Къайсы девюрлени алып къарасакъ да, эренлерден бир де къалышмай чалышагъан, яшавну къат-къатына, къыйынлыкълагъа чул бермей, не намусну да жагь, къоччакъ кюйде кютген къатын-къызларыбыз аз тюгюл. Гертиси, оланы кёплерини атлары эсгерилмей де къала. Мисал учун, Уллу Ватан давну вакътисинде нечесе яралы совет солдатланы аякъ уьстге салгъан военврач Барият АГЪАЕВА кимни эсинде бар экен? Огъар багъышланып 1973-нчю йыл «Авангард» деген газетде де макъала чыкъгъан. Ондан къайры, Ватанына къайтгъанда ону гьакъында белгили журналист Гь. Гьасаншин де язгъан болгъан. Барият Бадрутдиновна арабыздан гетсе де, амма ону асил келпети яш наслу учун да уллу уьлгю болма герек.
Барият Бадрутдиновна Агъаева кабинетини терезесин ачгъандокъ, уьйге салкъын ел тийди. Асфальт тутулгъан орамдан тизилип барагъан автомобиллер оьтдю. «Скорый помощ» буса республика клиника больницасыны абзарына багъып бурулду.
Больницагъа авруйгъан адамны етишдирген. Барият Бадрутдиновна шо гелтирген аврувну гьакъындагъы маълуматланы алданокъ алгъан. Ол шону палаталардан бирисине ерлешдирмекни буйрукъ эте.
– Къарсаламагъыз, – дей юваш тавушу булан ол, – бизде бираз заман ятарсыз, дарманлар ичерсиз, аврувугъуз ёкъ болур…
– Кёп савболугъуз, доктор,–деп гьарангъа иржая гелген адам, – йылы сёзлеригиз учун да савболугъуз.
Шулай лакъырлар гьар гюн дегенлей бола. Больницагъа тюшеген адамланы уьч де корпусда ерлешген къабул этив уьйлерде муна шолай къаршылайлар. Къабул этив бёлюкню заведующийи, республиканы ат къазангъан врачы Барият Бадрутдиновна Агъаева аврувланы исси кюйде къабул эте ва ерлешдире.
…Иш вакъти битмеге ювукълашгъан. Бирден телефонну зенги эшитиле. 17 номерли школадан таныш муаллим сёйлей.
– Сиз мен тарбиялайгъан яшлар булан ёлукъмагъа сёз берген эдигиз. Гелип боламысыз?
– Озокъда боламан, – деп жавап бере доктор, – яшлагъа сёз берген сонг гелмей къалмагъа яраймы?
– Яшлар сизин формагъыз булан гёрмеге сюе, – деп сёйлей дагъы да муаллим. – Барият Бадрутдиновна, орденлеригизни де тагъыгъыз…
Белгиленген вакътиге ол яшланы ягъына гелди. Ону тёшюнде Къызыл Юлдуз орден, «Дав къуллукълары учун», «Москваны оборонасы учун» деген медаллар ва оьзге савгъатлар, Ленинни юбилей медалы, СССР-ни савлукъ сакълав ишлерини отличнигини белгиси де бар. 4-нчю атышывчу Бежицкий дивизияны 55-нчи айры медсанбатыны алдынгъы военврачы Агъаева оьзюню фронт ёлуну бир нече агьвалатларыны гьакъында эсге ала.
Грузияны Гагра райкомуну ва загьматчыланы депутатларыны район советини къуруму болгъан «Авангард» деген газет 1973-нчю йылны 14-нчю апрелинде «29 йылдан сонг» деген гиччирек бир къужурлу макъаланы язып чыгъаргъан.
1944-нчю йылны май айында бир давда Руслан Басиев деген улан сол къолуна авур яра тийип, Грозныйдагъы медсанбатгъа йиберилген. Гьужум этивчю ябушувланы вакътисинде шонда яралангъанлар кёп къадарда геле болгъан. Яраланып есирге тюшген немис солдатлагъа да кёмек этмеге тюше болгъан. Медсанбатда буса медицина къуллукъну капитаны Барият Бадрутдиновна Агъаева буйрукъ береген адам болуп чыгъа. Офицер формасыны уьстюнден гийген акъ халаты булан врачлагъа, санитарлагъа ачыкъ кюйде гёрсетивлер бере, яралангъанлагъа кёмек эте.
Руслан да шо медсанбатгъа тюше. Врач Агъаева ону тергеп, ярасын байлай, сонг огъар къайда бармагъа герекни айта. Врач Кавказдан гелген адам болмагъа ошашлы, балики, ол бизин якълыдыр деп Русланны эсине геле. Сонг ол: «Сиз Кавказдан сама гелмегенмисиз?» – деп сорай врачгъа.
– Тюз, – деп жавап бере врач, – мен Дагъыстандан гелгенмен, Буйнакскиде тувгъанман…
Арадан бир нече гюн гетген сонг, Руслан саппа-сав да болуп, врачгъа баракалла да билдирип, оьзюню асгер бёлюгюню артындан ете. Ол давда ортакъчылыкъ эте, тюп болгъан Берлинде давну битдире.
