Заманлар алышынгъан сайын, бизин яшавда, ону бары да тармакъларында дегенлей янгылыкълар да чыгъа, адамланы дюньялыкъ къаравлары, англав, билим даражалары да алышына. Айрокъда артдагъы заманлар техника къуралланы биринден-бири гючлюлери ва мугькамлылары бизин гьар гюнлюк яшавубузгъа гире. Шоланы гюбюнде кисе яда къол телефонлар (мобильниклер) агьамиятлы ер тута.
Энни шоланы яш да, уллу да къолундан тюшюрмей, къулагъындан айырмай деп айтмагъа ярай. Гертиден де, къол телефонлар хыйлы халкъны «авруву» болуп битген. Шону «чегебашы» (чёкдюреген чакъмары) яш чагъындагъылагъа айрокъда яман таъсир этегенни оьзюбюз гёрюп турабыз.
Гьатта бир-бир сабий чагъындагъы яшлар къол телефонгъа тынгламаса яда къарамаса юхламай. Гьайлек йырланы орнун, гёресиз, телефонлар тута бара. Балики, бу да заманны бир буйругъудур. Тек гьакъылы токъташгъан адамгъа гьар не затны да оьлчевюн, гесимин яда ёругъун билме тюше чи. Амма къол телефонланы къоллавда инсанланы кёбюсю ёрукъну-ёлну оьтесиз кюйде буза.
Дюр, къол телефон – гьалиги девюрде болмаса ярамайгъан уллу ниъматлы къурал. Кюю булан, гьакъылны харшындан чыкъмай къолласа, озокъда. Тек гьакъыл шартларын сакъламай къолласа, о кёп якълардан зараллы да дюр. Айрокъда савлугъуна, айрокъда санлары чыныгъып битмеген яшлагъа.
Шо саялы болма ярай, артдагъы вакътилер пачалыкъны даражасында мактапларда къол телефонланы къоллавну гери урма тарыкъ деген хабарлар юрюлегени де. Терен хотгъап айтсакъ, о талапны бек гьажатлыгъы бар экени тезден ачыкъ.
Дагъы башгъа якъларын айтмагъанда, мактапларда сама яшланы къол телефонланы «есирлигинден» къутгъармагъа бир тюрлю чаралар гёрмесе ярамай. Мен оьз сынавумну канзилеринден къарап айтаман. 17 йыл бою башгъа-башгъа охув ожакъланы башын тутуп ишлегенмен ва къол телефонланы айрокъда бир тайпа яшлагъа этеген къолайсыз таъсирин оьз гёзлерим булан гёргенмен. Шо телефонланы «къулуна» яда «есирине» айланып битген яшланы оьзлер билмейген кюйде табиаты, битими, оьзлени жамият арада тутагъан кюю бютюнлей алышынагъанны, бузулагъанны муаллимлер айрокъда бек сезе.
Ким нелер айтса да, телефонгъа бек амракъ яшлар дарсны вакътисинде чомулма къуру онгай излей, дарсны не этсенг де «татывун» табып болмай инжине, муаллимлеге ва къырыйындагъы тынглавлу яшлагъа да пуршав эте.
Мен жыйынларда гьар заман бувара эдим муаллимлеге яшлагъа дарсны вакътисинде телефонлагъа къарама имканлыкъ бермейген кюйню этигиз деп. Гьатта бир арада гьатдан оздурагъан яшланы телефонларын гючден йимик алып, дарслар битгенче къайтарып бермейген кюйню де юрютюп къарадыкъ. Шо заман ата-аналаны арасында: «Неге ала яшдан чыгъарып телефонун…» – деп пушургъанагъанлары да бола эди. Ишни гьакъыкъатын арив англатып бергенде енгилмейгенлер де болду. Артда биз ата-аналаны мактапда къурулгъан хас комитетин де къуршап, шо «телефон масъаланы» арагъа салып ойлашгъан сонг, дарслагъа телефонланы алып гелме ярамай деген гьасилге гелип токътадыкъ. Тек шо шартны бузмай юрютмеге нечакъы да къыйын эди. Гьали де шо масъала гётериле бугъай. Неге? Неге тюгюл, агьлю, мактап, пачалыкъ деген бирликде ахырына ерли ийленген ярашывлукъ ёкъ экенге.
Гьали буса пачалыкъ даражада шогъар байлавлу къарар къабул этер йимик болуп тура. О яхшы! Тек гьар агьлюде низам, гелишлик болмай туруп, мактапларда «телефон къалмагъалны» бютюн кюйде эбинден гелмеге тынч болмажакъ.
Сонг дагъы да, яшырма тарыкъ тюгюл, муаллимлени оьзлени арасында да бар шо низамны бузагъанлары. Оланы бир-бирлери дарсны вакътисинде, телефону зенг урса, яшланы къаратып ва класдан къыргъа чыгъып да телефон сёйлейген кюю бола. Бу ишде муаллимлерден оьзлерден, оланы таза къастлыгъындан, гьакълыгъындан да кёп зат гьасил бола.
Нечик алай да, телефонланы, зарал этеген янларын тюзлеп, яшлагъа, мактаплагъа пайда гелтиреген кюйде этип тюзлеме тюше. Очаргъа салгъан гёнден чарыкъ чыкъмас деген айтыв бар. Тек яш наслуну бары да якълардан бютюн этип оьсдюрмек учун, шо «гёнден» бу гезик чарыкъ чыгъагъан кюйню этмеге белсенме герекбиз.
Абдулла ЗАЛИМХАНОВ.
Буглен
