Къаягент район республикада уллу юрт хозяйство районлардан санала. Совет гьакимлигини вакътисинде къурулгъан 13 предприятие аслу гьалда юзюмчюлюк булан машгъул болгъан. О заманларда асил емишни гьар тюрлю журалары СССР-ни шагьарларына, юртларына йиберилген, къалгъанлары ерли чагъыр заводларда ишлетилген. Янгыз Къаягент совхозну алсакъ, шо йылларда 1600 адам юрт хозяйство ишлеге къуршала болгъан.

1990-нчы йыллар базар экономикагъа гёчювню вакътисинде бир-бир хозяйстволар бузулгъан, бирлери буса хозяйстволаны ёлбашчыларыны гючю булан сакълангъан. «Къаягент» деген пачалыкъ унитар предприятие (ГУП) шолайлардан гьисаплана.

ГУП-ну директору Магьамматшакир Алибеков хозяйствода загьмат тёгегенли 35 йыл бола. О гьакъда айта туруп, ол сёзюн булай башлады:

– Биз эки де девюрлени гёргенбиз. Экисини де яхшы янлары да, яман янлары да бар. Плановый экономиканы вакътисинде иш низам, загьмат низам мугькам эди. Шогъар гёре ишибиз, натижаларыбыз да гёрмекли эди. Район гьар йыл 70-80 минг тон татли емишни къайтарып турду. Янгы бизин хозяйствону къошуму гьар йыл 10-12 минг тон юзюм бола эди. Чагъыр заводубузда гьар иш йыл 20-22 минг тонна юзюм ишлетип гелген.

Базар экономикагъа къайтыв енгиллерден тюгюл. Аслу продукциябызны оьсдюрювде, къотарывда кёп четимликлер арагъа чыкъды. Экономика, производство масъалаланы чечивде ихтиярларыбыз артса да, финанс якъдан, регионлар булангъы аралыкъланы къурувда гьакимлик къурумланы ягъындан алда йимик кёмек ёкъ. Шону учун гече-гюн дегенлей ойлашып иш гёрмеге тюше.

– Предприятиени бугюнгю гьалы нечикдир?

– Оьзгелер булан тенглешдиргенде яман тюгюл. Айтагъаным, бугюн районда 8 пачалыкъ унитар предприятие ва 5 СПК бар. Бирлерини ишлери тюзевлю юрюй, бирлери тозулувну ёлунда. Бизин хозяйство аякъгъа тургъан къатты хозяйстволардан санала. Ёлбашчыланы, касбучуланы, ишчилени гьаракаты булан юзюмчюлюк, гьайванчылыкъ, авлакъчылыкъ тармакълар бузулмай сакълангъан. Ишлер юрюй.

Юзюм бавларыбыз 457 гектарда ерлешген. Шоланы 413 гектары емиш бере, 44 гектарында 2-3 йыллыкъ борла оьсе. Бавланы ичиндеги ишлени 4 юзюмчюлюк ва 1 трактор бригаданы ишчилери, трактористлери кюте. Оланы ва бригадирлени, касбучуланы гьаракаты булан бавланы ичиндеги ишлер заманында ва сан яны булан оьтгериле. Бугюнге борла гесив ишлер тамамлангъан. Бавланы 70 гектарында ремонт ишлер, 50 гектарында байлав ишлер юрюлген. Ишге аслу гьалда ерли ишчилер къуршалгъан. Адам гюч етишмейген гезиклерде биз хоншу Дербент, Гьайдакъ, Дахадаев районлардан хас юзюмчюлюк бригадаланы чакъырабыз.

– Четимликлер, кемчиликлер де ёкъ тюгюлдюр?..

Юрт хозяйство тармакъ енгиллерден гьисапланмай. Четимликлер даим болгъан ва болма да болажакъ. Бугюн бизин гьалеклендиреген аслу масъала – сувну къытлыгъы. Бавлар болсун, оьсюмлюклер болсун – сувсуз олагъа яшав ёкъ. Янгурлагъа инанып къалсакъ, бары умутларыбызны уьзмеге бола. Къаягент районгъа, айрокъда бизин хозяйствогъа сугъарыв сувлар етишмей. Гьамри оьзенде сув ёкълугъу 5 йыл бола.

Магьамматшакир Нажмутдинович, юзюм­­­­чюлюкге байлавлу сёзню юрюте туруп, кёп къыйын тёгюлюп оьсдюрюлген татли емишни багьасы ёкълугъу да артдагъы йыллар гьар-бир юзюмчюню талчыкъдыра­гъанны гьакъында да айтды:

– Ярым литр шишадагъы булакъ сувну багьасы – 15–20 манат, «Рычалсу» деген сувну багьасы буса тюкенлерде 45 манатгъа етишген. Бизин шунчакъы тилевлерибизге де къарамай, оьсдюрюлген 1 кило юзюмню багьасы артдагъы йыллар 16–18 манатдан оьтмей. Шону учун адамлар юзюмню оьсдюрювге йылдан йыл гёнгюлсюз бола.

Харжланы гьисапгъа алсакъ, тайдырсакъ, гелим къалмай. Тармакъны тас этмеге сюймей бусакъ, республика, федерал къурумлар четим масъаланы ювукъ арада чечмеге борчлу.

