Аминат дегенде, не буса да,  мени  ай мангалайлы, бетинде нюр янагъан  гьайран  гёзел къатынгиши гёз алдыма геле. Неге тюгюл, бизин Магьаммат пайхаммарыбызны (а.с.с.) анасыны аты да Аминат болгъан. Бугюн мен сизин шолай асил хасиятлы, тамаша сигьрулу дюньясы булангъы, бары якъдан пагьмулу инсан ва тизив врач-ревматолог, педагог Аминат Жаппаровна ­ЖАМАЛУТДИНОВА булан таныш этме сюемен. Мен, ону гьакъында сёз чыкъса, шоссагьат огъар базып, ону  аркъатаявум гёрюп, уллу гьюрмет булан «мени докътурум» деп  айтаман.  Гертиден де,  шолай.

Ол мени йимик аврувуна эм излей туруп баргъанланы гьаман сайын ачыкъ юзю булан къаршылап гелген. Яратгъаныбыз ону исив береген эмли къолларындан таба аврувлагъа себебин къаршы этип, нечеселени аякъуьстге салгъан. Озокъда, ону гьакъында китап язмагъа да болур эдим. Ону шолай бай ва къужурлу къысматы бар. Бугюн мен ону булан аврувлагъа ва яшав масъалалагъа байлавлу лакъыр этме сюемен. Балики, шо сизин учун да пайдалы болур.

 

–Аминат Жаппаровна, сиз кёп йыллар терапевт болуп адамланы савлугъуну гьайын этгенсиз. Амма ревматологну касбусуна юрегигиз артыкъ тартгъан  буса ярай. 

–Тюзю, студент заманларымда терапия кружокгъа юрюйгенде,  медицинаны ревматология агъымы   тергевюмню тарта эди. Касбума гёре  хыйлы йыллар ишлеп турагъанда тезден яш  юрегимни елеген мурадымны яшавгъа чыгъарма имканлыкъ болду. Тюзю, ревматологиядан сынавум да бар эди.  Шону да  гьисапгъа алып, мени Магьачкъаланы баш ревматологу этип белгиледилер. О заманлар бизде ревматологиядан кафедра да ёкъ эди. Биргине-бир республиканы больницасында  центры бар эди. Мен ишге гиришгендокъ, бу ­агъымны яйма, оьсдюрме герекни англап, белсенип гьаракат этдик. Магьачкъаладагъы поликлиникаларда ревматологлагъа ерлер ачылды. Мен мастер-класлар оьтгерме, лекциялар охума башладым. Видеокамера да алып, йылда  3-4 керен гьар тюрлю ерлеге конференциялагъа бара эдим. Шонда аты айтылгъан ревматологлар, академиклер  Валентина Насонованы, Евгений Насоновну, Александр Лиланы  сёйлевлерин чыгъарып алып, кассеталагъа язып, бары да касбучулагъа уьлеше эдим. Олар видеолагъа къарап, оьзлеге кёп пайдалы маълуматлар таба, шоланы ишинде къоллай эдилер. Ондан къайры, 2011-нчи йылда мени США-ны Калифорния штатыны Сан-Диего шагьарына халкъара конгрессде  ортакъчылыкъ этме бакъдырдылар. Онда да мен хыйлы сынав, таъсирли материаллар топлап гелдим.  Гертиси, гьаракатыбызны эслеп,  сесленгенлер кёп болду. Оланы арасындан бирлери Дагъыстанда ревматологияны уяндырып, жанландыргъан врач деп айтгъан эди. Неге тюгюл, биз Магьачкъала шагьарны ревматологиясын тийишли даражагъа гётерме болдукъ.

–Медицанадан арекдеги адамгъа хирургия, стоматология, терапия не затдыр деп сораса, ол тюз жавап берер деп эсиме геле. Амма ревматологияны гьакъында хабар чыкъса,  кёплер шо не экен деп ойлашмакъ да бар. Ревматолог не аврувлагъа къарай? Шо гьакъда англатыв берсегиз яхшы эди.