Муна арадан 29 йыл оьтген сонг, ол пенсионер профсоюз путёвкасы булан Темиркъазыкъ Осетияда ял алмакъ учун Гаг-рагъа « Рицца» деген санаториягъа геле.
Гаграда табиат бек гёзел, гюнню шавлалары бары затны исите, денгизни тюсю бек арив, бары да ерни яшыллыкъ къуршагъан.
Бир гюн санаторийни бульварларыны бирисинден къыдырагъанда, Руслан Григорьевич скамейкада олтургъан бир уллу къатынны эс эте. Басиев шо къатын оьзюне таныш экенлигин биле. Тавакаллыкъ этип, ол ону янына бара ва: «Сиз давну йылларында биринчи Белорус фронтда, медсанбатда болдугъузму?» – деп сорай.
– Герти, болдум, – деп жавап бере ол.
– Мен сиз не чинде экенигизни де билемен, сиз медицина къуллукъну капитанысыз, – дей Басиев, оьзюню алдында олтургъан къатын Барият Агъаева экенлигине тюшюнюп. Ол ону тавушуна тынглап да таныгъан. Оьтген 29 йылны ичинде бир къадар алышынгъаны ачыкъ. Арадан шонча йыллар оьтген сонг, хапарсыздан шулай ёлукъмакълыкъ уллу тамашалыкъ тюгюлмю? Барият Бадрутдиновна оьзюню яшаву гьакъында айтгъан. Давдан сонг ол Москвада яшай ва ишлей болгъан. 1958-нчи йылда Магьачкъалагъа къайтгъан. Хирург болуп ишлеген, республика клиника больницасыны аврувланы къабул этеген бёлюгюню заведующийи болуп ишлегенли де кёп йыллар бола.
1944-нчю йылда Грозныйда оьзю сав этгенлерден бириси булан бу ёлугъув Барият Бадрутдиновнаны кёп затланы эсге алмагъа борчлу этген. Басиев булангъы лакъырлашывуну вакътисинде ол сумкасындан бир нече документлени чыгъаргъан.
Басиев дав йыллардагъы боевой листоклардан бир саргъайгъанын къолуна алгъан. Ону чыгъарылгъан вакътиси де гьаран билине. 1943-нчю йылны 5-нчи сентябри. «Совет врачны къоччакълыгъы» деген гиччи макъалада булай язылгъан: «Алашаракъ къаркъаралы, къоччакъ ва къайратлы, оьз ишин яхшы билеген врач Агъаева операция-перевязочный взводну командири болуп ишлей. Гюллени яркъычлары да таймагъан гьалда яра тийген боецлер кёп геле. Врач Агъаева – сынавлу травматолог, яралангъанланы санларындан авуртмагъан гьалда шо яркъычланы алып тайдыра. Мисал учун, бугюн, 5-нчи сентябрде, такъасында гюллени яркъычы булангъы боец гелтирилди. Шо яркъыч тайдырылды. Шолай мисаллар кёп. Шолай ишлери учун врач Агъаева солдатлардан кёп санавда йылы сёзлер язылгъан баракаллаланы ала».
– Герти. Гьар гюн дегенлей шолай ишлер бола эди, – дей Барият Бадрутдиновна. – Муна шо вакътилерде Курскини янында болгъан давдан сонг, бизин асгерлер чапгъын этмеге башлагъанда, яралылар айрокъда кёп геле эди.
Барият Агъаевагъа яшавну кёп къыйынлыкъларындан, ону аркъа-торкъасындан оьтмеге тюшген. Къысмат ону гьар якъдан сынап, болатдай чыныкъдыргъан. Айтагъаныкъ, Уллу Ватан давну ахырынчы йылында, биргине-бир къызардашы Зайнап гечинип, 3 яшы етим къалгъан деген хабар юрегине биз чанчгъандай ачытдыра. Барият фронтдан алгъасап, Украинадагъы Каховкагъа тез етише. Сонгунда аявлу анадашыны уьч де яшын бавруна басып, оьз авлетлери йимик тарбиялап, оьсдюрюп, аякъ уьстге сала. Уллусу къызы Зумурут анасыны ёлун танглап, Дагъыстан медицина институтну битдире. Эки уланы да оьр охув ожакъларда билим ала.
Барият Агъаева асгер къуллукъчуланы тухумундан чыкъгъан. Ону атасы, уллатасы, эркъардашлары пача офицерлер болгъан. Атасы Бадрутдин – II, III, IV даражалы Георгий хачланы, сыйлы Георгий орденлени кавалери.
Военврач Агъаева давну бары да йылларында ал сыдыраларда болгъан. Ол «ДАССР-ни ат къазангъан врачы» гьисапда да лап да сыйлы касбусуна амин болуп, адамланы савлукъ сакълавуну гьайын этип тургъан.
Гьазирлеген Паху ГЬАЙБУЛЛАЕВА.
СУРАТДА: Барият АГЪАЕВА.
