Пятница, 20.04.2018г. — «ЁЛДАШ».

Бир нече айлар алда «Ёлдашны» редакциясыны къуллукъчулары Къаягент районда Башлы якъгъа чыгъып, Башлыгент, Гьапкъайгент, Жавангент юртлардагъы орта школаларда ана тилден дарс беривню гьалын, даражасын билмекни арив гёрдю. Уьч де юртну тамурлары, кюрчюсю бир, оланы халкъы къумукъланы къыбладагъы лап уллу, гьатта «Башгент» деп айтылып гелген Башлыдан баш ала.

 

Уьч де юртдан кёп белгили адамлар да чыкъгъан. Янгыз Темиркъазыкъ Кавказда илмуланы доктору деген илму атгъа биринчилей ес болгъан Сакинат Гьажиеваны, юрт хозяйство илмуланы доктору, Социалист Загьматны Игити Нариман Алиевни атларын айтып къойсакъ да таман болур деп эсиме геле. Сонг да, Совет гьукуматны йылларында эсгерилген юртлардан 13 алим илмуланы доктору, 38 алим илмуланы кандидаты деген атлагъа ес болгъан. Шо буса яш наслуланы тарбиялавда, билим беривде таъсирли гюч болуп токътай.

Муаллим касбуну усталары Башлы якъда алдан берли болуп гелген. Гьалиден юз йыллар алда мунда биринчи мактаплар ачылгъан. 1934-1936-нчы йылларда Гьапкъайгентде Къаягент районну сабанчы яшёрюмлерини мактабы ачылгъан ва айлана якъдагъы хоншу юртланы яшларыны кёплерине билим алывну ёлларын ачгъан. Пагьмулу ва сынавлу муаллимлерибизни, олар тарбиялагъан уллу ва абурлу адамлар болгъан башлылыланы илмугъа бакъгъан ёллары да аслу гьалда мундан баш ала.

1954-нчю йылда Башлыгентде ра­йонда биринчилерден болуп орта школа ачыла. Бугюн шолай школалар уьч де юртда бар. Мени иш сапарым оьзюм тувгъан, оьсген ва охугъан Башлыгентдеги орта школадан башланды. Мунда ана тилден Салигьат Зайырбекова дарс бере. Гьапкъайгентдеги ва Жавангентдеги орта школаларда да, Башлыгент орта школаны охуп битдирген, сонг оьр охув ожакъланы тийишли дипломларын алып къайтгъан къатынгишилер Сакинат Гьажиагьматова ва Киштей Айдекова дарс берелер. Салигьат, Сакинат, Киштей бири-биринден артда къалмай чалышалар. Оланы гьариси муаллим ишни усталары, 15-20 йыллардан артыкъ ишлеген, загьмат коллективлеринде абур къазангъан адамлар.

Тек мен Киштей Айдекованы яшав, загьмат ёлуна, сайлагъан касбусуна янашывуна айрыча тергев бердим. Шону себеби, балики, Къаягент районну билим берив бёлюгюню ёлбашчылары К.Айдекованы ишин яхшы къыйматла­гъанлыкъдадыр.

Жавангентдеги орта школа юрт ягъада, юртну ичинде болагъан ишлерден ариде, парахат мююшде ерлешген. Жавангентлилер оьзлер де бек сабур, парахат ва оьзден халкъ.

Киштей Гьюсейхановна ва ону муаллим загьматы булан таныш болмакъ муратда биринчи школагъа геливюм онча натижалы болмады. Ол ана тилден шо гюн районда юрюлеген олимпиадагъа охувчу яшларын алып гетип къаршы болду. Амма сапарымны билген школаны директору Ибрагьим Султанмутов, ону охув ва тарбиялав ишлеге жаваплы заместителлери Къурбанкъыз Гьюсейханова, Умугьайбат Абдурагьманова школада, юртда ана тилни гьалына, шогъар байлавлу Киштей Айдекова яшланы арасында юрютеген ишлеге оьр къыймат бердилер.

Гертиден де, адамланы юрт ерлерден шагьарлагъа гёчювю, маълумат къуралланы бугюнгю иш юрютювю ана тилни сакълавгъа, оьсдюрювге бек пуршавлукъ эте, ону унутувну шартларын ярата. Шо яхшы белгили. Къоркъунчлу гьалны алдын алывну чаралары Жавангентдеги орта школаны загьмат коллективини алдында да токътагъан. Шо ишде школада, юрт жамиятны ичинде аслам къошум этегенлени бириси – Киштей Айдекова. Ол школагъа 1996-нчы йылда яш чагъында гелген. Ишден айрылмай Дагъыстан педагогика университетни филология факультетин де охуп битдирген. Загьмат тёгегени 20 йылдан айлангъан.

Киштейни гёрмек муратда мен школагъа экинчи гезик гелгенде, ол дарс юрюте туруп къаршы болду. Гелгенимни билген сонг, зенг урулгъаны булан ягъыбызгъа гелди. Ону гёргенде биз Къумукътюзде мактапларда загьмат тёгеген юзлер булангъы саламатлы, оьктем, уллулагъа, къонакъ адамгъа сый-гьюрмет этип билеген къатынгишилени эсге алдыкъ. Киштей булангъы лакъырыбыз да сайлап тутгъан касбусундагъы сырлары, къыйыны-тынчы гьакъда башланды ва юрюлдю. Шолагъа жаваплар къайтара туруп, ол булай деди:

–Мен педагогика ишге гиччиден берли муштарлы эдим. Шо да анабыз Жагьан Байматовна оьмюрбашы школада ишлегенлик булан байлавлудур. Ол 40 йылдан артыкъ башлапгъы класларда дарс берип турду. Магъа уьлгю болуп да къалды. Башлыгентдеги орта школаны охуп битдирген сонг Дагъыстан педагогика университетни филология факультетине охумагъа тюшдюм. Яшав шартларыны талапларына, къысматыма гёре ишге тюшмеге ва ишлей туруп охувум давам этмеге болдум.

