Билмек ва гёнгюн ачмакъ мурат булан ял алыв, гезев артдагъы йыллар кёбюсю адамланы яшавунда гёрмекли ер тута. Загьмат йылны боюнда жыйылгъан арыв-талывну олар уьлкебизни ичиндеги яда тыш пачалыкълардагъы табиат берген онгайлы ерлеринде оьтгермекни арив гёре. Шолай муратлар булан ёл чыгъагъанланы санаву да йыл сайын арта. Къоллавчуланы къуллукъларын кютмек учун, оланы хыялларын яшавгъа чыгъармакъ муратда савлай шагьарлар, пачалыкълар гьаракатчы чалышыв юрютелер.
Шолай чалышыв халкъ хозяйствону гьар бир тармагъында йимик, бу ишде де яхшы гелим гелтире. Ял алмагъа ёл чыгъагъанланы оьзлеге тартмакъ учун чалышыв да юрюле. Шо гьаракатда шагьарларда, республикаларда, пачалыкъланы ичинде тувулунгъан онгайсыз гьаллар ял алмагъа гелегенлеге пуршавлукъ этмеге бола. 1999-нчу йыл бизин халкълар учун шолай йыл болду. Дагъыстанда болгъан дав агьвалатлар ял алмагъа гелегенлени кёплерини ёлларына тогъас салды.
Арадан 10–15 йыллар оьтюп, 2013-нчю йылны ахырынчы айларында Дагъыстанны Гьукуматы шогъар байлавлу къарар къабул этген. Ял алма гелегенлени санавун артдырмакъ муратда Дагъыстанда айрыча министерлик иш гёрмеге де башлады. Шо тармакъны касбучулары, къуллукъчулары халкъара, регионара жыйынларда, оьзге чараларда актив ортакъчылыкъ эте. Тарыкълы ишде пресса: республика газетлени, телевидениени къуллукъчулары-журналистлер де активлик гёрсетмеге башлады.
Дагъыстанны кёбюсю шагьарларында, районларында йимик, Къаягент бойда ерлешген Избербаш шагьарда да уьстде эсгерилген масъалаланы чечивге тергев бериле. Ял алыв ишлени тюз ва уьстюнлю чечиливю шагьар администрацияны сиптечилиги булан байлавлу. Ону гючю, активлиги булан 90-нчы йылланы ахырында шагьарда «Избербашны Россияны 100 гиччи ва арив шагьарларыны арасына гийирмек» деген гьаракат юрюлдю.
Администрацияны умутлары яшавгъа да чыгъарылды: орамлагъа асфальт салынды, уллу ва бийик уьйлени айланасында тазалыкъ болдурулду, ял алыв ерлер къурулду. Узакъ къалмай Избербаш шагьар да савлай уьлкеге белгили болду. Гьаракат булан тер тёгюп иш гёрюв яхшы натижалагъа гелтирди. Избербашгъа ял алмагъа гелегенлени санаву да хыйлы артды. Денгиз бойдагъы пляж янгыртылды: ял алагъанлар учун ерлер къурулду, сув тартылды, къайыр тазаланды.
Шо ишлер булан бирге ял алмагъа гелегенлер учун шагьарда яшавлукъ уьйлер, сатыв-алыв ерлени биналары къурулду. «Приморское», «Рыбный» деген посёлоклар, шагьар пляжны айланасы ял алмагъа гелегенлени центрларына айланды. Айтылгъан «Рамина», «Кассиопея», «Океан», «Каспий», «Прибой» деген ял алыв комплекслер ачылды.
Мартны 30-нда биз шагьар администрацияны башчысыны заместители Нариман Магьамматович Рабаданов булан ёлукъдукъ.
– Артдагъы йылны ичинде биз шагьардагъы ял алыв ерлени барысын да гьисапгъа алмагъа къаст этип чалышабыз, – дей шагьарны башчысыны заместители. Шо масъала чечилсе, биз ял алмагъа гелеген къонакъланы тез ерлешдирмеге де бажаражакъбыз. Сонг да, бизге республика министерликлени вакиллери де арт вакътилерде кёп кагъыз ва оьзге документлер йибереген болгъан. Тармакъ оьсе, ишлер арта. Шагьаргъа гьар йыл, азындан, 15-20 минг адам ял алмагъа геледир. Мен ойлайгъан кюйде, шагьар администрацияда да ял алмагъа гелегенлер булан иш гёреген бёлюк ачмагъа заман болгъан.