–Ревматологлар юрегинде хронический ревматизм авруву барлагъа, адамны бары да санларын  бир-бирине къошагъан, шогъар соединительная ткань деп айта, шондан инжинегенлеге къарай. Ондан къайры, васкулиты деп къантамурларыны  ич янлары зараллангъанлар бола, бехтерева,   бувунлары булан байлавлу аврувланы багъабыз. Бир башлап врач-ревматолог тюз кюйде диагнозну токъташдырма герек. Ревматология аврувлар къатнагъанлар сав оьмюрюню узагъына врачланы тергевюнде турмагъа тюше. Неге тюгюл, шогъар иммунный системаны ишлейген къайдасы осаллашгъанлыкъ себеп бола. Олай адамланы психологиясы, психикасы да  алышына.  Олар шо аврувлардан бек гьасси болалар. Биз авруйгъан адамланы яшавуну сан янын яхшылашдырмакъны гьайын этме герекбиз.  Лап да аслусу, адамлар бувунлары жымырлама башлагъандокъ,  хантавлукъ этмей, заманында врачгъа барма тарыкъ. Шо заман аврувгъа кёмек этмеге бола.

–Кёбюсю ревматологлар аврувланы ЛОР врачгъа бакъдыралар. ЛОР врачны да, ревматологну да бир-бири булан не аралыгъы бар?

–Дурус, аралыгъы бар. Айта­гъаным, эгер яшны яда уллу адамны тамакълары  толуп, хронический тонзиллитден  авруй буса яда стоматологиядан къы­йыны бар буса,  ютгъунагъанда инфекция, ирин ашны ишлетеген санларындан таба ичине яйылма бола. Шо буса савлай къаркъарасын агъулап, шону натижасында бувунлары аврума башлай. Ондан къайры да, инфекцияны заралындан  реактивный ­артритге ёл ачылагъандан къайры да, бувунлары  сувукъ тийип, оьрчюгюп аврума бола. 

–Къарагъанда, янгыз уллулар тюгюл, ревматология аврувлагъа  яшлар да тарый…

–Озокъда, аврувлар уллу, гиччи деп биревню де айырмай, чагъына къарамай. Бу – бек агьамиятлы масъала. Айтма сюегеним, Дагъыстанда медицинаны ревматология агъымына тергев этме башлагъанда, ревматологияны институту ва Россияны ревматологларыны бирлешивю айрыча яшлар учун медицинаны аты эсгерилген бёлюгюн  оьсдюрме герек деп таклиф этдилер. Яшланы арасында да ревматоидный артритден авруйгъанлары болгъан. Эгер яшлар  ангинадан авруп, тамакълары ирин тутса,   бактериялагъа къаршы терапияны кёмеги булан 10 гюнню узагъына аврувну багъып, шону ахырына ерли  сав этме тюше. Шо – бек югъагъан инфекция аврув.

–Аминат Жаппаровна, бугюнлерде  ревматология аврувланы чинк де кёп къайсылары ёлугъа?

–Алда ревматоидный артрит дегени, айрокъда яш тапгъан къатынгишилени арасында  кёп яйылгъан эди демеге ярай. Балики, сиз сорав белгиге ошап,   тонкъайып юрюйген  адамланы гёргенсиздир. Бу аврув илинген гишини  къоллары, бутлары, бармакълары къынгыр болуп къала. Артдагъы вакътилерде бу аврувгъа тарыгъанлар ончакъы ёлукъмай    десек де ярай. Гьали аслу гьалда острый артрит, острый артроз аврувлардан къыйналагъанлар бар. Бу аврувланы заманында токъташдырып, терапияны кёмеклиги булан  сав этме къарамаса, оланы  5 йылны узагъына тергевде сакъламаса, артда о тайпагъа кёмек этмеге къыйын  болажакъ. Шолай адамлар  ахырда тёшекге тюшме де имканлы.

–Сизин йимик адамлагъа раслангъанда, пагьмулу адамлар къайсы яндан да пагьмулу бола деген маъналы калималаны гертилигине тюшюнемен. Айтагъаным, сиз янгыз врач касбуну кютюп къоймайсыз, инчесаниятны, яратывчулукъну дюньясында да гезейсиз. Сиз этген суратлагъа къарап, гьаман сайын ругьланаман. Олай гьюнер сизге къайдан гелген? Балики, ким буса да бирев таъсир этгендир?

