– Байрамали, башгъа пачалыкъларда уллу къурумлар булан янаша увакъ ва орта бизнесни ишине де тергев этиле. Олар экономикагъа да шайлы къошум эте. Тенглешдирив булан айтсакъ, биздеги гьал нечикдир?
– Тенглешдирсек, озокъда, биз артдабыз. Узакъ йыллар бизде увакъ далапчылыкъны да юрютме къоймай, бажарывлу адамлар да къыйыкъсытылып тургъан. Гьали ихтиярлар бар, тек имканлыкълар ёкъ деме ярай. Неге экенни де англатайым. Эки йыл алда районда 2044 увакъ далапчылыкъ юрютегенлер гьисапгъа алынгъан эди. 2013-нчю йылда 1949 къалды.
–Бир йылдан юзге кемимек учун уллу себеп болма герек…
–Биринчи ва аслу себеби де – налогланы артгъаны. Мисал этип айтсам, 3 йыл алда пенсия фондгъа далапчылыкъ юрютеген адам йылда 17 минг манат бере эди буса, 2012-нчи йыл 37 мингге ювукъ тёлей эди. Оьзбашына ишлеп гьар кепегин санап турагъан адамгъа шо да – шайлы акъча. Тергевлер этип къарагъанда, шолар гьисапгъа алынып ва ишлемей турагъан далапчылыкъ юрютегенлер болуп чыкъды.
Оланы санаву кемисе де, иши артды. 2013-нчю йылда увакъ ва орта бизнес юрютегенлер 277,8 миллион манатгъа мал болдурду. Шо буса алдындагъы йыл булан тенглешдиргенде 31,7 процентге артыкъ бола. Шолардан гелеген налоглар да 33,7 миллион манатгъа етишди ва 184,8 процент болду.
– Налоглар артагъаны яхшы. Оьз есликдеги мал болдурагъанлагъа ёрукълу иш гёрмек ва оланы ихтиярларын якъламакъ учун бир къарар да ёкъму?
– Район администрацияда «Увакъ далапчылыкъны 2012-2017- нчи йыллагъа оьсювю» гьакъдагъы программа къабул этилинген. Шонда гьар йыл не этме ва къайсы тармакълагъа тергев берме гереги де язылгъан. Тек бир-бир ерлерин янгыртма ва федерал талаплагъа гелтирме тюше. Мисал этип айтсакъ, алда тюкенлени къоллайгъан пайдалы ерини гьар квадрат метриси беш юз манатдан бираз оьте буса, федерал талаплагъа гёре этгенде, 3 керенге артгъан. Эгер де 50 квадрат метр тюкени бар адам йылгъа налог инспекцияны гьисабына 22 минг манат тёлей буса, федерал талапны къабул этгенде 70 минг манат тёлеме герек. Абзарда тюкен ачып ишлейген адамгъа шо кёп. Башгъа налогланы да къошуп йиберсе, 100 мингге чыгъа. Шону учун да увакъ далапчылыкъ юрютеген адамгъа ишлеме бек четим бола. Биз тергев этеген ва оьсювюню ёлун гёрсетеген бёлюкбюз.
– Шондан къайры да, увакъ ва орта далапчылыкъланы оьсювюне не четим эте?
–Тергевлени жамлашдырып айтсам, биринчилей – шо ишдегилени гьисабын юрютюв осал. Бирдагъысын айтайым, оланы ишине кёп чатакъ салагъан къуллукъдагъылар бар, шолай да оланы кёплери маълумат-методика алатлар булан таъмин этилмей.
– Шолай адамланы кредитлер берип якъласа яхшы болар эди чи… Оланы иши онгарылып, йылдан-йылгъа артып гетмесми эди?
– Олагъа кредит алып ишлеме къыйын, процентлери бар, сонг да берсе де, кёп акъча бермей ва кёбюсю гьалда 1 йылгъа къарап бере. Увакъ ва орта далапчыланы ишине пачалыкъ оьлчевде къарамаса, оланы иши айтардай тюзелмежек.
– Неге?
– Мисал этип сабанчы хозяйстволаны айтайым. Районда 12 мингден де артыкъ оьз есликде ишлейгенлер бар – Байрамавулда «Карасаев», Боташюртда «Арсланханов», Эндирейде «Бийболатов», Къурушда «Диярханов» ва башгъалары. Олар юрт хозяйство маллар болдура, тек болдурулгъан малын сатып болмай. Болдурагъанда да уллу къыйынлыкълар булан къаршы бола. Мисал этип айтсакъ, 1 литр солярка яда бензин – 27-34 манат. 1 кило будай арив йылларда 8 манатдан сатыла. Демек, 1 литр ягъарлыкъ алмакъ учун 4 кило ашлыкъ сатма герек. Шону учун да адамлардан малны къабул этеген ерлер болма герек. Шо заманда ишлейгенлени гьалы артажакъ ва кёп адам да къуршалажакъ. Ишлейген ва мал болдурагъан адамлагъа енгил кредитлер берилсе, дагъы да яхшы болар. Шолар бизин программада бары да язылгъан.
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ,
оьз мухбирибиз.
СУРАТДА: Байрамали Имавов.
