Камалдин Биймурзаев Эндирейде 1912-нчи йылда тувгъан. Агьлюсю бу яш вакътиде Бабаюртгъа гёче. Шондан таба 1940-нчы йылны февраль айында Камалдин Къызыл Армияны сыдраларына чакъырыла.  Ол Белоруссияда Польша булангъы дазуда ерлешген Брест къаладагъы 6-нчы армияны 49-нчу дивизиясыны 84-нчю атышывчу полкунда асгер борчун кюте.

Камалдин Уллу Ватан дав башланагъан гече дав-савут топлангъан складларда къаравулда болгъан. Оьзюн алышдырма герек деп ойлашып турагъанда, самолётланы къувуну булан бирге, топ­лар атылма башлай. Айлананы немис самолётлар бомбагъа тутгъанда, сав къалгъанлар бириге ва къалада къалгъанлагъа кёмек этме алгъасайлар, тек гюч этип болмайлар. Оьзлер де башгъа асгерлерден айрылып, бир нече гюнлер агъачлыкъларда айлана. Шону учун да оланы бёлюгю партизанлагъа къошула ва 3 йыл шолар булан бирге дав этип тура. Шо «Советская Белоруссия» деген партизан бригада 1941-нчи йылда 28-нчи июнда къурулгъан ва  1944-нчю йыл болгъанча дав этип тургъан. Камалдин Биймурзаев В.Чкаловну атындагъы отрядда болгъан.

Ол кёп санавдагъы немис поезд эшелонланы атылтагъанда ортакъчылыкъ этген. Камалдин Биймурзаев районда «Ватан давну партизаны» деген 1 даражалы медаль берилген янгыз бирев. Ол дагъы да, Ватан давну 2 даражалы ордени булан да савгъатлангъан.

Ону савгъатлав кагъызында партизан отрядда турагъанда гёрсетген къоччакъ ишлери гьакъда язылгъан: «К.Биймурзаев отрядда тургъан чакъы заманны ичинде ­оьзюн инг де къоркъувну билмейген ва низамлы боец гьисапда гёрсетген.  7 эшелонну атылтагъанда ортакъчылыкъ этген, оьзю 4 автомашинни, шолай да  немис офицерлер ерлешген 4 ва 1 агъач къаравулну уьюн атылтгъан. Оланы байлавлукъ линияларын къыркъагъанда да гьаракат этип айлангъан. Немислер булан къаршы давларда оьзюн герти игит йимик гёрсетген. Бёлюкню ёлбашчысы болуп да кёп жаваплы ишлени кютген. Шо игит ишлери саялы Ватан давну 2 даражалы орденине гёрсетиле».

Давдан къайтгъанда тюрлю-тюрлю ишлерде ишлеген. Камалдин Биймурзаев 1996-нчы йылда гечинген.

Магьаммат Алациев Алхожагент юртда 1925-нчи йылда тувгъан. Огъар дав башлангъанда 16 йыл битген болгъан. Етти йыллыкъ школаны битдирген сонг ол учётчик, сонг юрт Советни исполкомуну секретары болуп ишлеген. Давгъа барма сююп нечесе керен арзалар язса да, ону асгерге 18 йыл болагъанда ала.

Магьаммат Алациев 77-нчи атышывчу гвардиячы дивизияны 218-нчи полкуна атышывчу гьисапда белгилене. Генерал В.Чуйков башчылыкъ этеген армия булан Украинаны, Венгрияны, Польшаны, Чехословакияны ва Австрияны азат этивде актив ортакъчылыкъ эте. 1944-нчю йылны августунда бизин асгерлер Висла оьзенни бириси бетине чыкъмакъ деп буйрукъ алалар. Шо къыйын­лы давда гёрсетген къоччакълыгъы учун яш асгерчи Магьаммат Алациев «Къоччакълыгъы учун» деген медаль булан белгилене. Шолай медаллар булан ол Венгриядагъы Звалень шагьарны азат этегенде ва Германияны Кальциг юртун азат этив давларда гёрсетген игит ишлери саялы савгъатлана.

1945-нчи йылны март айында М Алациев Клоззен деген юртну азат этивде бирдагъы игитлик гёрсете. Ол уьйлени подвалындан атышагъан пулемётгъа шайлы ювукъ болуп, гранаталар ташлай.  Оьзю яраланса да, 11 немис солдат ва офицер ёкъ этиле. Полкну командири Совет Союзуну Игити М. Евстигнеев къоччакъ дагъыстанлыны Макътавлукъну 3 даражалы ордени булан савгъатлай.

Давдан сонг да ол асгерде къуллукъ эте ва 1949-нчу йылда  ата юрту Алхожагентге къайта. Дербентде педагогика училищени битдирип, ата юртунда муаллим болуп ишлей. Тюрлю-тюрлю йылларда М.Алациев партияны Къаягент район комитетинде, Избербаш шагьарны партия комитетинде, Къаягент районну исполкомуну председатели, партияны район комитетинде бёлюкню заведующийи болуп чалыша.

Къайсы ишни тапшурса да, Магьаммат Алациев оьзюн билимли, жаваплы касбучу гьисапда гёрсете, гьар коллективде загьмат тёгеген адамланы къыйынын-тынчын англап, олагъа кёмек къолун узата, сый, гьюрмет къазана.

Ол татывлу агьлю къура ва 5 яшны тарбиялай. Оланы барысыны да яхшылыкъларын гёрме насип болмай, ол 40 йыл болагъанда яшлай гечинген.

