Сен оьзюнгню макътама, сени халкъ макътасын деп айтылып геле. Гертилей де, бизин арабызда, гьар къайсы касбуну тутгъан адамланы арасында да нечакъы оьрлюклеге етишген буса да, оьзюн гёрсетип турмай, аталардан къалгъан адатлагъа гёре саламат яшайгъан адамларыбыз бар.
Шолай адамларыбызны бириси Буйнакск районну Тёбен Жюнгютей юртундагъы орта школада кёп йылланы узагъында муаллим болуп чалышагъан Сиражутдин Абдуллаевич Абдуллаевни ахтара туруп, ата юртуна ёлгъа чыкъдым. Тёбен Жюнгютей мени булутлу, къарлы къаршылады. Школаны ичине гирип, ана тил дарсланы кабинетин ахтарып, экинчи къабатгъа гиргендокъ, тамлагъа илинген илмугъа, билимге, ана тилге, къумукъ адабиятгъа, тарихге багъышлангъан там газетлер савлай школада таза къумукъ ругь барлыгъын исбатлады. Бир тамда белгили къумукъ ярыкъландырывчу Абусупиян Акаевни сураты да булан ону булай язылгъан сёзлери мени айрыча тергевюмню тартды:
Илмудан оьзгени уллулукъ билме,
Огъар етишмей, оьзгеге гелме,
Пайдасыз заманынг гетмесин, вёре,
Билимингни артдыр пагьмунга гёре.
Ону янында орус адабиятны классиги М. Горькийни: «… Авуз чебер яратывчулукъну билмей туруп, халкъны герти тарихин билмеге бажарылмай», – деген сёзлери бар.
Догъаны тамларыны барысында да къумукъланы гёрмекли шаирлерини, язывчуларыны насигьат ва чакъырыв чебер сатырлары илинген. Булагъа барына да тергев берип къарагъанда, Тёбен Жюнгютей орта школаны ана тил ва адабият дарсларыны муаллимлери гьакъ юрекден яшланы гёнгюне, юреклерине ана тилге, Ватанына сюювюн сингдирмеге къаст этегени ачыкъдан гёрюндю.
Шо арада буса дарс битгенин билдиреген зенг чалынды. Ана тилни кабинетинде Сиражутдин Абдуллаевични дарсы тамамланды. Яшлар алгъасамай кабинетден чыкъдылар. Муаллим Сиражутдин Абдуллаевич буса мени кёпден таныйгъан къардашы йимик исси къаршылады, сорашдыкъ. Ана тил ва адабият дарсланы юрютеген кабинетни ичинде де яшлар учун дарсда тарыкълы болагъан гёрсетив-аян алатлар илинген. Къумукъланы белгили язывчуларыны суратлары, оланы гьакъында маълуматлар ерлешдирилген. Ону иш столунда буса китаплары, тептерлери булан янаша «Ёлдаш» газет де бар.
Класда дарсны оьтгеривде кабинетни ичини тематика ва маъна якъдан онгарылгъан къайдасы да охувчулагъа таъсир этегени, оланы дарсгъа юрегин, гёнгюн ачагъаны белгили. Дарс юрюлеген вакътиде кабинетден тышда мен токътагъан вакътиде яшланы бир къавгъасы, муаллимни гётеринки тавушу эшитилмегени де дарс маъналы, агъып барагъан сабур оьзенни тавушудай бир тынышдан юрюлегени англашылды. Муаллим узакъ йылланы боюнда яшлар булан чалышып турса да, сабурлугъун тас этмей, оьзю оьзюн къолгъа алып, яшланы бир йимик тынглатып, оланы иштагьы гелер йимик, сююп тынглардай дарсланы юрютмеге тынч иш тюгюлюн муаллимлени барысы да билмей тюгюлдюр. Муаллимлер чи нечик де, гьалиги заманда гьатта ата-аналары да тынглатып болмайгъан ёнкю яшлар да бар экенин барыбыз да билебиз.
