Исламгерей Шапиев 1919-нчу йылда Хасавюрт районну Темиравул юртунда тувгъан. Юртдагъы школаны охуп бите ва юртда биринчилерден болуп, Хасавюртдагъы педагогика училищеге охума тюше. Шону битдиргенде юртдагъы башлапгъы класланы муаллими болуп ишлеген. 1939-нчу йыл 27-нчи ноябрде Исламгерейни Къызыл армияны сыдраларына чакъыра. Ону Ленинград асгер округгъа йибере. Шондан таба барып, ол Ленинград областны Красногвардейск шагьарындагъы самолётланы къуллукъларын кютеген курсланы бите. Сонг шонда младший офицерлер гьазирлейген хас курсланы да тамамлай.

Немислени черивлери чапгъын этген гюнлерде Исламгерей Ленинград фронтну 48-нчи Къызылбайракълы атышывчу дивизиясыны 268-нчи атышывчу полкуну взводуну командири этилип белгилене.  Тиши-тырнагъына ерли савутлангъан немис асгерлеге башлапгъы вакътилерде айтардай къаршылыкъ этме бажалылмай. Бу асгер бёлюк артгъа тартыла ва 3 йыл бою къамавгъа тюшген Ленинградны немислерден сакълап тура.

1944-нчю йылны башында Ленинград къамавдан чыгъа ва Исламгерей давлар эте туруп, Берлинге ерли бара. Дав йылларда Исламгерей взводну, сонг ротаны командири бола, артда полкну штабыны начальнигини кёмекчиси этип белгилене. Давларда гёрсетген къоччакълыгъы учун Къызыл Юлдуз ва Ватан давну 2 даражалы орденлери ва медаллар булан савгъатлана.

Давдан ол старший лейтенант чинде 1947-нчи йылда къайта. Дагъыстан пачалыкъ университетни тарих факультетин битдире, юртда тарихден дарслар бере ва 14 йыл школаны военругу болуп яшланы асгерге гьазирлик болдурагъан дарсланы юрютюп тура.

Ол бу ишинде де талаплы касбучу гьисапда ва яшланы асгерге гьазирлевде айрыча гьаракат эте. Темиравул школаны охувчулары гьар ярышларда биринчи ерлени алып тургъанлар.

Исламгерей 1991-нчи йылда гечинген ва юрт къабурларда гёмюлген.

Асгерге Магьамматэмин Агъаев Къаягент районну  Жавангент юртунда муаллим болуп ишлейгенде йиберилген. Финлер булангъы давну ортакъчысы болгъан. Уллу Ватан дав башлангъанда ону Белоруссия­дагъы Опочка деген гиччирек шагьарны боюндагъы асгер бёлюкге йибере. Давну биринчи гюнлеринде ол къуллукъ этеген полк давгъа къуршала: олар парашют булан атылгъан немислер булан ябуша. Полк немислени дагъыта, бирлерин есир эте. Озокъда, тиши-тырнагъына ерли савутлангъан немислер совет асгерге гюч эте ва полк къаршылыкъ эте туруп, артгъа тартылма борчлу бола.

Шолай бир давда яра тийген М.Агъаевни Москва областдагъы Загорск шагьардагъы госпитальгъа сала. Авур яраларына операция этиле, тек яркъычланы барысын да чыгъар­ма бажарылмай. Ол давну яркъычлары булан сав оьмюрюн йибере.

Яралардан къолай болгъанда ону Томск шагьардагъы артиллерия училищеге йибере. Шону битдиргенде, М.Агъаев 13-нчю гвардиячы дивизияны 32-нчи артиллерия полкунда взводну командири этип салына.

Бир давда Магьамматэмин башчылыкъ этеген взвод къаршы гелеген кёп танкны яллата, барына да савгъатлар, командирге буса Къызыл Юлдуз орден бериле. Ол оьзю­ню асгер бёлюгю булан дав эте туруп, немислерден Украинаны, Молдавияны, Румынияны, Австрияны, Венгрияны ва Чехословакияны азат этген. Давларда гёрсетген къоччакълыгъы учун Ватан давну 1 даражалы ордени ва «Къоччакълыгъы учун» деген медаль булан да савгъатлангъан.

Ол оьмюрюню 8 йылын асгерде ва 50 йылын буса юрт хозяйствода гьар  тюрлю тармакъларда жаваплы ишлерде ишлеп йиберген. Янгыз муаллим болуп къалмагъан, «Дагнефть» бирлешивню къурумларында, Къаягент районда совхозну директору,  район депутатланы советни исполкомуну председатели, партияны Избербаш шагьар комитетини секретары болуп да ишлеген.

