Хасавюрт бойдагъы белгили къумукъ юрт Яхсайны тарихи теренде ва бай. Тек не этерсен, савлай уьлкеге оькюрюп тургъан ерли «Правда» (сонг А. Порсукъовну атындагъы) колхозну къысматы да янгыртывланы, базар аралыкъланы девюрюнде къыйынлыкълагъа тарыды. Шондан сонг уллу хозяйствону къоллавундагъы топуракълар, кётюрлюкге тарып, колхозну орнунда МУП-да, «Гранит» деген СПК-да къурула…
Шолайлыкъда, алдагъы колхозчулар ишлетип тургъан 7 минг гектаргъа ювукъ топуракъланы авадан пайы, халкъ булан гьакълашыв жыйын оьтгерилмейли, «Хасавюрт район» деген муниципал къурулувуну къарары булан эсгерилген юрт хозяйство предприятиелеге 49 йылгъа, 2010-нчу йылдан башлап, ижарагъа бериле. Колхоз кётюр болгъан деген къарар буса 2011-нчи йылда чыгъарыла. Муна шу ерде де, дагъысын айтмагъанда, Россияны топуракъчылыкъ ва муниципал законларын бузагъанлыкъ ачыкъдан гёрюнюп тура.
Гьечден геч де къолай дегенлей, яхсайлыланы арасындан сиптечи тайпалар, ерли депутат М-Р. Муртазалиевни ва юртдагъы тамазаланы советени председатели Х. Акъавовну яннавуруна тюшюп, соравсуз-соргъусуз къолдан чыгъарылгъан топуракъларын «Яхсай юрт» деген муниципал къурулувуну еслигине къайтармакъ мурат булан шо гюн-бугюн яллыкъ тапмай айлана.
Райондагъы гьаким башчылар, законланы бузуп, алдагъы колхозну топуракълары ерли халкъгъа-колхозчулагъа сорамай оьзгелеге-ятлагъа узакъ болжалгъа ижарагъа берилгенине къаршылыкъ билдирилип, жамиятны биринчи жыйыны юртда (шонда 320 адам ортакъчылыкъ эте) 2011-нчи йылны апрел айыны 17-синде оьтгериле.
– Колхоз тозулгъандан сонг ону къоллавундагъы топуракълар толу кюйде «Яхсай юрт» деген муниципал къурулувуна берилмеге тюше эди, – деп башлай оьзюню сёзюн шо жыйынны сиптечиси М-Р. Муртазалиев. – Гьакъыкъатда буса, 5788 гектар ерибизни къысматын, бизге де сорамай, «Хасавюрт район» деген муниципал къурулувуну администрациясы «чече». Колхозда буса о заманларда бир мингден де къолай адам шо топуракъланы ишлетип къазана, яшай эди. Гьали де Яхсайда яшайгъан 3 мингге ювукъ ватандашланы шо топуракъланы ишлетмеге гючю чата ва къайтарып алма къаст этип де турабыз.
М-Р. Муртазалиевден сонг сёйлеген ёлдашлар С. Умаргьажиев, Г. Рамазанов, А. Адузов, Х. Акъавов, В. Ибавов, Р. Сайитов ва оьзгелери ону пикрусу булан рази болуп, толу кюйде якълай. Шону гьисапгъа алып, жыйынны ахырында «Хасавюрт район» деген муниципал къурулувуну башчысыны атына 6490 гектар майдандагъы топуракъларын «Яхсай юрт» деген муниципал къурулувуну еслигине-къоллавуна бермек деген талап булан къарар къабул этилине. Неге тюгюл, уллу юртну чечмеге тюшеген социал-экономика мсаъалалары да кёп. Шолай агьамиятлы масъалалар буса топуракъланы къайтармай туруп ва шолагъа топуракъ налог, ижара гьакъ жыйылмай туруп, чечилмей къалажагъы гьакъ.
Къабул этилинген къарарны уьлгюлери уьстдеги дагъы да бир нече къурумлагъа, гьатта Россияны Президенти В. Путинге де йибериле…
Артда къалмагъа сюймей
Мен бу макъаламны башында Яхсай бай, чомарт юрт экени ва мунда алдан берли мадарлы адамлар яшап гелгени гьакъда эсгерген эдим. Муна шо саялы да гьали де яхсайлылар яшавдан, онгайлыкълардан артда къалмагъа хыял этмей. Тек не этерсен, шону учун яшаву-турушу бузулгъан юртлулар бугюн де алда токътагъан борчларын, юрегиндеги асил негетлерин яшавгъа чыгъарма болмай гьакип айланагъаны ичингбушдурмай болмай.