Нечакъы къыйын болса да, Киштей охувун да, ишин де бажарып юрютген. Алда йимик бугюн де ол ерли школаны 5-11-нчи класларында охуй­гъан яшларына ана тилден дарс бере. Оьтген 20 йылны ичинде бай сынав топлагъан. Артдагъы эки йыл ол ана тилден дарс береген муаллимлени арасында болгъан район конкурсларында экинчи ерлеге ес болгъан.

Сынавлу муаллимни охувчу яшлары да ана тилден районда юрюлеген олимпиадаларда гьар йыл уьстюнлюклер къазаналар. Шолай, 2016-нчи йылда школаны 8-нчи ва 11-нчи класларыны охувчу къызлары Улгъанбеги Абдурагьманова ва Карина Арсланова 3-нчю ерлеге ес болгъанлар. Артдагъы 2017-нчи йылда да школаны эки охувчусу алдагъы уьстюнлюгюн бир канзи оьрге гётермеге бажаргъанлар. Бу йыл буса 10-нчу класны охувчусу Маликат Гьажиарсланова район олимпиада да биринчи, 9-нчу класны охувчу къызы Насибат Гьасанова экинчи болуп, Киштей Гьюсейхановнаны, савлай школаны сыкълашгъан коллективин дагъы да бек сююндюрдю.

Булай уьстюнлюклер оьзбашына гелмей. Оланы башында гече-гюн тёгюлген загьмат, уллу гьаракат токътагъан. Шо гьакъда айта туруп, Киштей булай деди:

–Ишге чыкъгъан биринчи гюнлеримден тутуп, мен яшлагъа ана тилибизни байлыгъын гёрсетмеге, шондан таба оланы юреклерине тилибизни сюювню тамчыларын батдырмагъа къасткъылып чалышаман. Шо муратда биз «Тангчолпан», сонг «Къумукъ тилни кёп сюегенлер» деген кружокларын къурдукъ. Дарслардан сонг кружокну ортакъчылары жыйылып къумукъ газетлени, журналланы охуп къоймай, олардагъы бир-бир авторланы пьесаларын сагьнагъа салмагъа, школа чараларында оланы жыйылгъанлагъа гёрсетмеге де бажардыкъ. Киштейни уьстюнлюклерини сыры шулай ишлевню натижасыдыр деп айтсакъ, янгылыш болмасбыз деп эсиме геле.

Гиччи халкъланы тиллерини тас болуву булан байлавлу къоркъунчлу гьал бугюн къумукъ тилни уьстюнде де токътагъан. Шону гьисапгъа алып, Киштей Айдекова хоншу Башлыгент, Гьапкъайгент юртларында ана тилден дарс береген муаллимлер Салигьат Зайырбекова, Сакинат Элдерханова ва оьзгелери булан заман-заман ёлугъуп, ана тилин сакълавну, ону оьсдюрювню ёлларын кёп ахтаралар, гьар тюрлю чаралар белгилейлер.

Киштей Гьюсейхановна гьисап этеген кюйде, биринчилей, къумукъ тилден берилеген дарсланы сан янын гётермеге герек. Экинчилей, жаваплы ишни янгыз школаны коллективине, муаллимлеге саллап къоймай, юртдагъы интеллигенция да кёмек къолун узатып, ерли халкъ булан иш гёрмеге тарыкъ. Уьчюнчюсю – бу иш гьар агьлюде, яшлар бавунда, школада, межитде токътавсуз юрюлюп турма тюше.

Сынавлу муаллим Киштей Айдекованы пикрулары булан рази болмай къалмагъа болмайсан. Неге тюгюл, олар тюз ва гьакъ юрекден геле.

Ана тилибизден дарс береген бажарывлу муаллимибиз Киштей Айдекованы сынавун, яхшы ишлерин, яхшы хасиятларын суратлавубуз ону агьлюсю, яшлары гьакъда айтмасакъ толу болмажакъ эди. Шо масъаланы да бизин макъалабызны игити бек арив чечмеге бажаргъан деп ташдырып айтмагъа болабыз. Ол оьзюню школада охуйгъан эки де уланъяшына тизив тарбия бермеге бажаргъан. Яшланы экевю де оьр къыйматлагъа охуйлар ва ата-анасындан къайры, бары да муаллимлерин, савлай школаны коллективин сююндюре. Бу арада эсиме гелген: гьар школа охуйгъан яшларыны санаву булан тюгюл, оланы уьстюнлюклери булан макътавлу деген айтывну тюзлюгюне бирдагъы гезик тюшюндюм.

Оьзюмню ягъымдан мен де Киштей Гьюсейхановнагъа педагогика загьматда, кёп сюеген ана тилибизни сакълавда, оьс­дюрювде янгы уьстюнлюклер, савлукъ ва агьлюсюне берекет ёрайман.