, бу йыл чалтик оьсдюрювчюлер гьар гектардан 45 центнер тюшюм алып туралар. Бир-бир хозяйстоларда буса шо санавлар бир де болмагъан  50–60 центнерге де етише. Илмугъа, янгы технологиялагъа ва техникагъа аркъатаяп, гелимли тармакъны янгы оьрлюклеге миндирмеге бизге де заман болгъан.

Бабаюрт районгъа гелген янгы комбайнны гьакъында айта туруп, «Дагагроснаб» деген жамиятны директору Чамсутдин Мутуев «Вектор-450» деген маркалы комбайн чалтик чеклерде ишлемеге онгайлы Дондагъы Ростов шагьардагъы «Ростсельмаш» заводда чыгъагъан ва оьзюн яхшы яндан танытгъан комбайнланы бириси экенни эсгерди.

– Эгер арагъа гёзленмеген ерден четимликлер чыкъмаса, гелеген йылны боюнда респуб­лика бюджетден гёрсетилген 100 миллион манатгъа дагъы да бир нече комбайн алмагъа ва бизде ишлеп турагъан машин-трактор компанияланы (МТК) шолар булан толумлашдырмагъа умутлубуз, – деди оьзюню сёйлевюнде Чамсутдин Мутуев. – Гьар алынгъан техника 6-7 адамгъа янгы иш ерлер де чыгъара. Бизин республика учун шону да уллу маънасы бар.

Чамсутдин Мутуев эсгерген кюйде, гёрсетилеген акъча маяланы азлыгъына да къарамай, республиканы Бабаюрт ва Дахадаев районларында МТК-лар ачылгъан. Оланы янгы техниканы эсгерилген районланы хозяйстволарында уьстюнлю кюйде къоллана. Гележекде юзюмлюклерде къолламагъа болагъан техника да алмагъа гёз алгъа тутулгъан.

Чалтик оьсдюрювню гьа­къында сёз юрюте туруп, шо тармакъгъа бугюн Бабаюрт районгъа гьава йимик тарыкъ сувну масъаласын гётермей де бажарылмай. Сув къытлыкъдан Тамазатёбе бойда йылдан-йылгъа къолдан чыгъагъан чалтик чеклени оьлчевю аслам. Районну сув булан таъмин этеген Дзержинскийни атындагъы татавулгъа толу ремонт герек. Амма йылдан-йылгъа сугъарыв системагъа гёрсетилеген харж, системаны бар кююнде сакъламагъа болса тюгюл, ремонт ишлер этмеге етишмей.

Ш.Шарипов да Бабаюрт районда бола туруп, районну ашлыкъ болдурувчуларын тезден къыйнайгъан сувну масъаласына тиймей гетмеди. Жыйында  Минмелиоводхозну ёлбашчысы З.Къурбановгъа да сёз берилди. Ол оьзюню сёйлевюнде оьзю ёлбашчылыкъ этеген къурум сув булан байлавлу масъалаланы чечмек учун не йимик иш этегенни эсгерди. З.Къурбановну сёзлерине гёре, республиканы темиркъазыкъ боюнда артдагъы йылланы ичинде сугъарыв системаны тазаламакъ учун хыйлы иш этилген.

– Сув къоллавчулар оьзлеге етишдирилеген сувгъа гьакъ тёлемек учун Минмелиоводхозну ерлердеги бёлюклери булан дыгъар байламагъа герек, – деди З.Къурбанов. – Дагъы ёгъесе, сугъарыв системаланы толу кюйде тазаламакъ, оланы янгырт­макъ учун бюджетден гёрсетилеген акъча маялар етишмей. Гьа­къыкъатда гележекде де сув къоллавчуланы алдына токъта­гъан четимликлер такрарланмакъ бар.

Жыйында республиканы юрт хозяйство министри Баттал Батталов да оьзюню сёйлевюнде чалтик оьсдюрювде артдагъы йылланы ичинде эс этилеген алгъа барывну узатмагъа герекни  айтды.

– Яшырмагъа негер тарыкъ, бугюн республиканы чалтик оьсдюрювчюлери оьзлени къы­йыны, гьаракатчылыгъы булан хыйлы иш этгени гёрюнюп тура, – деди Баттал Батталов. – Амма шо оьсюв токътап къалмасын учун, дагъы да ишлемеге герек. Шо ишде ерлерде уллу юрт хозяйство бирлешивлени, тыш пачалыкъларда йимик холдинглени къурув да аслу ерни тутажакъгъа шеклик ёкъ. Эгер юртларда увакъ ижарачылар биригип, бир тюрлю хозяйстволар къуруп, оьзлени ишин оьзгелеге де гёрсетмеге бажарса, шо сынав хоншу юртлагъа, районлагъа яйылмагъа башласа, савлай республиканы да къуршамагъа болажакъбыз.

Сонг да, Б.Батталов бугюнгю сабанчылар оьзлени ишинде илмугъа аркъатаямагъа герекни эсгерди. Шо сынав гьалиден 20-30 йыллар алдын республикада уьстюнлю кюйде юрюлген ва бугюн, янгы технологияланы дёвюрюнде, илмудан ягъада туруп, юрт хозяйство тармакъны оьс­дюрмеге тынч болмажакъ. Чалтикчилик тармакъны мисалында, эгер гьалиден 30 йыллар алдын бир гектар ерден алына­гъан 15-20 центнер тюшюмлер уллу даражагъа санала эди буса, бугюн 50-60 центнер алагъан сабанчылар да ёкъ тюгюл. Б.Батталовну гьисабында, юрт хозяйство тармакъ гелимли ва янгы стандартлагъа жавап береген кюйде болсун учун, илму булан бирге абат  алмагъа герек.

– Бизде юрт хозяйство тармакъда чалышагъан илму-ахтарыв институт бар, – деп толумлашдырды ол оьзюню пикрусун. – Шо институтну къуллукъчуларыны бугюн  иши де аз. Ашлыкъ болдурагъан хозяйстволаны ёлбашчылары шо институт булан дыгъар байлап, оьзлени ишинде илму ахтарывланы къолласа, бизин сабанчылар къайтарагъан тюшюм де, ону сан яны да хоншу республикалардан ва крайлардан артда къалмас деп ойлашаман.

Жыйында Бабаюрт, Къызлар ва Хасавюрт районланы юрт хозяйство управлениелерини ёлбашчылары да чыгъып сёйледилер. Оьзлени сёйлевлеринде олар районларда къылчыкълы ашлыкъланы гектарларын оьс­дюрмек учун не йимик ишлер этилип турагъанны гьакъында маълумат бердилер.

 

 

 

Герейхан ГЬАЖИЕВ,

хас мухбирибиз.

СУРАТДА: Дагъыстанны Гьукуматыны вакиллери чалтик чеклерде.