«Дагъыстанны ёлбашчылары ювукъ заманны ичинде яшланы уьйлерин сакъламакъ учун чыгъагъан харжны шайлы кемитмеге болажакъ. Республиканы харж якъдан масъалалары бар экенлигинден тюгюл, дагъыстанлыланы оьзлени рагьмулугъундан. Артдагъы вакътилерде олар етим яшланы, гьатта авур авруву бар яшланы сакълама ала. Избербаш шагьардагъы яшланы уьюндеги яшланы барысын да агьлюлер сакъламагъа алгъан. Яшланы уью ябылгъан».
Шулай билдирив 10 йыл алъякъда Россияны аслу телеканалларында чыкъгъан эди. Озокъда, айрокъда бусурманлар яшайгъан республикаларда етим яшланы ювукъ къардашлары оьзлени агьлюлеринде сакълап оьсдюреген гезиклер кёп бар. Тек Дагъыстандагъы яшланы уьйлери бугюнлеге ерли ябылмагъан. Дагъыстанны шагьарларында яшланы уьйлеринде ва социал-реабилитация центрларында сакъланагъан яшлар аз тюгюл.
Гертилей де, инсанлыкъ, рагьмулукъ – адамланы арасында да, Аллагьны алдында да макъталгъан къылыкълардыр. Рамазан айда къайсыбыз да рагьмулу ишлер этмеге, харлы адамланы гёнгюн алмагъа, сююндюрмеге айрокъда къаст этебиз. Рагьмулу ишлени белгили фондларындан къайры, оьзлени сиптесине гёре гьар тюрлю кёмек чараланы оьтгереген адамлар да бар. Мисал учун, Рамазан айда бир-нече къатынгиши бир болуп Дагъыстандагъы яшланы уьйлерине барып, олар ябылмагъанын, не йимик шартларда яшайгъанын гёрдюк.
Дагъыстанда яшланы уьйлеринден къайры да, гьакъылбалыкъ болмагъан яшлар учун социал-реабилитация центрлар да бар. Магьачкъаладагъы шолай центрланы бирине де бардыкъ. Эсгерилген центрда 3-7 йыллыкъ чагъында 31 яш ва 7-18 йыллыкъ 76 яш сакълана. Бу центрдагъы яшланы кёплери заманлыкъгъа ерлешдириле. Оланы арасында етим, гьар тюрлю тарчыкълы гьаллагъа тюшген агьлюлени яшлары, ата-анасы къоюп гетген яшлар да бар. Гертиси, яшланы гиччиси-уллусу болсун, барысы да дегенлей гёнгю хош, ачыкъ юзлю эди.
Оьрде де эсгергеним йимик, социал-реабилитация центрдагъы шартлагъа гёре 3 ай яшамагъа имканлыкъ бериле. Тек центрны къуллукъчулары эсгерген кюйде заманлыкъгъа деп къоюп гетип, айлар–йыллар булан гелмей, тас болуп къалагъан ата-аналар да бола. Демек, ата-анасы бар тура, йыллар булан яшавлукъ центрларда яшлар сакълана.
Дагъыстан Республиканы Башчысыны янында иш гёреген яшланы ихтиярларын якълайгъан толу ихтиярлы вакили Марина Ежова береген маълуматлагъа гёре бизин республикада савлугъу дазулангъан яшлар учун 11 хас школа-интернат бар. Шоларда 2 минг 377 яш тарбиялана. Гьакъылбалыкъ чагъына етишмеген яшланы сакълайгъан яшавлукъ реабилитация центрларда йылда 1 мингден артыкъ яшланы къуллукълары кютюле. Савлугъу дазулангъан яшланы «Забота» деген интернатында 112 яш сакълана. Буйнакск шагьардагъы яшланы уьюнде – 23 яш, Избербаш шагьардагъы яшланы уьюнде 56 ва етим яшлар учунгъу интернатда да 35 яш бар.
Озокъда, яшлар бавларыны тарбиялавчуларыны, къуллукъчуларыны нечакъы гьайлы янашыву, къасты болса да, оланы оьз ата-анасыны, агьлюлерини орнун тутмагъа бажарылмай. Мисал учун, гьали яшланы уьйлеринде яшланы бёлюклери тюгюл, бир бинада яшлар турагъан айрыча уьйлер бар. «Агьматовланы агьлюсю», «Алиевлени агьлюсю» деп атлар къоюп, бир агьлюде йимик тарбияламакъны къастын эте.
Биз рагьмулу кёмек булан баргъан яшланы уьюню бирисини директору (атын эсгермеге рази болмады) яшланы ва оьзю ёлбашчылыкъ этеген къурумну масъалаларын эсгерди. Ону айтывуна гёре, яшланы мунда инг башлап бирев-биревге инаныв булан тарбияламагъа къаст эте. Тек сёйлешген «дыгъарны» бузгъанда, инамлыкъ къалмай. Олагъа къатты низам салмагъа тюше.
Яшланы уьйлеринде оланы сакълайгъан тарбиялавчулар болса тюгюл, муаллимлер ёкъ, дарслар юрюлмей. Яшлар ювукъдагъы школагъа охумагъа юрюй. Яшланы уьйлерини директорлары да тарбиялавчулары да ондагъы яшланы гьарисине жаваплы. Не тюрлю четим масъала болса да, чечмеге, оьз яшларына йимик жаны авруп кёмек этмеге, гьатта болагъанындан да артыкъ этмеге гьазир тура. Школаны тамамлагъан яшланы арасында охувун узатмагъа сюегенлерине коллежге яда оьр охув ожакъгъа охумагъа тюшмекни гьайы этиле. Эгер де яшланы уью ерлешген шагьардагъы охув ожакъгъа тюшген буса, мунда турушун узатмагъа олагъа ихтияр бериле.
Бизин гьарибизни оьзюбюзню яшларыбыз булан да бирев-биревню англамайгъан гезиклерибиз болмай къалмай. Яшланы уьйлерине буса гьар тюрлю яшлар тюше. Етим яшлардан къайры да яшларын ата-анасыны ихтиярлыгъындан азат этген, ата-анасы туснакъгъа тюшген яшлар да бар. Туснакъдан чыкъгъанлары да бир тюрлю себеплеге гёре яшларын агьлюсюне къайтармакъны гьайын этмей. Тек улланасы, ювукъ къардашы гелип савгъатлар, ашамлыкълар гелтирип гьайын этегенлери де бола.
Яшланы уьйлеринде сакъланагъанланы кёбюсю ачувлу, чарчымлы бола деп гьисап этиле. Тек биз гёрген яшлар гьариси тарбиялы, гелишли, низамлы экени билине эди. Олар къонакъланы да кёп сюе. Биз яшлагъа футбол, волейбол, баскетбол ойнамагъа топлар, гьар тюрлю къужурлу оюнлар алып бардыкъ.
Эгер де гьукуматны янындан яшланы уьйлери ашамлыкъ маллар булан яхшы таъмин этиле буса да, материал-техника базасы айтардай яхшы тюгюл. Олар дагъы да яхшы шартларда тарбиялансын учун, яшланы уьюню абзарын мукъаятлы онгармагъа, онгайлыкълар яратмагъа герек. Озокъда, рагьмулу ишлени юрютеген адамлар кёмек къолун узатса, уллу зувап да болур. Балики, гележекде, мисал учун, хоншудагъы Мычыгъыш Республикада йимик болса, Дагъыстанда да яшланы уьйлерине харлы болмас! Бир яш да етим ва оьксюз къалмасын!
Патимат БЕКЕЕВА.
