«Форумда бизин республиканы Хасавюрт, Хумторкъали, Буйнакск, Къарабудагъгент, Дербент, Къызылюрт районларындан ва къумукълар яшайгъан оьзге шагьарлардан, шолай да Къабарты-Балкъар Респуб­ликадан, Азербайжандан, Татарстандан гелген яшёрюмлер бар эди.

Мажлисни биринчи гюнюнде, инг алда  бары да жыйылгъанлагъа ону ортакъчылары малим этилген сонг, Къумукъланы гимни согъулду. Эсгерилген жамият къурумну ёлбашчысы Тимур Порсукъов, чакъырылып гелген къонакълагъа оьзюню разилигин билдире туруп:

– Дюньягъа яйылгъан  тюрк халкъларыны тамурлары бир, гьатта биз бир уллу миллетбиз деп айтсам да къопдурув  болмас. Биз гьар къайсыбыз да оьзюбюзню  тилибизни, динибизни, тарихибизни, маданиятыбызны якъламагъа ва сакъламагъа къастыбызны болдурмагъа тарыкъбыз. Инг алда шо муратгъа байланып гьаракат этсек, бизин халкъны гележеги талайлы да болур. Аявлу анадаш къумукъ халкъым, гьюрметли тюрк миллетли халкъларым, гелигиз, гележегибизни бирче къурайык­ъ!–деп оьзюню сёйлевюн тамамлады.

Форумну оьтгермеге харж булан къол ялгъагъанлардан Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны Председатели Х. Шихсайитовгъа, ДР-ни Гьукуматыны ёлбашчысыны заместители Гь.Идрисовгъа, печатгъа къарайгъан министри А. Гьажиевге, юрт хозяйство ва сурсат министри Б. Батталовгъа, «Газпром-трансгаз-Махачкала»  деген ачыкъ акционер жамиятыны генеральный директору К. Гьюсейновгъа, «Дагнефтепродуктну» ёлбашчысы М. Магьамматовгъа баракалла кагъызлар тапшурулажагъы гьакъда билдирилди. «Оьзден» деген жамият къурумуну атындан язылгъан баракалла кагъызлагъа къумукълар яшайгъан бары да дегенлей районларыны гьакимбашчылары ва кёп оьзгелери лайыкълы экени гьакъда да айтылды.    

Шондан сонг форумгъа чакъырылып гелгенлер, бизин республиканы гьакимлик, олай да жамият къурумларыны абурлу ва гёрмекли вакиллери ону сиптечилерин, олай да ортакъчыларын къутлап сёйледилер.

– Инг алда сизин форум натижалы оьтмекни ёрайман,– деди ДР-ни милли политикагъа къарайгъан министрини биринчи заместители Багъанд Магьамматов. – Неге тюгюл де, Каспий денгизни ягъасында айбат ерде оьтгерилеген бу мажлис биринчилей бола. Биз барыбыз да билеген кюйде, Каспий денгиз кёп пачалыкъланы, шолар булан бирге кёп тюрлю халкъланы бирлешдире. Дагъыстанда буса асрулар боюнда кёп миллетли халкълары дослукъда яшав къургъан. «Оьзден» деген жамият къурумну чакъырывлары, герти кюйде айтгъанда, бугюнню талапларына жавап берегенин айрыча эсгермеге тюше. Нечик де, сиз оьзюгюзню алдыгъызгъа салгъан борчлар халкъны бирлешивюне элте,– деп узатды ол оьзюню сёйлевюн. – Бугюнлерде Дагъыстанны халкъларыны тиллерини гьакъындагъы законну проекти арагъа салынып ойлашылып тура. Сиз де, яш наслуну вакиллери, шо законгъа байлавлу оьз пикруларыгъызны айтып малим этсегиз, умуми кюйде алгъанда, савлай жамиятгъа пайдалы болуп чыгъар деп эсиме геле. Бир де къопдурувсуз айтгъанда, гьар миллетни тили о сыйлы бриллиантгъа тенгдир. Гьар миллетни ана тили  унутулмагъа, тас болуп къалмагъа ярамайгъан, дюнья оьлчевюнде айтгъанда да, маданият варислиги гьисап­лана. Шону гьисапгъа алып, сиз, жагьил адамлар да, оьзюнде дюньяны яртысы сёйлейген къумукъ тилигизге, халкъыгъызны тарихине агьамият берегенигиз кёп яхшы. Бугюнлерде  оьтгерилеген шу форум, гележекде янгыз къумукъланы тюгюл, савлай дагъыстан халкъларын да бирлешдиреген гьаракат болажагъына гьакъ юрекден инанаман. Ёлугъуз ёл болсун!– деди ол дагъы да.

