Айрылыв–къайсы агь­люню яшавунда да къайгъылы агьвалат. Авлетлерини гёнгю бузула, психикасына яман таъсир эте, оланы ягьы сына. Яш-юшлю эр-къатын айрыча турма башлагъан­да, аталары оьзлени авлетлерини алдындагъы борчларын унута буса, шо эки керен артыкъ балагь болуп токътай.

 

Бир-бир аталар алиментлени тёлемес учун къачма, яшынма уруна, атын, паспортун, яшайгъан ерин алышдыра. Шо заман судну къарары булан ахтарыв ишлеге  приставлар  къуршала.

Суд приставланы федерал  къуллугъуну Дагъыс­тан управлениеси  билдиреген кюйде, респуб­ликда къатынындан айрылгъан гьар 390-нчы  эргишини алимлетлерден  борчу бар.

Росстатны артдагъы йылларыны бир-бир маълуматларына гёре, Дагъыс­танда   3 миллион 86 минг  адам яшай. Ата-анасы айрылгъан яшланы алдындагъы умуми борч  1 миллиард 225 миллион манатгъа етишген.  Орта гьисапда алгъанда, гьар жавапсыз ата яшларына 150 минг манат борчлу. Оланы янгыз 26 процентини токъташгъан, алышынмайгъан иши бар. Аслам пайы гюнлюк, заманлыкъ къазанч булан тура.

Лейла (макъаладагъы  адамланы атлары  алышдырылгъан) алиментлер тёлемей,  уьч йыл къачып юрюйген алдагъы эри Сиражитдинни  хапарсыздан телеберилишлени бирисинде гёрюп къоя. Ёл хатабалагьны гьакъын­дагъы  сюжетде бир-бирине урунгъан машинлеге къарайгъанланы арасында о да токътагъан болгъан. Сонг оьзюню «Жигулисине» минип ёлун узатгъан. Яхшы чы, Лейла машинни номерлерин эсинде сакълагъан ва приставлар  Сиражитдинни шо номерлерден таба тапгъан.

– Биз айрылгъан сонг,  ол биринчи йыл алиментлени тёлеп де турду, артда ёкъ болуп къалды. Мен суд приставлардан кёмек тилеген  эдим. Олар ону гьызына  оьзге регионланы бирисинде тюшген ва онда тийишли кагъыз­ланы бакъдыргъан. Тек телеберилишни яхшылыгъындан ол Дагъыс­тангъа къайтгъанын англадым ва ону ишине янгыдан ерли приставлар   къаражакъ. Гьали яшларыны алдындагъы бир миллионгъа ювукъ борчун тёлемек учун, огъар машинин ва оьзге мал-матагьын сатма тюшежек, – деп, Лейла оьз дертлерин айта.

– Тёлемейгенлер кёбюсю гезик Лейланы ишинде йимик хапарсыздан табылып къала. Олар борчун  толу кюйде тёлежекден къайры, эркинликден де магьрюм этилме болагъанын унуталар, – деп англата суд приставланы къуллукъчусу  Расул Магьамматов.

Пристав айтагъангъа гёре, тёлемейгенлени кёбюсю даимлик иши ёкъ, бош, саякъ айланагъан адамлар. Бир-бирде гьар тюрлю жинаятчылыкълар этип, заманлыкъ изоляторлагъа, полиция бёлюклеге  тюшгенлени арасында табыла.

– Судда алиментлени тёлемекни гьакъындагъы къарар къабул этилген  сонг,  шо кагъызлар бизин къолубузгъа тюше, – деп узата Р. Магьамматов. – Инг алдын шо адам  къайда ишлейгенин ва турагъа­нын токъташдырабыз. Эгер де айрылгъан къатын алиментлени болгъан чакъы тез алма сюе буса, алдагъы эрини ерин бизге  билдире. Паспортундагъы адресине гёре яшамай буса,  башгъа кюйлени излейбиз, ата-анасындан, дос-къардашындан, къурдаш-танышындан таба ахтарабыз.

Айрылгъан эргишини ата-анасы кёбюсю гезик торунларыны янын туталар ва уланы яшларына алиментлени тёлегенни талап этелер. Бир-бирде шо да таъсир этмей къоймай. Олар ата-анасын приставлар инжитип тургъанны сюймей, тёлеме башлай. Тек шону булан бирге уланыны терс гьаракатын якълайгъан ата-аналар да ёкъ тюгюл.

– Бир гюн  бизге   яшларыны алдында шайлы борчу бар адам  Магьачкъаладагъы ата-анасыны янына гелген деген билдирив етишди. Ону алдагъы уьюне гирип барагъанын хоншулары эс этген.  Шо адресге  гёре бардыкъ.  Эшиклени эсли чагъындагъы адам ачды. Догъадагъы аякъгийим­лени арасында шоссагьат янгы кроссовкаланы эс этдик. Уьйеси гийип юрюйген аякъгийим тюгюл экенни англама къыйын тюгюл эди. Узун сёзню къысгъасы, ахырда  алиментлерин тёлемейген жагьил адам шкапланы бирисинде яшынгъаны ачыкъ болду, – деп кюлей  пристав.

