Нариман Исрапилов – белгили кочап, спортну ат къазангъан устасы. Ол – къумукъ халкъны оьктемлиги. Тутушуп ябушувда енгил авурлукъда (57 кило) – Россияны эки керен чемпиону, яшёрюмлени арасында дюньяны чемпиону. Европада биринчиликни алмакъ учунгъу ярышларында, Бютюндюнья универсиадада алтын медаль къазангъан, дюнья ярышларында буса уьчюнчю ерге ес болгъан. Бугюн ол Къаягент юртдагъы спортшколаны директоруну къуллугъунда чалыша, Дагъыстанны жыйым командасыны тренери де дюр.
Къаягент райондагъы бизин газетни мухбири алдагъы гюнлерде ону булан ёлукъгъан. Оланы арасында болгъан лакъырны тёпде охувчуланы тергевюне беребиз.
– Нариман, директорну борчларын кютегенинг бир йылдан артыкъ бола. Ишлер нечик юрюле?
– Яман тюгюл. Бугюн биз ябушув халчадагъы натижалар булан тамамланып къалмай, къаягентли кочаплар учун юрт жамиятны кёмеги булан янгы спорт къаланы да къуруп турабыз. Генг ва эркин спортзалны бир нече хас гьужуралар да толумлашдыра. Оларда яшлар ял алмагъа, къаркъара гючюн артдырмагъа болажакъ. Спорт къала юртлуланы гючю булан, олар жыйгъан акъча маялар булан къурула. Аллагь буюрса, сентябрде къурулуш ишлери тамамланып, шо идараны ишге гийирмеге ва къолламагъа башламагъа къастыбыз бар.
– Яшланы ва оьрюм яшланы Олимпия оюнларына гьазирлейген спорт школаны (СДЮСШОР) кочапларыны натижалары гьакъда не айтмагъа боласан?
– Бизин школабыз республикада Магьачкъала, Хасавюрт спортшколалардан сонг уьчюнчю школа гьисаплана. Ерли кочапланы уьстюнлюклери де сёзлеримни исбатлай. Оьтген 20 йылны ичинде мунда спортну 22 устасы, 1 халкъара даражалы устасы ва 1 Россияны ат къазангъан устасы гьазирленген. Оьзге даражагъа гётерилген спортчуланы санаву да 100-ден айлангъан. Шо йылланы ичинде мунда Россияны, Европаны, дюньяны ярышларын, гьар тюрлю халкъара турнирлени утмагъа бажаргъан кочаплар тарбиялангъан.
– Спортшколаны бугюнгю ишлери нечикдир?
– Бугюн биз алда юрт клуб ерлешген гиччи ва эсги бинада ишлейбиз. 4 йыл алда спортну тутушуп ябушув журасын бек сюеген юртлубуз Имарди Магьамматов оьз маялары булан янгы спортзал къурду. Гьали шо залда да 150 яш ва 2 тренер къуршалгъан. Умуми кюйде алгъанда, эки де залда 500-ден артыкъ яш тутушуп ябушувну сырларына уьйренелер. Олар булан сынавлу 7 тренер-тарбиялавчу иш гёре. Ильяс Бекболатовну ва оьзюмню тренерим Магьаммат Магьамматовдан къайры, мунда Загьир Керимханов, Иса Гьасанов, Саадулла Арслангереев, Малик Жалилов, Арслан Арсланов, Ратмир Мирзаев чалышалар.
– Сынав ва натижалар ярышлардан-ярышлагъа топлана дагъы…
– Ярышларда ортакъчылыкъ этмей туруп, кочаплар мекенли кюйде сынав топламагъа болмай. Бизин яшлар гьар айда бир нече ярышларда ортакъчылыкъ этелер. Мисал учун, март айда Янгывикъриде, июн айда Янгыкъаягентде оьтгерилген ярышларда бизин команда биринчи ерлеге ес болду. Апрелде Москвада болгъан Бютюнроссия турнирде къаягентли 4 яш биринчи ерлер къазанды. Шолай уьстюнлюклеге бизин яшлар Грозный ва оьзге шагьарларда да етишдилер.
– Бизин республиканы, Темиркъазыкъ-Кавказ федерал округну ярышларына чыгъагъан кочаплар бармы?