Къабарты-Балкъар телерадиокомпанияны баш редактору Мухтар Баттаев, балкъар халкъны атындан форумну ортакъчыларына къайнар саламларын етишдире туруп:

– Бугюнюбюз бизин оьзге гюнлеге ошамай. Нечик де, бизин мунда жыйылмакълыгъыбызгъа ортакъ тамурлу тилибиз себеп болуп токътагъан. Тили, адатлары буса гьар халкъны ругь якъдан оьсдюрювге элтеген байлыгъы санала. Ата — бабалардан къалгъан шо варисликге амин болмакъ о къоччакълыкъдыр. Шо къоччакълыкъны башланагъан ерин айтмагъа болсакъ да, ону дазусу, ахыры-арты болмагъа тюшмей. Бугюн бизин къардашларыбыз къумукълар шону герти кюйде исбатлай. Аявлу къумукълар, къардашлар, байрамыгъыз бирдагъы керен де къутлу болсун! Къумукъ халкъны намусу, сыйы гьар заман да йимик Эльбрус тавдан да бийик болсун!– деди ва къарачай-балкъар халкъларыны эдепге, къылыкъгъа къыйышывлу кюйде оьзлени тутув  къайдалары гьакъда язылгъан китапны Т. Порсукъовгъа савгъат этип берди.  

 

Форум юрюлюп турагъан вакътиде биз шону ортакъчыларын сёйлетип, ойларын билмеге болдукъ. Шоланы охувчуланы тергевюне де беребиз.

Фарида Исмагилова, Татарстан Республиканы Альметьевск шагьарында ерлешген пачалыкъ театрны директору.

– Биз бу форумда ортакъчылыкъ этегенибизге бек шатбыз. Тюрк миллетлер учун уллу агьамияты бар бу форумгъа биз М. Лермонтовну «Ашик-Карип» деген асарына гёре салынгъан белгили режиссёр Искандер Сакаев гьазир этген спектаклни алып гелгенбиз. Бу спектакль булан биз кёп ерлеге баргъанбыз. Шо гьакъда айтгъанда, Санкт-Петербург шагьарда оьтгерилген «Арлекин» деген фестивальны лауреаты болгъанбыз. Гетген йыл биз къумукъ театрны сагьнасында да спектакль гёрсетген эдик. Бу йыл да бизге Дагъыстандагъы къумукъ аркъадашларыбыз булан ёлукъмагъа насип болду. Сагьнада гёрсетежек спектаклде дюнья оьлчевюнде биринчи ерде токътагъан сюювню гьакъында айтыла. Сонг да, Татарстан Республикадан гелген йыравларыбыз форумну ортакъчыларына оьзлени йырларын савгъат этмеге онгарылгъан.

 

– Сиз гьисап этеген кюйде, форумну оьтгерилмекликни не маънасы бар?

 

– Лап да аслусу, бир къолну бармакълары йимик, тилибиз бир. Тилибиз бир болгъан сонг, маданиятыбыз да, ругь байлыгъыбыз да муна бугюн шунда топлангъанны гёрмеге болабыз.

 

– Форумда ортакъчылыкъ этеген яшёрюмлеге не ёрамагъа сюесиз?

 

– Жавабымны ана тилимде айтмагъа сюемен. Гьариси оьзлени жанларын, динин, миллетин сакъласынлар, тиллерине гьюрмет этсинлер. Барысы да дос яшасынлар. Муна мени тилеклерим. Сизге рахмат, савбол деп айтмагъа сюемен.

 

Бурлият Ибрагьимова, Яхсайдагъы 1 номерли орта школада тарих дарсланы юрютеген муаллими, тарих музейни ёлбашчысы.

– Биз форумну ёлбашчылары этип турагъан иш булан тезден танышбыз. Олар булан байлавлукъ тутуп иш юрютебиз. Форумда бизге берилген заманны ичинде бизин школаны муаллимлери ва охувчулары ата юртну тарихи, маданияты, ругь байлыгъы, юртдан чыкъгъан белгили адамланы гьакъында бай материал онгарды. Шо маълумат таза къумукъ макъамланы ангы булан янаша юрюле.

 

– «Оьзден» къурум оьтгереген бу биринчи форум. Миллетни гьар вакили не маълумат алып бола?

 

– Маданиятын, ругь байлыгъын гётермек миллетибизни гьар ватандашыны тувра борчу деп эсиме геле.

 

– Мунда, гёресиз, оьзге тюрк миллетлени вакиллери де къуршалгъан. Шо гьакъда не айтып боласыз?

