Бизин юртларда Уллу Ватан давну йылларында оьзлени къоччакълыгъы ва къайратлыгъы булан элибизге эркинлик гелтиргенлени   бириси де къалмагъан. Шо къыргъын  давланы  игитлерини кёплери,  арадан 79 йыл оьтсе де, буссагьатгъы вакътиде де белгисиз къалып тура. Мени ата юртлум Гьажи Гьасанов оланы бириси гьисаплана. Уллу Уьстюнлюкню гюнюню алдында  ону къысматын  бизин анадаш газетни охувчуларына малим этмекни тийишли гёремен.  

Ол Гьели юртда (Къарабудагъгент район) 1903-нчю йылда тувгъан. Атасы Абусайит кёп йылланы узагъында «Дикая дивизия» деп белгили болгъан асгер бёлюклерини баш къадисини къуллугъунда чалышып тургъан. Белгили экени йимик, эсгерилген асгер бёлюклер 1914-нчю йылны сентябр айында къурулгъан. Шо йылны октябр айында буса дивизиягъа гиреген полклагъа  къуршалгъанланы Украина бойгъа ва Подольск губерниягъа бакъдыргъан. Ювукъ вакътини ичинде олагъа Къыбла-гюнбатыш – Австрия фронтларда юрюлеген ябушувларда ортакъчылыкъ этмеге тюшген. Шо вакътиде юрюлеген  давларда Абусайит Гьасанов оьзюню жанын къурбан этген. Артындагъы йыл яйда ону сюегин ата юртуна гелтирип гёмгенлер.

Атасы оьлюп етим къалгъан Гьажини дивизияны ёлбашчылары гьайын этмей къоймагъанлар. Ону булан инисини гележегин ойлап, оьр сан янлы билим бермекни къастын болдургъан. Шолайлыкъда, оланы Магьачкъала шагьардагъы эки номерли гимназиягъа охумагъа салгъан. Бугюнлерде де эсгерилген орта билим береген охув ожакъ бизин республиканы тахшагьарыны аслу орамларындан бириси гьисапланагъан Расул Гьамзатовну проспектинде ерлешген.

Оьзюне 12 йыл битеген чагъында Гьажи атасы йимик асгер къуллукъ булан яшавун байламагъа сююп, шо вакътиде юрюлюп турагъан биринчи дюнья давда ортакъчылыкъ этмеге токъташа. Ол оьзюню къурдашларыны бириси булан бирче ёлгъа чыгъып, Бакю шагьаргъа етише. Тек ол агьлюсю гечинген сонг оьксюз болуп турагъан анасын, инисин сагъынып, олар ­янгыз къалгъанын, оьзю инг ювукъ адамларына аркъатаяв болмагъа, кёмек этмеге  тюшегенин ойлашып, уьюне къайта. Оьзю булан  бирче ёл чыкъгъан къурдашы буса  Европагъа ёлун узата. Ону булан да Гьажи  Гьасанов оьзюн къысмат сынап турагъан  лап къыйын гюнлерде бирдагъы да ёлугъа. Шо гьакъда охувчулагъа тюпде айтылажакъ…

Гьажи Гьасанов буса, шондан сонг гимназияда охувун узатып,  лап яхшы къыйматлар булан битдирип чыгъа.  М. В. Ломоносовну атындагъы Москвадагъы пачалыкъ университетини юристлер гьазирлейген факультетине охума тюше. Оьр охув ожакъны тамамлап чыкъгъан сонг, Гьажи Гьасанов Магьачкъала шагьарда адвокат болуп ишлемеге башлай, уьйлене. Шо вакътиге Уллу Ватан дав башланып, ону асгерге къуллукъ этмеге чакъыралар. Бир башлап ол элибизге яв чыкъгъан душманлар булан юрюлеген Керчь бойдагъы къыргъынлы ябушувлагъа тюше. Арадан аз заман да гетмейли, оланы асгер бёлюклери немис-фашистлер елеген Севастополь шагьаргъа бакъдырыла. Шонда ол немислени къолуна тюше.

Есирликге тюшген оьзге дагъыс­танлылар булан бирге ону Германиягъа йиберелер. Шо вакътиге кёкюрек аврув къабунгъан Гьажи Гьасанов концлагерде адам инанып битмейген кюйде азап чегип, кёп къыйынлыкъланы гётерип тургъан, шону натижасында савлугъу да мекенли кюйде осаллашгъан. Тек шо вакътиде де къысмат ону  аягъан, концлагердеги  бир ёлу­гъув ону оьлюмден къутгъаргъан деп айтмагъа ярай. Айтагъаным,  Германиядагъы фабриклерде ва заводларда ишлемек учун есирлени  арасындан адамланы тангламагъа гелген офицерлени ва промышленный предприятиелени есилерини арасында оьзю булан бирче яшда биринчи дюнья давгъа  бармагъа ёл чыкъгъан къурдашларыны бириси болуп чыгъа.  Шо замангъа ол  Германияда уллу предприятиелени бирисини есиси гьисапда белгили  болгъанын Гьажи Гьасанов ол немислени къолундан оьзюн алып чыкъгъан сонг билген. Немислени къолундан къутулса да, ол авур аврув себепли болуп узакъ къалмай гечинген. Ону къурдашы Германияда гёмген. Дагъыстанда тул къалгъан олжасына, уьч де къызына Гьажи Гьасановну васиятын яшавгъа чыгъарып, ону къысматы гьакъда билдирген.

Гьажи Гьасановну къызыны къызы бугюнлерде «Трансгаз-Махачкала» деген ихтиярлары дазулангъан жамиятны бирисинде баш инженерни къуллугъунда чалышагъан Патимат Гьажиеваны сёзлерине гёре,  уьягьлюсю гечинген сонг, улланасына кёп къыйынлыкъланы гётермеге тюшген. Ол узакъ заман «халкъны душманыны» олжасы гьисапда  гьызарланып  тургъан.  Магьачкъала шагьарда Оскарны атындагъы орамдагъы эркин квартирин къоюп,  М. Горькийни атындагъы орамдагъы кёп къабатлы уьйлерини бирисиндеги бир гиччирек уьйге гёчмеге борчлу болгъан.

Гьажи Гьасановну гьакъында дагъы маълумат сакъланмаса да, ону наслулары улланаларыны атасыны тувуп оьсген ватанына аминлиги гьакъындагъы эсделиклерин бир де унутмайлар.

Хосар ХОСАРОВ.

Къарабудагъгент районну Гьели юртундагъы орта школаны  директоруну заместители.

 

СУРАТДА: Гьажи ГЬАСАНОВ.