–Гертисин айтсам, мени юрегимде  сурат этивге гьасиретлик яшдан берли уянгъан эди. Озокъда, мен аслу врач касбумну биринчи ерге саламан. Мен шогъар бек гьюрмет этип, уллу сююв булан янашаман. Амма магъа врач ишимни дагъыдан да бек англама, сюйме яратывчулугъум иштагьландыра десем де, янгылыш болмажакъман. Сурат этегенде,  сен боявланы гёресен,  шоланы юрегинг булан сезесен. Шолар бары да магъа аврувланы тергейгенде де бек кёмек эте. Мен аврувну бетини ренкине къарап, анемиясы барын-ёгъун гьис этемен. Ону къаравундан, юрюшюнден не зат  къыйнайгъанны да билме боламан.  Гертиси, мен гиччи вакътимде школада портретлер этеген кююм де бола эди. Уьстевюне, ДГПУ-ну чебер-графика факультетине тюшмеге де умутум  бар эди. Школада оьтгерилген бир жыйын къысматымны, ойларымны  алышдырды. Мен 10-нчу класгъа барагъанда, школада ата-аналаны да чакъырып жыйын оьтгердилер. Шонда, гюнагьларындан Аллагь гечсин, уллу эркъардашым Атай гелип ортакъчылыкъ этди. Онда мени бек макътагъан эдилер. Шо­гъар эркъардашым да бек  рази къалгъан эди. Ол  яхшы врач ва  бек абуру булангъы адам  эди. Шо гюн уьйге бирче къайтып гелегенде, ол магъа : «Ким болма сюесен?» – деп сорады. Магъа шо соравну бергенге къуванып, ону дагъыдан  да бек рази этмеге кепим гелип: «Сени йимик врач болма сюемен»,–дедим. Тек огъар мени институтгъа охума тюшеген гюнюмню гёрме насип иржаймады. Мен школаны битдиргенче,  ол гечинип де къалды. Шогъар берген сёзюмню ер этмеймен деп,  медицина институтгъа документлеримни бердим. Шолайлыкъда, врач болдум, шогъар бир керен де гьёкюнмегенмен.

–Алда ата-ана яшларын адатлагъа гёре къатты кюйде тарбиялай болгъан.  Сизин ожакъда да шо мердешни мекенли кюйде юрютгенге ошай.

–Атам Жаппар Атаев ихтиярлар якълайгъан къурумларда чалышгъан. Амма бизге, яшлагъа,  олай къатты тюгюл эди. Анам бизин мисаллар булан яшавну бары къыйынлыкъларына чул бермей яшамагъа уьйрете эди. Биз агьлюде 4 къыз ва 2 улан бар эдик. Анабыз гьарибизни уьйленгенде ожакъда, халкъ арада оьзюбюзню нечик  тутмагъа герекни гьакъында насигьатлар эте эди. Бизин уьй-ожакъны ёлу-ёругъу булан юрютмеге уьйретди. Ол бизге орамда бир улан  илинме къараса, токътап лакъыр этмегиз, тийишли жавабыгъызны да берип, ёлугъузну узатыгъыз дей эди. Бизин бир заманда да макътамагъан. Татывлу кюйде аш этсем,  шо заман: «Гьали ярай сени эрге берме»,–дей эди. Тек гелечилер гелгенде олагъа: «Яхари, не этесиз муну алып. Бугъар ­оьзюне де къуллукъчу тарыкъ»,–деп сёгюп къоя эди. Гюнагьларындан Аллагь гечсин, атам да, анам да тюз, гьалал кюйде яшамагъа уьйретдилер. Анам гьар гезик: «Вёрегиз, оьзгелерден оьзюгюзню оьр тутмагъыз. Бир заманда да башгъалардан эсе, мен гьакъыллыман деп ойлашмагъыз»,–дей эди. Биз оланы гьызындан чыкъмагъан кюйде яшадыкъ.