 

– Аслу гючюбюз бизин – бирликде. Шо гючню къоллап, ругь байлыгъыбызны тас болмагъа къоймагъа тюшмейбиз. Бугюнгю форумда шо бирлик бар экени гьис этиле.

 

Анжела Мамаева – балкъарлы, «Эль­б­русоид» деген къарачай-балкъар яшёрюмлени оьсювюне кёмек этеген фондну къуллукъчусу.

 

– Бу – мен ортакъчылыкъ этеген форумланы биринчиси. Биринчилей, бу агьвалатны оьр даражада онгаргъанлагъа баракалламны билдирмеге сюемен. Сонг да, форумну аслу мурады – оьсюп гелеген яшёрюмлени бир-бири булан ёлукъдуруп, оланы арасындагъы байлавлукъну беклешдирмек. Шулай форумланы арты узатылса, жагьил наслугъа кёп пайдасы тиежек.

 

Зугьра Солтанова – «Эльбрусоид» деген къарачай-балкъар яшёрюмлени оьсювюне кёмек этеген фондну къуллукъчусу.

 

– Бу форум бола деп эшитгенде, не иш юрюлежегине аслу тергевюмню бакъдырдым. Мен алдын ерли де къумукълар ва балкъарлар къардаш халкълар экенни биле эдим. Тек тилибиз шонча да шолай ювукъдур деп турмай эдим. Биз форумгъа гелген биринчи гюн мундагъы жагьиллер булан лакъыр этмеге имканлыкъ болду. Олар бизге оьзлени адатлары ва мердешлери гьакъында хабарлады. Мисал учун, «Земире» деген янгур чакъырагъан адат бизде де шолай юрюле. Тек биз, къабакъ-къабакъгъа юрюй туруп, чоргъа белни къатынгишини кебинде къурчакъ этип безендирип юрюйбюз. Ондан къайры да, бизин макъамларыбыз, бийивлерибиз де бек ошай.

 

Аубекир Мизиев – К. Кулиевни атындагъы балкъар пачалыкъ драма театрны актёру.

 

– Мен булай меселде юрюлеген форумда биринчи гезик ортакъчылыкъ эте бусам да, бизге берилген заманны ичинде балкъар халкъны тарихи, маданияты гьакъында аслу маълумат бердик. Шонда балкъар халкъны къумукълар ва оьзге тюрк миллетлер булан тыгъыс байлавлугъу барына аслу тергевюбюзню бакъдырдыкъ. Гертиден де,  тилибиз бир болгъан сонг, биз бир халкъбыз.

Оьтгерилген форумда болгъан агьвалатлар узакъ заман эсден таймажакъгъа инанабыз. Мунда айтылынып гетген маълуматланы кёбюсю мени учун да янгылыкъ болду. Бир-бир юртланы гьакъында язылгъан тарихи маълуматлар булан ювукъдан таныш болдум. Форумну оьтгермеге борч этип алгъан ёлдашлагъа гьакъ юрекден разилигимни билдиремен.

Форумгъа гелген яшёрюмлер шону барышында гезик булан оьзлени ата юртларыны тарихин, янгыз олагъа хас адатланы, гьар тюрлю тармакъларда оьрлюклеге етишген белгили адамланы гьакъында топ­лангъан маълуматланы жыйылгъанлагъа малим этдилер.

Озокъда, форумну иши янгыз сёйлевлер булан тамамланып къалмады. Ону ортакъчыларыны ял алывуну гьайы да этилген эди. Сёйлевлени аралашдырып, белгили къумукъ йыравлар жыйылгъанлагъа оьзлени йырларын савгъат этип турду. Форумну биринчи гюнюнде Татарстан Республиканы Альметьевск шагьарындан гелген пачалыкъ театры гёрсетген «Ашик-Карип» деген спектаклни де яшёрюмлер уллу ругьланыв булан къаршыладылар.

Экинчи гюн форумда гьар тюрлю тренинглер оьтгерилди. Шоланы арасында Мухтар Баттаев альпинизмни гьакъында этген доклады яшёрюмлеге инг таъсирли болду.

«Оьзден» деген жамият къурумну ёлбашчысы Т. Порсукъов бизге билдиргени йимик, форумну ортакъчылары таклиф этген бары да маълуматлар айрыча китап болуп чыгъажакъ. Сонг да, «Эллер – Юртлар» деген яшёрюмлени форумуну юрютювню гьар тюрлю къайдалары ахтарылып, мердешли кюйде гьар йыл оьтгерилежек.

 

 

 

 

Насрулла БАЙБОЛАТОВ,

Барият ОЬЛМЕСОВА.