Н.Рабаданов булан лакъырлашывубуз битген сонг, гьава шартланы алышынгъанына, язбашгъы янгурну себелейгенине де къарамайлы, «Приморскоеге» бармагъа токъташдым. Сувукъ гьава онда барывумну пайдасын алмагъа бираз пуршавлукъ этди. Аз болса да, мунда язбашда да ял алмагъа гелегенлер къаршы бола. Тек гьава шартлары оланы да исси уьйлеринден чыкъмагъа къоймады. Кепим бузулса да, енгилмей, избербашлылагъа тюгюл, кёбюсю дагъыстанлылагъа да белгили «Исси кёлге» багъып тербендим.
Мунда болмагъаным бир нече йыллар да боладыр. Геливюм булан «Исси кёлню» айланасында хыйлы ишлер этилгенин гёрдюм. Кёлню айланасы къолай темир тутулуп бегетилген. Сувну бою бетон плиталар булан къорулгъан. Кёлге тюшеген канзилер этилген. Сувукъ болса да, эргишилеге тийген бёлюкде сувну ичинде 5-6 адам гёрюндю. Таныш болабыз. Киринегенлени барысы да – къырдан гелгенлер. Агьмат Мусаев –магьачкъалалы.
– Мен мунда чакъ-чакъда гелемен, – дей ол. – Иш этип гелмесем де, Избербашдан оьтегенде, мунда гелмеге, исси сувланы къабул этмеге къаст этемен. Пайдасы бар.
Ону булан сувгъа гирген оьзге дагъыстанлылар да Агьматны сёзлерин арив гёрдюлер ва якъладылар. Оланы айтывуна гёре кёлню айланасында хыйлы ишлер этилген. Гече къалмагъа, ял алмагъа къонакъюй къурулгъан, кафе, тюкен бар. Аз-маз кемчиликлер де ёкъ тюгюл. Мисал учун, кёлню бою булан къурулгъан темир бару ерден 40-50 сантиметрге гётерилген. Яй айларда, онгайлы болса да, гюз, язбаш, къыш айларда киринегенлени айланасында сувукъ ел ойнап тура. Сонг да, спорт имаратларда йимик, кёлню уьстюн бегетсе, дагъы да яхшы болур эди деп эсиме гелди. Кемчиликлеге де къарамайлы, савлугъун беклешдирмеге «Исси кёлге» гелгенлени бетлериндеги разилик бизин де сююндюрдю. Шо гьакъда гележекде шагьар администрацияны башчысыны заместители Нариман Рабаданов булан сёйлемеге умут бар.
Ял алмагъа гелегенлер янгыз савлугъун беклешдирип къоймай, айлана якъдагъы табиатны, айлана якъны тарихин де билмеге сюелер. Шолай белгилер Избербашда да бар. Бириси – белгили орус шаир Пушкинни келпетин суратлайгъан «Избербаш тав». Шо тав Къаягент районда болса да, шагьарда Буйнакскийни атындагъы орамындан арив гёрюне. Нариман Рабадановну айтывуна гёре, ювукъ арада тавгъа къарамагъа онгайлыкъ этеген хас ер къурулажакъ.
Избербашгъа ял алмагъа гелегенлени санаву йыл сайын арта. Гьали оланы кёплери Избербаш шагьарда ер тапмай, Къаягент районгъа багъып тербенелер. Инчхе посёлок да ял алмагъа гелегенлени центрына айлангъан. Гележекде олар Янгыкъаягентге, гёзелликни ери – Аччы-Папас кёлге де етишежек. Биз шогъар да гьазир болмагъа герекбиз.
М. Ибрагьимов.
Суратларда: туристлер учунгъу Избербаш шагьардагъы къонакъюй;
Избербашны ювугъундагъы
«Исси кёл».