– Бирдагъы гезик жагьил адам  башгъа  ишге чыгъып, бираздан  машин алма сюйген. Тек яшларыны алдындагъы борчу шо мурадын яшавгъа чыгъарма   имканлыкъ бермей эди. Ол тарыкъ чакъы акъча табып, алиментлени низамлы кюйде тёлеме башлагъан.­ Яшаву бир ёрукъгъа гелди, уьйлер сатып алды, экинчилей уьйленди. Ону биринчи къатынындан тувгъан уланына гьали 15 йыл бола ва ол атасы булан байлавлукъну уьзмеген, – деп эсге ала тезги хабарны Расул ва ачувлу кюйде узата.  – Бир-бирде акъчам ёкъ деп,  кант этеген борчлуланы   аэропортда  самолётгъа минеген еринде бирден банк карточкасында яда кисесинде 300-500 минг манат  табылып къала.

Бизде  тёлемейгенлени  бириси  дёрт керен паспортун, атын ва фамилиясын алышдыргъан эди.  Ону  умуми  борчу  3 миллион манатгъа етише эди. Ол гьар тюрлю ерлерден кредитлер алып къайтармай къоя эди. Артда Татарстандагъы шагьарланы бирисине барып,  онда яшынгъан.  Шолай  адамланы биз федерал ахтарывгъа беребиз. Шо якъдан  суд приставланы  ихтиярлары аз тюгюл. Лап арекдеги  Тюменде тутулгъанлары да бар, – дей Р. Магьамматов.

Уьлкени хыйлы регионларында алиментлени тёлемейгенлени уллу суратлары  орамларда, жамият транспортда ва оьзге кёп халкъ жыйылагъан ерлеге  илине.  Бирлери жамиятгъа шо меселде «танывлу» болмас учун, тёлеме уруналар.

Бизин лакъырны вакътисинде белгили болгъаны йимик, къатынланы янын тутуп  тёлемейгенлени барысын да яман аталагъа гьисаплама тюшмей.  Мисал учун, бир къатын алдагъы эринден бек къаныгъывлу кюйде алиментлени талап эте болгъан. Ол айлар булан тёлемейгенлерден тюгюл эди,  тек къатыны берилеген акъчаны аз гёрюп  ва ону талаплары гюн сайын арта болгъан. Шо заман тазза ялкъгъан эргиши ДНК тест этип, яш оьзюнден тувмагъанын токъташдыргъан.

Приставлагъа  уятсыз адамлар булан да иш гёрме тюше. Расулну кабинетине  Земфира гирип гелди. Ол макюрчюге эрге баргъан болгъан. Оьзюн янгыз эки яшы булан къойгъан. Къойгъа­нындан къайры, ялгъанчы гетегенде къатыныны бары да алтын юзюклерин, гьалкъаларын алып къачгъан. Къатынгиши судгъа ону аталыкъ борчларындан эркин этмекни гьакъын­да арза берген.  Суд Земфираны якълагъан ва кагъызланы приставлагъа оьзлер  етишдирежек болгъан. Тек шо ка­гъызлар неге буса да  тас болуп къалгъан.  Гьали ол адилликни излеп, приставлардан кёмек къаравуллай.

– Мен шо нажжасны  аталыкъ борчундан эркин этгенни сюемен, – деп тарлана Земфира. – Магъа ону бир кепеги де  тарыкъ тюгюл.  Мени судлагъа чаба туруп, не гьалым, не гючюм къалмады.  Пачалыкъдан кёмек алып тургъаны   хыйлы къолай.  Мени алиментлени алма сюеген къатынлагъа бир ёравум бар–даим приставланы уьстюне юрюп туругъуз, эсине салыгъыз. Дагъы ёгъесе, иш тораймажакъ!

Приставланы тёлемейген адам­ны еслигиндеги бары да мал-ма­тагьын пачалыкъны пайда­сына чыгъарып алма ихтияры бар. Сонг шо мал аукциондан таба сатыла ва алынгъан гелим  аслу гьалда яшланы алдындагъы борчну тёлевге бакъдырыла. Борчу барлар тыш пачалыкълагъа чыгъып болмай.  Алиментлени тёлемей къачып айланагъан­лагъа къаршы суд чыгъаргъан гьукму шо адам учун бютюн оьмюрюне къара дамгъа болуп токътай. Гьатта айыплы адам туснакъгъа тюшсе де,  борчундан  къутулмай.

 

Виолетта РАТЕНКОВА.