–Уясында не гёрсе, учгъанда да шону этер деп негьакъ айтмай. Айрыча ожакъ ачгъанда, сизге анагъызны насигьатларыны пайдасы тийдими?

– Озокъда, атам-анамны гьар айтылгъан сёзю мени учун Къуран калималар йимик сыйлы эди. Мени эрге берегенде, анам магъа: «Къызым, мен де уьягьлюмню сюемен. Сен де агьлюнге ирия болуп, огъар гьюрмет этип, сююп яша», – деди. Нече де тюз айтгъан. Биз агьлюм Абдулвагьап булан бир-биревге исинип, гьакълашып, гелишип яшайгъаныкъ да 40 йыл бола. Экибиз де 2018-нчи йыл гьажгъа да барып гелдик. Яратгъаныбыз бизге шо сыйлы ерге  барма ёл ачгъангъа шюкюрлюк этемен. Ондагъы гьайранлыкъны, мендеги гьислени гьакъында айрыча китап язма ярай. Гьаж магъа шонча да бек таъсир этди, яшавгъа бакъгъан къаравларым, ойларым бюс-бютюнлей алышынды.  Бизин 2 авлетибиз бар. Уланым Абдуразакъ сизде, байлавлукъну, печатны министерлигинде юрист болуп ишлей. Къызым Калимат, ат туягъын тай басар дегенлей, Дагъыстан медицина университетни битдирип, шонда профилактика кафедрада ишлей, медицина илмуланы кандидаты.

Анам йимик мен де оьз авлетлеримни къатты кюйде тарбиялагъанман. Къызым 4-нчю класгъа барагъанда бир керен магъа ялгъан айтгъан эди. О гюн шо саялы мени башымдан гетген гьал. Мен бир уллу къыйын гелген адам йимик йылай эдим. Сонг барып школасына, класны ёлбашчысына бары да яшланы да жыйып, жыйын этдирдим. Шонда ялгъан айтагъанланы гьакъында лакъыр юрюлдю. Къызым да олтуруп бек тергевлю кюйде къулакъасып тынглап турду. Шо гюн-бугюн ол дагъы бир де ялгъан айтмагъан.

–Халкъгъа не ёрар эдигиз?

–Бир-биревню сююп яшагъыз. Юрегинде иманы бар адамны сюювю де бар. Сююв буса бизге яшама ихтияр бере.

–Аминат Жаппаровна, ла­къырыбызны тамамлай туруп,  сизин гёзел юбилейигиз булан къутлама сюебиз. Аллагь сизин бары аривлюкню берип яратгъан. Шону тас этмей, гьаман да ачыкъ юзюгюз булан бары халкъны сююндюрюп, отавугъузну отун, гюлюн сёндюрмей яшамагъа Яратгъаныбыз оьмюр де, савлукъ да берсин.

Бизин маълумат:

 

Аминат ЖАМАЛУТДИНОВА ата-анасы Гьелиден буса да, ол Магьачкъалада тувгъан ва оьсген. Школадан сонг Дагъыстан пачалыкъ медицина институтгъа тюшюп, ону лечебный факультетин уьстюнлю кюйде битдирген. Аминат Жаппаровна    шо заман янгы ачылгъан къурувчуланы поликлиникасында терапевт болуп загьмат ёлун башлагъан. 20 йыл чалышгъан сонг, ону коллективи якълап, огъар «Дагъыстанны ат къазангъан врачы» деген ат берилген. Бир вакъти Магьачкъала шагьарны баш ревматологу болуп турду. Россияны ревматологларыны бирлешивюню президиумуну члени. Бугюнлерде Магьачкъаладагъы инновация коллежни медицина бёлюгюню заведующийи ва 9 номерли поликлиникада да ревматолог болуп чалыша. Агьлюсю Абдулвагьап булан бирге ким де сукъланардай бир къыз, бир уланны оьсдюрюп, аякъуьстге салгъан. Бош заманында сурат эте, бек маъналы эсселер ярата.

СУРАТДА: Аминат ЖАМАЛУТДИНОВА