– Озокъда бар. Бу йыл республикада бир нече яш кочапларыбыз алдынлыланы арасына гирди. Оьрюм яшланы бир нечеси Москва, Иркутск шагьарларда юрюлген Бютюнроссия чемпионатларында ортакъчылыкъ этдилер. Магьамматмурат Дадаев, Сайпулла Алиболатов яшёрюмлени арасында Россияда 3-нчю ерлеге ес болдулар.
– Шолай болгъан сонг, ишлеригиз яман тюгюл…
– Натижалар бар, тек биз олар булан рази тюгюлбюз. Айтагъаным, алдагъы 7-8 йыл булан тенглешдиргенде, бугюнгю натижалар осал демеге сюемен. Себеплерин излейбиз.
Ябушув халчадагъы ишлер, тогъатартывлар бугюн башгъача болгъан. Тутушуп ябушув бир ерде турмай, алгъа бара. Оьзгелеге, алдынлылагъа тенглешип юрютеген ишибизни даим камиллешдирип турмагъа тарыкъбыз.
– Шону нечик этмеге бола? Сонг да, сени биз чакъ-чакъда республиканы, Россияны оьлчевлериндеги ярышларында кёп гёребиз. Нечик заман табасан?
– Сиз тюз айтасыз. Мен ябушув халчаны къойгъан сонг, Къаягентдеги спорт школаны директору этилип белгилендим. Шону булан бирге бизин республиканы тренер штабына да гирдим. Магъа оьзюм ябушуп тургъан 57, 61 кило авурлукъда тогъатартагъан дагъыстанлы кочаплар булан ишлемекни тиледилер. Рази болдум. Олар булан иш гёрюв, тутушуп ябушувну бугюнгю гьалын, даражасын билмеге яхшы кёмек эте. Шо буса мени ишимде де пайдалы болуп чыгъа.
– Артдагъы гюнлерде Адлер шагьарда оьтгерилген Россияны чемпионатыны гьакъында да сени пикруларынгны да билмеге сюер эдик.
– Июль айны 4-нден 8-не ерли Адлерде оьтгерилген ярышларда 100-ге ювукъ дагъыстанлы кочап ортакъчылыкъ этдилер. Дагъыстанны тренерлер совети оланы халчадагъы гьаракаты булан рази къалды.
Айтагъаным, уьч гюнню узагъында ябушув халчада къыставуллу ёлугъувлар юрюлдю. Бирев-биревден къалышмай ябушдулар. Натижада, дагъыстанлылар 6 алтын, 4 гюмюш, 7 бронза медаль къазанып, команда гьисапда 300 очко булан биринчи ерге чыкъдылар. Экинчи болгъан осетиялы яшлар 11 медаль къазандылар.
– Кимлени айрыча эсгермеге боласан?
– 57 кило авурлукъда Рамиз Гьамзатов бизин къувандырды. Жагьиллерден Разамбек Жамалов (70 кило), Гьажи Набиев (79 кило), Алихан Жабрайылов (92 кило), Сайит Гьамитов (125 кило) тергевюбюзню тартды. Сынавлулардан Магьаммат Къурбаналиевни, Магьамматрасул Къазимагьамматовну, Гьажимурат Рашитовну, Магьамматрасул Идрисовну атларын эсгермеге сюемен.
– Къумукъ яшланы тутушувун нечик гёрдюнг?
– Ярышларда Бабаюртдан гелген Динислам Тахтаров (61 кило), Азнавур Таваев (65 кило) ортакъчылыкъ этмеге герек эди. Азнавур Таваев санын авуртдуруп, халчагъа чыкъмагъа болмады. Динислам буса бир нече кочапланы утду, амма дагъыстанлы Рамазан Ферзалиевден уьст болмагъа бажармады. 6:9 санав булан утдурду. Сонг 3-нчю ер учунгъу ябушувда айтылгъан бурят миллетли кочап, спортну халкъара устасы Александр Богомоев булан халчагъа чыкъды. Оьзюню яш чагъына да къарамайлы, Динислам сынавлу кочапны 10:0 санав булан таза утмагъа бажарды. Россия оьлчевдеги ярышларында Къаягентден де 4 кочап – Ильяс Бекболатов (65 кило), Бийсолтан Арсланов (70 кило), Магьамматмурат Дадаев (70 кило), Сайпулла Алиболатов (74 кило) ябушдулар. Бу гезик олар бизин бираз рази этмеди.