Сиражутдин Абдуллаевич саламат хасиятына гёре оьзюню гьакъында кёп лакъыр этмеге сюймесе де, ону булан газетни охувчуларын таныш этейим.
Сиражутдин Абдуллаев 1941-нчи йылда Буйнакск районну Тёбен Жюнгютей юртунда тувгъан. Орта школаны тамамлагъан сонг 1962-нчи йылда Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетини орус-дагъыстан бёлюгюне охумагъа тюшген. Оьр охув ожакъгъа тюшюп, охуву мекенли башланып битгинчеге, Сиражутдин Абдуллаевни студент ёлдашлары да булан асгер борчун кютмеге чакъырып, армиягъа алып гетген. Ол 3 йылны узагъында асгер борчун кютген сонг 1966-нчы йылда къайтып университетде охувун давам этип, 1971-нчи йылда оьр билимлеге ес болгъан.
Дарс беривчюлери Магьачкъалада къалып ишлемеге таклиф этсе де, уьюнде, ожагъында къарап турагъан анасыны янына, ата юртуна къайта. Бу замангъа Сиражутдин Абдуллаев уьйленген болгъан. Ону кёп сюеген агьлюсю Солтанат Ибрагьимовна да орус тил ва адабият дарсланы муаллимини касбусун танглагъан. Бугюнлерде олар экевю де Тёбен Жюнгютей орта школада муаллимлер болуп чалыша.
Башлапгъы йылларда Сиражутдин Абдуллаев орус тилден ва адабиятдан дарс берип тургъан. Сонг ана тил ва адабият дарсланы юрютмеге гиришген. Дейгеним, 1971-нчи йылдан башлап бугюнлеге ерли Сиражутдин Абдуллаевич арасы бёлмеген кюйде, арымай-талмай, бары гючюн, билимин салып, 48 йылны узагъында охувчулагъа билим, тарбия бере, ана тилден ва адабиятдан дарслар юрюте.
Шо йылланы вакътисинде Сиражутдин Абдуллаевич янгыз яшлар булан чалышып турмай, школаны, юртну жамият яшавунда жагьлы кюйде ортакъчылыкъ этип, оьзюнден тиеген кёмекни болдуруп гелген. Оьз заманында 20 йылны узагъында Тёбен Жюнгютей юртну лектор бёлюгюне де ёлбашчылыкъ этип тургъан. Артдагъы 15 йылны ичинде къумукъ тилден ва адабиятдан дарс береген муаллимлени методика бирлешивюню ёлбашчысы болуп да чалыша.
Кёп йылланы узагъында оьзю сююп танглагъан касбуну узата туруп, Сиражутдин Абдуллаев гьар йыл школада, ондан тышда юрюлеген ярышлагъа яшланы онгарып, ортакъчылыкъ этип, алдынлы ва савгъатлы ерлени алып юрюген. Муаллимлик касбусунда янгыз охутув программа булан дазуланып къалмай, яшланы умуми билимин, англавун артдырмакъ учун охувчуланы, оланы ата-аналарын да къуршап, «Рагьмулу сёз юрегибизни ачсын», «Гьакъылтёбелер», «Ким кёп биле?» ва башгъа конкурс викториналар оьтгерген. Шолай да, охувчуланы ата-аналары булан «Яш наслуну тарбиялав», «Ата-аналаны муаллимлер булан байлавлугъу», «Охутув материалны таъсири булан яшланы къылыкъ якъдан тарбиялав» деген темаланы айланасында ёлугъувлар оьтгерген. Ону ачыкъ дарслары кимни де тергевюн тартардай охувчуланы бютюнлей дарсгъа къуршап юрюле.
