Мен Шыхмагьамматны таныйгъаным биринчи йыл тюгюл. Ол врач болуп ишлегенче, нечесе тюрлю касбуну юрютдю. Бир йылларда ол «Дружба» ва «Къумукъ тюз» газетлерде мухбир болуп да ишледи.
Шыхмагьаммат яхшы спортчу да дюр эди. Оьзю де кёп санавдагъы ярышларда ортакъчылыкъ этген ва ябушувну гюнтувуш къайдаларындан нечесе керен савгъатлы ерлени алгъан. Не ерде ишлесе де, гьар ахшам юртдагъы яшланы ябушувгъа уьйретип турду. Ол оьзюн бажарывлу тренер гьисапда да гёрсетди: ол тарбиялагъанлар Россияны ва Европаны чемпионлары да болдулар.
Не ишни де бажара эди: Кёстекни больницаны баш врачы болуп ишлейгенде юртда район больницаны неврология бёлюгюн ачды. Ону бажарывлугъу кёп адамны аякъгъа салды, артда да район больницаны баш врачы этип белгиледилер. Аз заманны ичинде юрт больницаланы янгы аппаратлар ва мебель булан таъмин этди. Поликлиникада аврувланы электрон къайдада къабул этеген кююн ишге салды.
Бажарывлу врачны министр бирден Бабаюртгъа чыгъаргъанда, барыбыз да тамаша болдукъ. Тек ол шонда да аз заманны ичинде ишни яхшылашдырды ва абур-сый къазанды.
Шыхмагьаммат гёнгюллю кюйде хас асгер гьаракатда ортакъчылыкъ этме гетген дегенде де бек тамаша болдукъ. Давлар юрюлюп турагъан бойда байлавлукъ бар янггъа чыкъгъанда ону булан телефондан таба сёйлеме чола бола эди. Шу макъаламны да шолай къайдада язгъанман.
Бизин батальон «Леопардланы» да яллата…
– Шыхмагьаммат, район больницаны ёлбашчысы болуп ишлейген адам, хас асгер гьаракатда ортакъчылыкъ этме нечик тавакаллыкъ этдинг? Сени йибермей эди чи…
– Биз «дав» деген къара къайгъыны къувунлу тавушун гьис этген адамларбыз, шонда болгъанлар булан замандашларбыз. Гьар адамда дав деген сёз нече тюрлю гьисни уята. Дав – оьлюм, талчыкъ, аявлулары гечинип къайгъы, дерт, юреклердеги къолай болмас яра. Мен давну шолай гьис этемен. Украинадагъы террорчулукъ ва миллетчилик тамурларын теренге яйгъанча, бизге янгы къошулгъан республикаланы аманлыгъын сакъламакъ учун оьтгерилеген хас асгер гьакаракатда мен де ортакъчылыкъ этме токъташдым. Шонда бармай болмай эдим.
Асгерге чакъырыв башланды, Президент сёйледи. Бирдагъы да, ювукъ къардаш яш дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этме сюйгенде, мен башлап ону гьасиретлигин «сёндюрме» къарадым. Тек ол тынгламады, яшыртгъынлап гетип, гьаракатгъа къошулду.
Мен военкоматда врач комиссияны (врачебная комиссия) башчысы эдим, шонда авлетлери асгерге чакъырылагъанланы ата-аналары гелип бизге гьар тюрлю янашывларын да айтдылар. «Оьзюгюз мунда олтурасыз, яшланы отгъа ташлайсыз», − дегенлер де болду. Бек юрегиме ва намусума тийди. Ондан къайры да, къурдашым, райондагъы пенсия фондну ёлбашчысы, Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны депутаты Абдулла Магьамматов ва башгъа таныш яшлар чакъырылып да, гёнгюллю кюйде де гетдилер. Мен де бармай болмадым. Балики, мен айтагъан сёзлер къычырыкъ ва макътаныв йимик де гёрюнедир. Тек мен гьаракатда юрегим айтып ортакъчылыкъ этемен.
Гетген йыл октябрде оьзюм бир-нече керен военкоматгъа барып, йибермекни талап этдим. Шо заманда асгерде врачлар етишмей деген хабарлар да болгъан эди. Ноябр айны ахырында мени чакъырдылар ва Ростов областдагъы полигонгъа йиберди.
– Сен «БАРС-3» деген бёлюкдесен, шо не бёлюкдюр ва бизге янгы къошулгъан къайсы областдасыз?