Лап сынавлу кочабыбыз, Европаны чемпиону Ильяс Бекболатов 5-6 айлар халчагъа чыкъмагъан. Себеби – билегине, тамакъларына операциялар этилмеклик. Биринчи ябушувда ол Иркутскиден гелген кочап Юлиан Гергенов булан ёлукъду. Ябушув астаракъ башланды. Кочаплар бири-бирин танымаса, алда ёлукъмагъан буса, шолай бола. Ябушувну биринчи 3 минутунда Ильясны санталыгъы Гергенов учун 4 бал гелтирди. Тутушувну экинчи яртысында Ильяс алгъа юрюп турду. Санавлар 7:7 болду. Юлиан Гергенов 3 керен экишер баллар алгъаны саялы, судьялар уьстюнлюкню огъар берди. Сонггъу ёлугъувда ол да утулду ва Ильясны ёлун бегетди.
Жагьиллерибиз Бийсолтан Арсланов экевню таза утду. Тек уьчюнчю ёлугъувунда сынавлу бурят кочап, спортну халкъара устасы Евгений Жербаевден оьтмеге бажармады. Магьаммат-Мурат Дадаев ва Сайпулла Алиболатов да тогъатартывларын утдурдулар.
– Нариман, сен оланы шолай натижаларыны себеплерин неден гёресен, нечик къыймат бересен?
– Гьар тогъатартывну, гьар утулувну себеплери бола. Биз шоланы табажакъбыз, гьарисине тийишли къыйматын да бережекбиз. Мен ойлайгъан кюйде, къаягентли яшланы уьчевю 21-22 йыл битген кочаплар, оланы гьарисине булай уллу ярышларда ортакъчылыкъ этивде сынав етишмей. Аслу себеп шо деп эсиме геле. Алып къарагъыз, гьар авурлукъда, айрыча алгъанда, 65, 70, 74 кило авурлукъланы гьарисинде, азындан, 5-6 белгили ва сынавлу кочаплар бар эди. Бийсолтан, Магьамматмурат, Сайпулла оланы арасына къошулагъаны кёп болмай. Оланы уьчевю де тутушуп ябушувда биринчи гюн тюгюл, сырларын биле, амалы, гючю-къуваты да ёкъ тюгюл. Заманы гелмеген. Сонг да, оланы гьариси булан дагъы да айрыча ишлежекбиз.
–Магьачкъалада, Хасавюртда спорткомплекслер, айрыча заллар кёп. Сиз шу гиччи ва алда клуб болгъан залдасыз. Шо да четимликлер тувдурадыр?
– Тюз айтасыз. Дагъы да шо шагьарларда тутушуп ябушувну кёбюсю сынавлу тренерлери де чалыша. Бизге уллу ва гьалиги къайдада иш юрютмеге имканлыкъ береген спортзаллар, шартлар етишмей. Гьали бары умутларыбызны Къаягентде къурулагъан спортну къаласы булан байлайбыз. Бугюн ондагъы къурулуш ишлени тамамламагъа 2 миллионну къадарында акъча маялар етишмей.
– Нариман, сен гьисап этеген кюйде, оьзге къумукъ районларда тутушуп ябушувну гьалы нечикдир?
– Не айтайым? Олардагъы гьалны билмек учун, шо школалагъа бармагъа яда ярышлагъа бармагъа тарыкъ. Ишлерим къыставгъа гёре – етишмеге болмайман. Мен билеген кюйде, бизин районда да Янгывикъриде, Янгыкъаягентде, Гьюсемегентде, Оьтемишде, Первомайскоеде, Башлы якъда да ерли тренерлени гьаракаты булан тизив кочаплар гьазирлене. Тутушуп ябушув Къаранайавулда, Сагаси-Дейбукъда, Жавангентде де жанлана. Гьюсемегентли Ибрагьим Къадиевни, янгыкъаягентли Гьамзат Шагьбановну, янгывикърили Гьани Алиевни, къаягентли Магьамматамин Бекболатовну ва оьзге яш кочапланы атлары яхшы белгили. Районда уллу ярышлар оьтгермеге тарыкъ.
