Къумукъ юртланы гьалиги гьалын ахтарып къайсына барсанг да, ону оьтген девюрюн эсге ала туруп, буссагьатгъы заманына багьа бересен. Нечик алышынывлар бар экенине тергев этесен. Яхсайны тарихинде кёп гёрмекли агьвалатлар болгъан экенине байлавлу абурлу юрт экенин тезден билегеним саялы болма да ярай, юртгъа гелип ерли администрациягъа гиргинче, бираз буса да ону орамларындан юрюп айландым. Биринчилей тазалыкъ бар экенин эследим. Гёргенимни де, гёрмегенимни де гьакъында юртну баш гьакими Алибек Байсонгуров булан этилген лакъыр да Яхсайны бугюнюн суратлама аз буса да кёмек этер деп эсиме геле.
– Эки-уьч йыллар да боладыр Яхсайгъа гелмегеним, алышынгъан ерлери бар. Уллу Ватан давну ортакъчыларына салынгъан эсделик бар ерни бек арив парк этип онгаргъансыз. Кёп харж гетгени гёрюнюп тура.
– Эс этгенсиз. Бек арив болду о ер. «Макътавлукъну баву» юртну инг гёрмекли ери болду. Он миллион манатгъа ювукъ акъча гёрсетилген эди огъар. Етти миллионун харжлагъанда, бары да ишлерин толу кюйде битдирме бажарылды. Къалгъанын не этейик деп ойлашдыкъ. Шогъар да жумамежитни къырыйында гиччи буса да бирдагъы гюлбав этме токъташдыкъ. Олтурма скамейкалары да булангъы арив ер болду о да. Булар бары да «Городская комфортная среда» деген программаны яхшылыгъындан болду.
– Етти миллион харжлап этген гюлбав эрши болма кюй ёкъ, бек арив, къайсы юртдан гелген адам да сукъланырдай, юртну арив гёрюнеген еринде оьзю де.
– Эки янын бийик темир барулар булан бегетгенбиз, тереклери, олтурма скамейкалары, яшлагъа ойнама ери де бар. Халкъ бек рази къалды. Ону пачалыкъ гранд алмакъ учун конкурсгъа да бергенбиз. Утсакъ, юртну дагъы да арив этмек учун имканлыкълар болажакъ.
– Орамларыгъыз таза. Сибиреген, сув чачагъан машинигиз сама ёкъму? Масхара этип айтаман, орамланы тазалайгъан машинлер гьали Дагъыстандагъы кёбюсю шагьарларда да ёкъ.
– Тазалыкъ ёкъ юрт гьалиги заманда бек эрши гёрюне. Тазалыкъ – къайда болса да адамны гёнгюн ача. Биз гьар жумада йимик субботниклер оьтгеребиз. Школагъа барагъан яшланы, ерли халкъны да кёмеги тие. Орамланы арив этмек учун, гечелер де ярыкъ болсун деп 700 лампочка салгъанбыз. Уьч орамгъа асфальт салдыкъ.
– Сув масъала нечик чечиле? Бир вакъти чи Яхсайда сувгъа къытлыкъ да бар эди. Гьали ичеген сув етишеми?
– Гьали яман тюгюл. Тек сув толу кюйде етишеген ерлер гьали де кёп тюгюл. Бизин юртдагъы сув быргъылар эсгиленген. Тешилген ерин бегетейик деп къазып къарасакъ, тот басып чириген, он–он беш метрлагъа ерли гесип тайдырма тюше.
Мени шу къуллукъда ишлейгеним 3 йыл бола. Инг башлап этилме герекли ишлени гьакъында ойлашгъанда, сув масъала, ёллар, чёпню юртдан чыгъарыв къуллукъ, спорт оьсювню болдурмакъ алгъа чыкъды. Сув масъаланы айрыча айтсакъ, ону аз заманны ичинде чечме бек къыйын. Яхсайда 83 чакъырым узунлугъу булангъы сув быргъыланы алышдырма тюше. О тынч иш тюгюл. Кёп харж да гете. Гележек йылларда шо ишни яшавгъа чыгъармакъ учун гьалиденокъ гьаракат юрютебиз. Экскаватор алдыкъ, ёкъ эди бизинки. О бек тарыкълы бола, айрокъда Яхсай йимик уллу юртлагъа. Районну башы Жанболат Салавов да шогъар кёмек этди. Алда гьар кимге бир тилене турма тюше эди.