Сиражутдин Абдуллаевич оьзюню гьакъында кёп сёйлемеге муштарлы болмаса да, оьзюню муаллимлерини атларын уллу гьюрмет булан эсгере. Муаллим Тёбен Жюнгютей школа къурулгъанлы биринчи муаллимлерден болуп чалышгъан Муса Батталов оьзюне ана тилден ва адабиятдан дарс берген Магьаммат Батталович Батталов ана тилге ва адабиятгъа сюювюн сингдиргени гьакъда айта. Сиражутдин Абдуллаевич белгили алим, язывчу Ибрагьим Керимовну оьзюню муаллими гьисаплай, оьз гезигинде ону охувчулары да юртуну абурлу адамларына тергев эте.
Сиражутдин Абдуллаевични охувчуларыны арасында сурат этме пагьмулулары да бар. Школаны охувчу къызы Сугьанат Ибрагьим Керимовну суратын касбучу суратчы йимик нече де арив этген. Муаллими охувчуланы булай пагьмуларындан да гьакъ юрекден сююне.
Лакъыр эте туруп, муаллимге: «Алдагъы заманлар булан тенглешдиргенде, яшланы тарбиясы нечикдир? Дарсланы юрютмеге алдан эсе гьали тынчмы, нечик алышынывлар бар?» – деп сорайман. Ону айтывуна гёре, ана тил ва адабият дарсланы сагьатлары кемитилгени охувчулагъа охутув программаны толу кюйде етишдирмеге пуршавлукъ эте. 10-11-нчи класларда жумада 1 адабият, 1 ана тил дарс гёрсетилген, тюпдеги класларда буса 2 ана тил ва 1 адабият дарслар юрюле.
Шолай да, Сиражутдин Абдуллаевични охувчуларыны бирлери ата юртунда школада муаллимлик касбуну узата, кёплери гьар тюрлю тармакъларда бажарывлу касбучулар болуп ишлей.
Бугюнлерде Тёбен Жюнгютей орта школада охутув ишлеге къарайгъан завучу болуп чалышагъан ону охувчусу Барият Салагьбекова муаллими, иш ёлдашы Сиражутдин Абдуллаевични гьакъында булай дей:
–Сиражутдин Абдуллаевични атын эсгерегенде, янгыз муаллим, иш ёлдашым гьисапда тюгюл, юртлум, къардашым, агьлюню башы гьисапда да кёп сёз айтып боламан. Ону йимик асил хасиятлы, сабур, саламат, гьар не якъдан да мекенли адамны дагъы тапмагъа да къыйындыр. Яшланы да, уллуланы да юреклерине ёл табып, къыйышып биле, бир де адамны хатирин къалдырмас. Ишин де бирев де сёз тапмасдай мекенли ва тийишли кюйде кюте. Адамлыгъы, эдеп къылыгъы кимге де уьлгю болардай. Мен ону охувчусу да дюрмен. Ол школада магъа орус ва адабият дарсланы берген, сонггъа таба къумукъ тил ва адабият дарсланы юрютме башлады. Мен завуч гьисапда да ону дарсларына юрюймен. Дарсланы ол алда йимик, гьали де мекенли кюйде юрюте. Яшланы тарбиясына да кёп тергев бере, дарсланы яшав булан тыгъыс байлавлукъда оьтгере. Яшлар ону дарсларына тамашагъа къалып, авзун ачып дегенлей тынглай десем, къопдурув болмас. Мен оьзюм де ону дарсларына кёп сююп тынглайман. Бугюнлерде муаллимлеге гьар тюрлю янгы талаплар салынса да, оьзюню сынавун да къоллап, чагъына да къарамайлы, янгы талаплагъа гёре жагь кюйде дарсларын юрютмеге бажара. Гьар заман янгылыкъланы ахтарып, янгы къайдаланы къоллап чалыша.
Школаны муаллимлери мен Сиражутдин Абдуллаевич булан ёлукъмагъа гелгенни англагъанда, биринден-бири алып дегенлей, огъар гьюрметли янашывун исбатлады.