Агьмар Гьюсейханов — борагъанлы. Ол 1915-нчи йылда тувгъан. Уллу Ватан давда юртдан 300 адам ортакъчылыкъ этген, оланы эллийи  гёнгюллю кюйде гетген. Шоланы арасында 26 йыл болагъан Агьмар Гьюсейханов да болгъан.

Сав юрт ёлгъа салгъан гёнгюллюлени башлап Гюйдюрмесге йибере, ондан таба – Грозныйгъа. Башгъа ерлерден де гелгенлени топлап полк къура ва Краснодаргъа йибере. Шо вакътилерде немислер Москвагъа этилеген гьужумун аз эте ва Бакюню набына талпына. Немис асгерлени бир бёлюгю Краснодар бойдан чапгъын эте, бирлери – Къалмукъ респуб­ликаны топура­гъына чыгъа. Шолагъа къаршы Къалмукъ бойгъа йиберилген 5-нчи дивизияны 22-нчи полку немислер булан бетге-бет ёлугъа. Агьмаргъа «Максим» пулемёт бериле. Шолай давланы бирисинде ону бутуна яра тие. Къолай болгъанда янгыдан полкуна къайта, асгер бёлюгю  буса шо вакътилерде Воронеж учунгъу къатты урушларда ортакъчылыкъ эте.

1943-нчю йылда дивизия Белгород шагьарны немислерден азат эте.

З-нчю августдан 23-не ерли Воронеж ва Степной фронтлагъа 200 чакъырым генгликни бойлап, 120 чакъырым ерни алма герек болгъан. Маршал А.Василевскийни гьилласы немисленикинден артыкъ болуп чыгъа ва давну биринчи гюнюнде немислени кёп танкын яллатма имканлыкъ бола. Шо давда гёрсетген игитлиги учун А.Гьюсейхановгъа Макътавлукъну 3 даражалы ордени бериле.

1944-нчю йылда къышда буланы полкуна Витебск шагьарны азат этме борч салына. Немислер утдурагъанын билсе де, яхшы къаршылыкъ билдире. Гьюсейхановну гиччи бёлюгю немислени 6 чапгъынын гери ура ва юзден де артыгъын оьлтюре. Къумукъ уланны Макътавлукъну 2 даражалы орденине гёрсетсе де, шо савгъат берилмей къала.

Берлинни алгъан сонг да А.Гьюсейханов дав этеген полкну япон милитаристлеге къаршы дав этме Йыракъ Гюнтувушгъа йибере. Мунда да А.Гьюсейханов «Къоччакълыгъы учун» деген медаль ва Ватан давну 2 даражалы ордени булан савгъатлана.

Закир (Запир) Валиев 1916-нчы йылда Хумторкъали юртда тувгъан. Уллу Ватан дав башланып, 5 гюнден ону асгерге чакъыра ва Буйнакск шагьардагъы офицерлер гьазирлейген яявасгер училищеге йибере. Лейтенант чини булангъы Закир взводну командири этилинип  1-нчи Украина фронтну 180-нчи дивизиясыны 42-нчи атышывчу полкуна йибериле. Давда 2 йылдан ол капитан чинге ерли гётериле. Башлап взводну, сонг ротаны ва артда батальонну командири этилип белгилене. Къоркъув билмейген офицер оьзюню асгер бёлюгю булан инг де къыйын бойлагъа салынгъан. Шолай давларда ол оьзюн тартынмайгъан ва титиремейген офицер гьисапда гёрсетген.

Къоччакълыгъы учун Къызыл Юлдуз ва Дав Къызыл Байракъ орденлер булан савгъатлангъан. Воронеж фронтгъа гиреген 180-нчи атышывчу дивизия къыргъынлы давларда ортакъчылыкъ эте

1943-нчю йыл Украинаны Иванов областындагъы Иванец деген юртун немислер бийлеген ва шонда онгайлы ерлешип, гьужумгъа гётерилеген совет асгерлеге кёп гюч этелер. Юртну алма капитан Закир Валиевни ротасына тапшурула. Кёп де къалмай, шо юрт бизин асгерлени къолуна тюше. Савгъатлав кагъызында шулай язылгъан: «1943-нчю йылны 6-нчы сентябр айында капитан Валиев оьзюню ротасыны башына да тюшюп, Иванец деген юртну азат этме гьужумун башлады ва солдатланы иштагьландырды. Оьзю биринчи гирип, уьч немисни оьлтюрдю. Тийген ярасына да къарамай, юртну немислерден тазалагъанча буйрукълар берип турду. Ротаны гьаракаты булан кёп немис есир этилди ва оланы савутлары да алынды. З. Валиев Къызыл Юлдуз орденге гёрсетиле».

Киев областны Антоновка деген юртун алмагъа да буланы батальонуна тапшурула. Гьужумну башында комбат яралана ва батальонну давгъа салма, шо замангъа батальонну командирини орнунбасары болгъан Закир Валиевге тапшурула. Огъар да яхшы атышывдан сонг батальон булан Горный Тикич деген сувну ари янына чыкъма бажарыла ва шонда беклеше. Бирдагъы гьужум булан бизин асгерлер агьамиятлы юртну къолгъа ала. Шо игитлиги учун Закир Солтанович Валиев Къызыл Байракъ орден булан савгъатлана. Шо давда огъар авур яра тие ва 1944-нчю йыл апрель айда уьюне йибериле. Юртда ол кёп йыллар бухгалтер болуп ишлеп тургъан.

 

Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.