– Алибек, сен юрт администрацияны башчысы болуп ишге тюшгенде, оьзюнг айтып къойдунг, инг аслу дёрт масъаланы уьстюнде ишлемекни гёз алгъа тутгъансан. Шоланы арасында «Спортну оьсдюрмек» дегени бар. Маданият масъала буса эсгерилмей. Олай къыйышамы дагъы? Къумукъ театр гелсе, гёрсетме еригиз ёкъ. Огъар чы сизин юртлу Алимпаша Салаватовну аты къоюлгъан. Сизин юртлу Гьамит Алиевич Рустамов баш режиссёр гьисапда къумукъ театрны абурун гётерген ва ону мекенлигин токъташдыргъан адам.
– Озокъда къыйышмай. Маданият янындан Яхсай йимик савлай республика учун да уллу къуллукъ кютген юртлар буса аздыр. Совет Союзу тозулгъанда маданият къаласы бар бинаны межит этме деп алып, юрт клубсуз къалды. Янгы бина этме ерибиз ёкъ.
– Алимпаша Салаватовну аты къоюлгъан баш орамыгъызда, почта уьйню къырыйында бырынгъы заманларда этилген бийик, уллу уьйлерден къалгъан чырлар бар эди. Гьали чырлар да ёкъ, бош майдан къалгъан. Шо тюгюлмю юртну лап онгайлы ери маданият къала къурмагъа?
– О ерни еси чыгъып, о да башгъа адамгъа сатгъан. Чыгъарып алма да бажарылмай. Сатып да бермей. Къыйышмайгъан багьаны айтып къоя. Гьона о сиз айтагъан почта бар уьйню де еси бар. Эки къабат яхшы бина эди, тек юртнуки тюгюл. Гьали онда яшланы яратывчулукъ уью ерлешген. Алдагъы ери бек онгсуз эди. Еси чыгъыгъыз деп айтса, оланы къайда чыгъарагъанны да билмейбиз. Муна шу ерли администрация бар бинагъа чыгъарма деп ойлашгъанбыз. Администрациягъа да, янгы школагъа да, яшлар бавуна да, маданият къалагъа да янгы биналар ишлеме тарыкъбыз.
– Шоланы бирисине де юртну ичинде ишлер йимик ерлер ёкъ деп айтасан. Къайда къуражакъсыз дагъы?
– Гёчювюл гьайванчылыкъ деп айтагъан къурумгъа берилген топуракълар бар, Яхсай юртну бир бою булан оьте. Шо ерлеге бизин юртну гьайван-малын чыгъарма да ихтиярыбыз ёкъ. Уьч гектар чакъы ер тарыкъ янгы школа къурмагъа буса. Шо топуракъланы къайтарып юртну ихтиярына берсе, дёрт де бинаны ишлеме кюй табар эдик.
– Гьали тавгъа юрюйген маллар да ёкъ, о ерлер кимге тарыкъдыр?
– Билмеймен воллагь, биревлеге тарыкъдыр дагъы…
– Спорт школа бармы юртда, ерли яшлагъа спорт булан машгъул болмакъ учун имканлыкълар ёкъ тюгюлдюр.
– Бизин юртда Али Порсукъовну атындагъы районный спорт школа бар. Школаны оьзге ерлерде филиаллары да бар. Уллубий Салаватов о школаны директору болуп ишлей.
– Халкъны иш булан таъмин болуву нечикдир? Сизде алда уллу керпич завод да бар эди чи… Гьали де ишлейми?
– Керпич завод бар, алдагъысы тюгюл, янгысы. Директору –Арсланбек Порсукъов. 70-80 адам ишлей. СПК бар савлай Темиркъазыкъ Кавказгъа да белгили. 30-дан кёп адам ишлей онда да. Сезонну вакътисинде чи 60-70 адам да ишлей. Етмишге ювукъ увакъ предприятиелер, фермер хозяйстволар бар. Юрт хозяйство тармакъда иш булан машгъул бола. «Исламов» деген сабанчы-фермер хозяйствону 50-60 минг къой сиривю бар.
– Хасавюртгъа да юрюйдюр адамлар ишге?
– Юрюй. Маршруткалар булан эртен бара, ахшам геле. Онда кёплени сатыв этеген ерлери де бар.
– Яхшы, Алибек, гёз алгъа тутгъан муратларыгъызгъа етишме насип болсун.
– Сиз де савболугъуз.