Школаны директору Гюлнара Керимбековна Гьюсейнова буса булай деди:
–Сиражутдин Абдуллаевични атын эсгергенде, ону айланасында барыбыз да бир пикругъа гележекбиз. Мен гьали ёлбашчы гьисапда айтмагъа сюемен. Дюньяда гьар пачалыкъ оьзлени пагьмулу, рагьмулу адамлары булан гючлю бола. Эгер де бизин пачалыкъда бары да халкъ Сиражутдин Абдуллаевич йимиклеге тенг геле болгъан буса, Россия дюньяда инг арив, инг рагьмулу ва бай пачалыкъ болажакъ эди. Ону йимик адамлар бугюнлерде дагъы да кёп ёлугъа болгъай эди. Ону рагьмулугъун, саламатлыгъын, юрегини ачыкълыгъын, яшлагъа, охутувгъа, ишине, агьлюсюне, иш ёлдашларына, юртлуларына янашывун бары да халкъгъа уьлгю этип салмагъа ярай. Яшавда бир де кемчиликсиз адам болмай деп айтыла буса да, Сиражутдин Абдуллаевични эсгермеге кемчилигин де билмеймен. Шончакъы да мекенли адам. Мен Тёбен Жюнгютейге 28 йыл алда уьйленгенде шагьардан гелгенмен. Шагьарда оьсгенге гёре, мен ана тилимде яхшы сёйлеп де билмей эдим. Школада ишлеме башлап, сонг завуч болуп ишлейген вакътимде Сиражутдин Абдуллаевични дарсларына бара туруп, ана тилимни къолай уьйренмеге болдум, башлап ону дарсларында ана тилимни аривлюгюне, байлыгъына гьашыкъ болдум, гьайран къалдым. Шо сюювню, гьайранлыкъны магъа Сиражутдин Абдуллаевич сингдирди. Ону гьакъында кёп узакъ заман сёйлемеге бола. Ол бугюнлерде юртну тамазаларыны советини башчысы да дюр. Ону не ерде чалышма да терен гьакъылы да, бажарывлугъу да бар. 2013-нчю йылда Сиражутдин Абдуллаевичге «Дагъыстан Республиканы ат къазангъан муаллими» деген оьр ат да берилди. Загьматны ветераны да дюр. Ол бек арив шиърулар да яза. Оьзюню саламатлыгъындан, нече керен таклиф этсек де, «Ёлдаш» газетге шиъруларын йиберме рази этип болмадыкъ.
Школада психологну къуллугъунда чалышагъан Ажабийке Къасумбекова да Сиражутдин Абдуллаевни гьакъында оьзюню ойларын айтмай болмады:
– Сиражутдин Абдуллаевич булан мен биринчилей къатнагъанда, не ачыкъ юрекли адам деп ойлашдым. Оьзюнден кёп гиччи буса да бизге, муаллимлеге янашыву, этеген гьюрмети, таза эргиши, оьзден хасиятлары огъар бакъгъан сюювюбюзню, абурубузну гьаман сайын артдыра. Не тюрлю агьвалатны да ол яшланы тарбиялавгъа айландырып бажара.
Сиражутдин Абдуллаевич оьзюню яшав ва иш ёлдашы Солтанат Ибрагьимовна булан бирликде 3 авлетин тарбиялагъан. Уланы Абдулла Абдуллаев юристни касбусун танглагъан. Ол юрист илмуланы кандидаты, Дагъыстан Республиканы адвокат палатасыны адвокаты. Къызы Динара ата-анасыны ёлунда чалыша. Бугюнлерде ол Тёбен Жюнгютей орта школада методист болуп ишлей ва орус тил ва адабият дарсланы юрюте.
Пагьмулу, билимли, белгили адамларыбыз чыкъгъан Тёбен Жюнгютейде ишине гьакъ юрекден берилип чалышагъан, адилли, рагьмулу мекенли муаллим бар экенине мен де сююндюм. Сиражутдин Абдуллаевичге, ону агьлюсюне гьакъ юрекден савлукъ, къатты ругь ва насип ёрамагъа сюемен.