– «БАРС – 3» деген бёлюк оьзлер гёнгюллю кюйде Россияны ер-еринден ортакъчылыкъ этме сююп гелгенлерден къурулгъан. Шо бёлюк къурулгъанлы 2 йыл бола, биз 3-нчю бёлюкдебиз ва Запорожьеде Орехово деген ердеги гьаракатны къызгъын ал сыдраларында, сонг Пятихатка ва Лобковое деген ерлердеги къызгъын давларда ортакъчылыкъ этдик. Шо ерлени къайтарып алмакъ учун миллетчилер нечесе чапгъын этди, бажарылмады. Не зат тамаша, бизин батальонда запасдагъы офицерлер, уллу фирмаларда ишлегенлер, алимлер, депутатлар, загьматчылар ортакъчылыкъ эте. Тек биз бир тенгбиз, мен гьакиммен, полковникмен деп юрюлмей. Барыбыз да гёнгюллю кюйде гелгенлербиз. Кёбюсюню асгер сынаву да бар ва къоччакъ кюйде дав эте. Бизин батальон шо «макъталгъан Леопардланы да» яллата.
Яралангъанланы гётерип де чыгъарабыз
– Сен айтгъан ерлерде къызгъын давлар болгъанны билебиз…
– Инг де къыйыны чапгъынгъа къаршылыкъ билдирив тюгюл, шонда яралангъанланы заманында чыгъарыв гьисаплана. Ал сыдралагъа машин гьайдап болмай, шо бойгъа миналар салынгъан, машин булан барма да бажарылмай ва барса да атышып яллатмакъ бола. Снайперлер бола, пулемётлардан, миномётлардан, топлардан атыша, олардан да сакъланма герекбиз. Кёп гезиклер ал сыдралагъа яшыртгъынлап барып, яралылагъа еринде кёмек этме, сапёрлар сызакъ ачгъанда да яралангъанланы носилкалагъа салып да, инбашыбызгъа гётерип де чыгъарабыз. Яралангъангъа биринчи кёмек недир, къанын токътатмакъ. Шону учун бизге де ал якъда болма тюше. Гьали Нестерянка бойдабыз. Батальонну медицина бёлюгюню начальниги бусам да, магъа да кёп гезиклерде ал бойда болма тюше, ёлдашларымны йиберип къарап туруп болмайман. Атышыв болуп тура буса да, яралыны чалт чыгъарма къаст этебиз, машинлер бар бойгъа гелтиргенде, шоланы госпитальгъа етишдирме къарайбыз. Ёлда тарыкъ уколлар этип де, капельница салып да, етишгенче кёмекни де болдураман. Атышыв гючлю буса, еринде кёмек этме тюше.
– «Аргументы и факты» газетни мухбири Дмитрий Григорьев сени булангъы баянлыгъында сен ойлашгъан янгылыкъланы гьакъында бек сукъланыв булан эсгере…
– Мен эсгерип гетген кюйде, ювукъ арада топ атылса, адам манг болуп къала. Уьстевюне яраланса, оьзюне кёмек этме болмай. Шону учун мен яралангъанда биринчи ва экинчи къоллама герек жыйымны гьазир этемен. Ал сыдралагъа барагъанланы барысына да шону тапшураман. Биринчисиден тарыкъ ампула булан шприц тапшураман, шону къолласа манг болгъанын ва къаркъараны алмашынывун ерине сала, экинчиси – къанын токътма кёмек эте. Врач дав агьвалатлар юрюлюп турагъан ерлени барына да етишме болмай. Бары да батальондагъыланы шоланы къоллама да уьйретемен. Натижада, кёп яралыны оьлюмден къутгъарма бажарылды.
– Сиз террорчулардан ва миллетчилерден азат этген юртланы ва шагьарланы адамлары сизин нечик къабул эте?
– Ерли адамланы башына 30 йылланы боюна «Россия — душман» деген ойну къуюп тургъан. Шону учундур, олар бизге шекленив булан къарай эдилер. «Тонажакъ ва оьлтюрежек» деп кёп эшитген адамлар бизин эдепли юрюшюбюзню гёрюп тамаша да болалар, кёмек тилеп гелелер. Мен де уьйренген врач кююмде чола болгъанда юртну айланаман, тарыкълылагъа кёмек этемен. Авруп къалса, оьзлер де гелелер. Украинада адамланы багъыв янгыз акъчагъа этиле болгъан, Россияда медицина гьавайын экенни билгенде, бек тамаша болалар.