Бугюн Уллубийавулда, Паравулда, Манасгентде (Карабудагъгент район), Тёбен Къазанышда (Буйнакск район), Къоркъмаскъалада, Шамхалда (Къоркъмаскъала район), Бабаюртда, Янгыюртда (Бабаюрт район) ишин билеген сынавлу ва тапшурулгъан ишге жаваплы янашагъан жагьил тренерлер кёп бар. Оланы ва яшларыны натижаларын яхшы билебиз ва ишдеги четимликлени де англайбыз.
Биз барыбыз да жагьлыкъ гёрсетмеге ва бир-бирибиз булан кёп ёлукъмагъа герекбиз. Мен ойлайгъан кюйде, Къаягентде къурулагъан янгы ва уллу спорткомплекс бизин барыбызны да бирикдирежек.
– Нариман, биз билеген кюйде, Къарабудагъгентде, Бугленде заманны талапларына гелишеген спорткомплекслер бар. Гьали шолай спорткомплекс юрт жамиятны гючю булан Къаягентде де къурулуп тура. Бизге уллу ярышлар етишмей деп эсиме геле…
– Герти айтасыз. Тутушуп ябушувну сюегенлер учун биз Къаягент райондан оьтюп, оьзге къумукъ районлардагъы гьалгъа да къыймат бердик. Гьали бизге республика, Бютюнроссия даражадагъы уллу ярышлар тарыкъ. Оланы оьтгерив кёп къаст этип излеп алмагъа тюшеген акъча маялар булан байлавлу. Яшлар – бизин гележегибиз, бизин байлыгъыбыз. Шону учун оланы чыныкъдырмагъа ва чыныкъдырагъанланы – тренерлени якъламагъа, пачалыкъны ягъындан болсун, акъча маялары барланы ягъындан болсун, кёмек тарыкъ. Гележекде районда тутушуп ябушувну Федерациясын къурув масъаланы да тийишли гёремен. Шо къурумда тутушуп ябушувну сюегенлерден гелеген акъча маяланы жыймагъа бажарылар эди деп эсиме геле. Шо да ишибизде яхшы къошум болур эди.
Сонг да, бырынгъы юртлар гьисапланагъан Оьтемишде, Башлыгентде, Алхожагентде де пагьмулу яшлар кёп бар, тек спортзалланы гьалы бугюнгю талаплагъа гелишмей. Алхожагентде шолай зал да ёкъ. Шо буса кёбюсю юртлу яшлагъа оьзлер иштагьланагъан спортну тутушуп ябушув журасы булан машгъул болмагъа имканлыкъ бермей.
–Нариман, лакъырлашывда сен ортакъ ишде кёмек къолун узатагъан юртлуланы гьакъында кёп эсгердинг. Ерли муниципал къурулувлар, оланы гьакимбашлары сизге нечик кёмек эте?
– Биз барыбыз да бир ортакъ иш этебиз – яшланы тарбиялайбыз, чыныкъдырабыз. Шону учун олардан да даим кёмек гёзлейбиз. Тек гёрсетилеген кёмек аз. Шо къурумланы ёлбашчылары бугюн юртларда гьакимиятны тутса да, оланы негер де гючю чатмай. Айтагъаным, юрт администрацияланы бюджетлери аз, бизге этилеген кёмек де осал. Шону учун жамиятгъа, юртлулагъа таянабыз. Бизин Къаягент район – бай топуракъланы, берекетликни ери. Гележекде гьаллар алышынар, районну, юртланы бюджетлери артар деп эсиме геле. Яхшы ишлеге умут этебиз.
– Оьсюп гелеген яш кочаплагъа, газетни охувчуларына не ёрамагъа сюесен?
– Савлукъ, сабурлукъ. Яш кочапларыбызгъа ва оланы тренерлерине, уьстюнлюклер де ёрайман.
Лакъырлашывну язгъан Магьамматрасул Ибрагьимов.
Къаягент район.
Суратда: Нариман Исрапилов.