РФ-ни Президентине ва ДР-ни Башчысына йиберилген кагъызлагъа яхсайлыланы талабына гёре ДР-ни юрт хозяйство ва сурсат министерлигини ва ДР-ни пачалыкъ мал-мюлк министерлигини вакиллери булан оьтген йылны декабр айны 6-сында ёлугъув оьтгерелер. Алдагъы «Правда» колхозну топуракъларын, мал-матагьын базаргъа-аукционгъа салывгъа байлавлу ишлерде йиберилген кемчиликлени гьисапгъа алып, хас комиссия къурула.
Шону натижасында 2013-нчю йылны декабр айны 20-сында да ДР-ни юрт хозяйство ва сурсат министерлигини къуллукъчулары М. Муратханов ва А. Нуров Яхсайда болуп, сиптечи группаны ортакъчылары булан бирдагъы да гьакълаша.
Яхсайны халкъыны атындан сиптечи группаны ортакъчылары комиссияны членлерине оьзлени талабын бирдагъы да англата. Демек, алдагъы «Правда» колхозну топуракъларын «Яхсай юрт» деген муниципал къурулувуну еслигине бермек деп тута.
20-нчы декабрде болгъан жыйында ортакъчылыкъ этген яхсайлыланы токъташдырывуна гёре де, 1996-нчы йылда «Правда» колхозну орнуна къурулгъан Абакар Порсукъовну атындагъы колхозну къоллавундагъы топуракъланы ва мал-матагьны «Аксайское» деген предприятиеден ва «Гранит» деген СПК-дан чыгъарып алмай туруп юртда тувулунгъан къыставуллу гьал таймажагъы гьакъ.
Къайтармакъны талап эте
Бу йыл февраль айны 21-нде болгъан жыйында тамазаланы советини членлеринден къайры, колхозну 50-ге ювукъ ветеранлары да ортакъчылыгъын болдура. Юрт хозяйство министерликден гелген кагъыз булан жыйынны ортакъчыларын М-Р. Муртазалиев таныш этген сонг, шогъар байлавлу болуп оьз пикруларын да малим эте.
– Биз биревден де бир къарыш ер де тилемейбиз, оьзюбюзню топуракъларыбызны къайтармакъны ва шоланы «Яхсай юрт» деген муниципал къурулувуну еслигине бермекни талап этебиз, – деп ташдыра.
М-Р. Муртазалиевни пикруларын якълап, колхозну алдагъы председатели Алимхан Баймурзаев, колхозчу, юртлу механизатор, загьматны ветераны Ш. Шагьрамазанов, Сарит Чунтуханов, Вазирхан Ибавов, Халит Нуритдинов ёлдашлар да сёйлейлер.
Шо жыйындан сонг да, Яхсай юртну тамазаларыны советини генглешген жыйынында алдагъы колхозну топуракъларын «Яхсай юрт» деген муниципал къурулувуну еслигине бермек деген къарар къабул этилип, бу гезик де Дагъыстанны Башчысына хас кагъыз йибериле. Амма гьалиге ерли шогъар гёре тийишли чаралар гёрюлмейгени Яхсайны миналы топуракъларын, малын-мюлкюн оьз есилерине-халкъыны ихтиярына къайтарывну болжаллары узатылагъаны разисизликлени гюн сайын оьрчюкдюре.
– Шо масала мени бир минутгъа да ял болмагъа къоймай къыйнап турагъаны муна арадан 20 йыллар оьтдю, – деп хабарлай оьзюню разисизлиги гьакъда Яхсай юртдагъы тамазаланы советини председатели Хожа-агьмат Акъавов. – Совет уьлке тозулуп, пачалыгъыбыз бир жамиятдан башгъасына гёчеген девюрде, биз де халкъны гьакимлигине-демократиягъа инангъан эдик. Тек гьалиге ерли ватандаш пачалыкъны институтларыны асувлу чалышывуну натижалары гьис этилмей.
Гертиден де, демократия пачалыкъ, демек, ватандаш жамият къура бусакъ, бу арада къабул этилинеген законлар неге ерли миналы халкъланы ихтиярларын якъламай? Олар кимлени пайдалары учун къабул этилине деген сорав тувулуна. О саялы халкъ да бугюн законлар оланы чыгъарагъанланы пайдалары учун ишлей деп гьакийгенине тамаша болмагъа да тюшмейдир.
Къ. КЪАРАЕВ.