Бирдагъы тамаша затны айтайым, асгер бёлюклеге гьар гюн экмек етишдирип болмайгъангъа, ун йибере, шону оьзюбюз этме герекбиз. Биз токътагъан юртда экмек биширеген адамны уьстюне командир баргъанда, ол оьзюн тонама гелген деп бек къоркъгъан. Гьалны англатгъанда, йылап да алгъан, гьали сююне туруп бизге де бишире ва оьзюню пайын да ала. Демек, гьар токътагъан ерибизде биз де оьзлер йимик адамлар экенни гёрсетебиз, «душманлар» тюгюлню англатабыз. Мени ишим янгыз яралылар булан деп айтма болмайман. Савутларын ва дав-матагьланы ташый туруп, яшлар аркъасюеклерин де бузалар. Мени шоланы къолай этмеге де сынавум бар эди, шунда шо бажарывлугъум да тарыкълы болду. Шону англагъан башгъа батальондагъылар да гелелер.
Уьстюнлюк булан къайтажакъгъа шеклик ёкъ
– Сиз азат этген юртланы ва шагьарланы адамлары булан ёлукъгъанда не гьакъда лакъыр бола?
– Бизин батальонну гьакъында язмагъа деп «АиФ-ни» мухбири Дмитрий Григорьев гелгенде бизден кёмек излеп гелген юртлу адамны гьакъында да язды. Оланы бир аслу сораву бар: оьзлени кёп йыллар янчып тургъан террорчулар булангъы дав къачан битежек ва парахат яшав къачан башланажакъ? Кёбюсю юртларда кёмексиз, яшлары гетип янгыз къалгъан кёп санавдагъы къартлар бар, олагъа янгыз врач кюйде тюгюл, адамлыгъыбызны гёрсетип, сурсат булан да кёмек этебиз, парахат яшавну болгъан чакъы тез болдурма сюегенибизни англатабыз.
Биз бир юртну террорчулардан тазаладыкъ. Шонда бизге бир 1941-нчи йылдагъы немислени картасын гёрсетди. Инанмассыз, шондагъы язывлар бугюн этгенде йимик, гьали бизге къаршы дав этегенлени окоплары да шо картада йимик этилген. Тарих такрарлана. Мен муну булан бирге бирдагъы эсделик тархны айтма сюемен: 1943-нчю йылда бизин асгерлер немислени Днепрни ариги янына ташлагъан. Биз де тез заманны ичинде миллетчилени ва шоланы къуйрукъчуларын уллаталарыбыз этген кюйде такрарлажакъбыз. Уьстюнлюк алажагъыбыз ачыкъ, заман тарыкъ. Биз террорчулукъну ва миллетчиликни тамурундан юлкъуп тайдырып, парахат яшавлар къурма башлажагъыбызгъа бир шеклик де ёкъ.
– Шонча дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этген сени нече савгъатынг да бардыр?
– Мени бир нече пачалыкъ савгъатлагъа ва медицина савгъатлагъа гёрсетген деп айта. Гертиси, биз шунда савгъатлар учун да гелмегенбиз. Мен оьзюмню гьакъымда айтсам, юрегиме тюшген ойну яшавгъа чыгъарма сююп гелгенмен, Ватангъа тарыкълы гюн бир мююшде тыгъылып тюгюл, эр намусумну кютме сююп гелгенмен.
Сёз ёругъуна, Россияны Президенти В.В.Путинни 2023-нчю йыл 21-нчи июнда чыкъгъан къарары булан Шыхмагьаммат Арсланалиевич Дугужев «Къоччакълыгъы учун» деген медаль булан да савгъатлангъан. Къутлайбыз!
БИЗИН МАЪЛУМАТ:
Шыхмагьаммат Арсланалиевич Дугужев 1970-нчи йылда Кёстекде тувгъан. 1988-нчи йылда яхшы къыйматлар булан юртдагъы орта школаны бите ва шо йыл асгерге чакъырыла. Армиядан сонг Хасавюртдагъы «Дружба» газетни мухбири, Хасавюрт электрик гючлени лаборанты болуп ишлей. 1992-нчи йылда Москвада халкъ медицинаны курсларын бите ва «Маг» деген медицина фирмада ишлеме башлай.
1995-нчи йылда Дагъыстандагъы пачалыкъ медицина институтну лечебный факультетин битдире ва Пензадагъы медицина академияда ине касбуну да ала.
2004-2019-нчу йылларда Хасавюртдагъы поликлиникада невролог, Кёстек больницаны баш врачы, район больницаны комиссиясыны эксперти ва Хасавюрт район больницаны баш врачы болуп ишлеген.
2019-нчу йылдан башлап, Бабаюртдагъы район больницаны баш врачы болуп ишлей.
2022-нчи йыл октябр айдан берли гёнгюллю кюйде гетип, Украина бойда хас асгер гьаракатда ортакъчылыкъ эте.