Четимликлер гьакъда сёз чыкъгъаны себеп болуп, юзюмлюклерде, авлакъларда, бары юрт хозяйство ишлени къурумлу ва уьстюнлю оьтгеривде бугюнню талапларына жавап береген юрт хозяйство машинлер, къураллар етишмейгени гьакъда да айтмакъны арив гёремен. Предприятие аслу ишлени юрютювде эсги техниканы къоллай. Олар кёп бузула, ярашдырыв буса багьа олтура. Янгы техниканы да сатып алмагъа хозяйствону гючю етишмей. Шо масъаланы уьстюнде де кёп ойлашабыз. Ишде янгыз Россельхозбанкны ягъындан кёмек къаравуллайбыз.

Бугюн хозяйствода 3 минг гектаргъа ювукъ топуракъ бар. Шоланы ишлетмеге адам гюч де етишмей. Топуракълар бош къалмасын учун, артдагъы 5–6 йыл республиканы юрт хозяйство ва ашамлыкъ министерлигини ёлбашчыларындан да разилик алып, 400-ге ювукъ агьлюлеге 700 гектардан артыкъ топуракъланы заманлыкъгъа ишлетмеге тапшургъан. Тизилген дыгъарлагъа гёре юзюм бавланы орнатыв, бары къуллукъларын кютюв ишлетегенлени уьстюне салынгъан. Олар да шо ишлени, тапшурувланы уьстюнлю кютелер. Оланы гьаракаты, этеген ишлери хозяйствогъа да акъча маялар булан яхшы къошум этежек. Айтагъаным, орнатылгъан юзюмлюклер аста-аста емиш бермеге башлагъан. Гелеген гелимни къадары йыл сайын артажакъ. Шо буса ГУП-ну ишлери алгъа баражагъына инамлыкъ бере. Ондан къайры агьлюлени берекети де артажакъ.

Магьамматшакир Нажмутдинович ёл­башчылыкъ этеген хозяйствода аслу тар­макъ – юзюмчюлюкден къайры, авлакъчылыкъ, гьайванчылыкъ да дюр.

Авлакъчылыкъ Къаягент бойда гьар заман юрюлюп гелген. Гектардан гьар йыл 20-22 центнер ашлыкъ къайтарыла. Гьалиге ишлер яман тюгюл. 2020-нчы иш йылгъа 667 гектаргъа гюзлюклер чачылгъан. Олар тамурлашгъан, яхшы гётерилген. Зараллы жанлагъа къаршы дарман да себилген. Мартны ахырында гюзлюклени чёп отлардан сакъламакъ учун гербицидлер де берилежек. Тек мунда да сув масъала арагъа чыгъа.

Гьайванчылыкъ тармакъда къышлав кампания оьтдю демеге ярай. Иссилик тюшюп геле. Гьайванлар отлавлагъа чыгъарыла. Хозяйство къышлав кампаниягъа гьар йыл тындырыкълы гьазирлене, таман болур чакъы салам, бичен ва оьзге емлер жыя. Хозяйствода 171 уллу гьайван ва 2400 мал сакълана. Бу йылгъы къышлав кампания да къурумлу, тас этивлерсиз оьтгерилди.

Къышлав кампанияны гьасиллерин чыгъара туруп, ГУП-ну директору уллу ва гиччи маллар сакъланагъан фермаланы бригадирлери Муслим Дадашевге, Магьаммат Магьамматовгъа, гьайванлагъа къарайгъан врач Магьаммат Магьамматовгъа, савунчулар Хамсият Саламовагъа, Паризат Сулеймановагъа ва оьзгелерине уьстюнлю ишлегенине баракалла билдире.

Оьзге тармакъларда йимик, юрт хозяйстводагъы ишлени оьтгерив, предприятиени алдына салынагъан производство масъалаланы уьстюнлю яшавгъа чыгъарыв ёлбашчыланы, касбучуланы билим да­ражасындан, борчларына жаваплы яна­шывундан гьасил болагъаны белгили. Тап­шурувланы кютювде юзюмчюлени, гьай­ванчыланы, механизаторланы гьаракаты, сан яны булангъы загьматы да тарыкъ бола. Йылны боюнда яхшы ишлейгенлеге, къошум этегенлеге кёмек къол узатыла.

Къаягент ГУП-ну директору Магьамматшакир Алибеков лакъырыбызны узата туруп, алда Уллу Уьстюнлюкню 75 йыллыгъы къаравулланагъанны гьакъында да эсгерди.

– Элибизге чапгъын этген намарт душманны енгмеге, сююмлю Ватаныбызны аманлыгъын сакъламагъа бажаргъан уланларыбызны, къызларыбызны игит ишлерин, олагъа къайратлы загьматы булан 5 йылны узагъында гюч ва ругь берген халкъыбызны биз бир заманда да унутмажакъбыз. Бизин атабыз давну ёллары булан 4 йыл юрюген, медаллар, орденлер булан савгъатлангъан. Анабыз буса яшларын сакълап къоймай, Къаягентни айланасында къурулагъан дав бекликлени онгарывда актив кюйде ортакъчылыкъ этген. 9 Май байрамны бизин коллектив гьар йыл уллу гьюрмет булан къаршылай. Бу йыл да УллуУьстюнлюкню 75 йыллыгъына тындырыкълы гьазирленебиз, – дей хозяйствону директору.

Магьамматрасул ИБРАГЬИМОВ.