Умар Темирханов 1920-нчы йылда Буйнакск районну Къапчыгъай юртунда тувгъан. Яш йыллары оьзюню тенг­лилериники йимик оьтген. Дав башлангъанда ону Буйнакск шагьардагъы яяв асгерни училищесине охума йибере.

1942-нчи йылны март айында шону битдире ва 317-нчи атышывчу дивизияны 571-нчи атышыв полкундагъы ротаны командири этип сала. Ол къуллукъ этеген бёлюкню Сталинградны боюндагъы къагьрулу давлагъа сала.

Сентябр айда Сталинград областны Сиротино деген юртуну боюндагъы давларда ону инбашына яра тие. 1943-нчю йылны башында яралары къолай болгъан Умарны 200-нчю атышывчу полкну ротасына командир этип йибере. Ол тюрлю-тюрлю йылларда 3-нчю Украина фронтну 195-нчи Къызылбай-ракълы дивизиясындагъы батальонну командирини орнунбасары, сонг командири, гьатта штрафной ротаны командири болуп да дав этген.

Давларда гёрсетген къоччакълыгъы учун ол 2 керен Къызыл Юлдуз ва Ватан давну I даражалы орденлери, шолай да кёп медаллар булан савгъатлангъан.

Ону бир савгъатлав кагъы­зында булай сатырланы охуйбуз: «1944-нчю йылны 24-27 август айында капитан У.Темирханов ёлбашчылыкъ этеген батальон Меньжер деген юртну къырыйындагъы давларда къоччакълыкъ гёрсетди. Олар немислер оьтежек бойда онгайлы ерни сайлап токътады ва оланы юрюшюн токътатды. Шо ерден оьтмек учун немис асгерлер 7 керен чапгъын этди, тек У.Темирхановну асгерни бажарывлу ерлешдиргени ва даву оланы арты ерли ташлап турду. Немислер шо ерде 256 адамын тас этди ва 361 адамы да есир этилди. Янгыз оьзю Умар Темирханов шо давда 18 фашистни оьлтюрдю. Ол Ватан давну I даражалы орденине гёрсетиле».

Давдан сонггъу йылларда ол резервде тюрлю-тюрлю ерлерде асгер борчун кюте. Майор Умар Темирханов Хасавюртдагъы военкоматны 2-нчи бёлюгюню начальниги болуп да кёп йыллар ишлеген.

Уллу Ватан давну ортакъчысы Нажмудин Умаров Хасавюрт округну Къазма юртунда 1914-нчю йыл тувгъан. Юртда 3 класны битдирген сонг, Хасав­юртдагъы МТС-де тракторист курсларда охугъан. Районда билим алып ишлеген механизаторланы бириси деп гьисаплана.

Дав башлангъанда да ону фронтгъа алмайлар, бажарывлу трактористлер ашлыкъ болдурмакъ учун да тарыкълы бола чы. Бронь берип юртда къоялар, тек ол токътавсуз  военкоматгъа арза язса да, йибермей тура. Сталинградны боюндагъы гьал бузукълашгъанда, фронтгъа кёп адамны алалар. Шоланы арасында Нажмудин де бола. Совет асгерлер Волганы боюнда айтып битмесдей къоччакълыкъ гёрсетген ва башында фельдмаршал Паулюс да булан 24 генералны ва минглер булан немислени есир этеген давларда ортакъчылыкъ этген. Шондан сонг Нажмудин дав этеген 17-нчи атышывчу дивизияны 48-нчи гвардиячы полку душманны къува туруп, Къара денгизге багъып юрюй.

Новороссийск учунгъу къанлы давларда огъар яра тие. Геленжикде госпитальда ятып къолай бола, сонг полк Украинаны, артда буса Гюнчыгъыш  Пруссияны немислерден тазалайгъанда яхшы игитлик гёрсете. Уьстюн-люкню гюнюн де шонда къаршылайлар.

Макътавлукъну III даражалы орденин, «Къоччакълыгъы учун», «Германиядан уьст болгъанлыкъ» ва «Кенигсбергни алгъаны учун»  деген медаллар алгъан Нажмудин учун дав битмей, буланы полкун  Манчжуриягъа чыгъара. Шонда буланы полку къыйынлы давлар эте туруп, темиркъазыкъ Китайдан гирип, Кореягъа ерли чыгъалар. Яра тийген Нажмудин Порт-Артур шагьарны госпиталына салына. Давларда гёрсетген къоччакълыгъы учун миномётну атышывчусу Нажмудин Умаровгъа Къызыл Юлдуз орден бериле.

Давдан сонг ол 12 йыл юртдагъы колхозда тракторист болуп ишлей, шондан сонг – сувчу бола, иннырда ишлей, артда емлер этеген дробилканы ишлете.

 

Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.