Яш йылларындан берли де Исламхан шиърулар яза, сонг-сонг хабарлар язма да башлагъан. Ону атасы Аскерхан Биякъаев де пагьмулу ва динли адам болгъан. О 1992-нчи йылда гечинген. Оьзю савунда ону уьч китабы чыкъгъан: «Хабарлар», «Оьлюге къуллукъ», «Мавлет». Исламхан айтагъан кюйде, огъар атасы янгыз ата ва насигьатчы болуп къалмайлы, сырдашы да, язгъанларын биринчи охуп багьа береген танкъытчы да болгъан.
Исламхан Биякъаев пагьмусуз адам болгъан буса, биз бу ерде башгъа сёзлени къоллар эдик, тек ол, гертилей де, пагьмулу шаир ва язывчу. Ону яратывчулугъуну гьакъында Микайыл Абуков, Къалсын Акъгёзов, Гебек Къонакъбиев ва оьзгелер де язгъанлар. Ол къумукъча чыкъгъан гьар китапны охуй, ойлаша, оьз ойларын авторгъа етишдирме къарай. Шолай, Исламхан Биякъаев Гёгюрчюн Атаеваны, Къалсын Акъгёзовну ва оьзге язывчуланы яратывчулугъуну гьакъында да язгъан. Ону кёп шиърулары ва хабарлары Хасавюртдагъы «Къумукъ тюз» деген газетде чыкъгъан. Биз, ерли газетчилер, огъар редакциягъа гелсе гьаман: «Китабынгны неге чыгъармайсан?» – деп сорай бола эдик. Ол шо авараны бойнуна алма сюймейгенин яда заманы ёкълугъун англата эди.
Шо соравну биз огъар артда ёлукъгъанда да бердик. Жавапны орнунда ол оьз харжына чыгъаргъан «Аямда акъ гёгюрчюн» деген шиъру китабын гёрсетди.
– Исламхан, азында шулай беш китапгъа чакъы дагъы да бардыр язгъанларынг. Дагъыстан китап издательствогъа, «Тангчолпан» журналгъа неге бермейсен оланы? Ондагъылар чы айрокъда проза язагъанлар ёкъ деп туралар, болса, кёмек этме гьазирлер.
– Мен гьали бир болгъан ишни хабарлайым, шо сагъа жавап болуп къалар. Гьалиден бир отуз йыллар алдын болгъандыр, Ибрагьим Керимов радиодан сёйлейгенде: «Бизге школа яшавну гьакъында язылгъан пьесалар герек. Болса, театрда спектакллер салажакъбыз», – деген пикруну айтгъан эди. Мен де ону сёйлевюнден ругьланып, аз заманны ичинде шо темагъа пьеса язып, Магьачкъалагъа Язывчуланы союзуна бардым. Мени Магьамматсолтан Ягьияевге бакъдырдылар. Ол мени булан бираз лакъыр да этип, пьесаны алды ва: «Охуп къарайым. Бир жумалардан айланырсан», – деп ёлгъа салды. Гелдим бир жумадан. Магьамматсолтан: «Сени кагъызларынгны бир ерге чи салгъан эдим, табып болмайман. Гелеген жума айлан, дагъы да излеп къарайым», – деди. Инанмассан, 3–4 керен бардым. Табулмады. Копиясы да ёкъ чу. Шо иш болгъанча бир йыл алдын китап издательствогъа шиъруларымны жыйымын берген эдим. Оланы да ёкъ копиялары. «Гьали шолардан да къуру къалажакъман, китабым чыгъар деп де умут ёкъ», – деп ойлашдым. О заман издательствода Атав Атаев эди редактор. Барып алдым къолъязывларымны.
– Да-а. Багъыйсыз иш болгъан. Аты белгили тюгюл авторланы тюрлю-тюрлю кюйлерде тас болагъан къолъязывларыны гьакъында эшитегеник биринчи гезик тюгюл… Шону булан битдими издательстволар, редакциялар булангъы аралыгъынг?
– Битмеди. «Ёлдаш» газетни «Ленин ёлу» заманында мен онда бир нече керенлер де шиъруларымны йиберип турдум. Бир-экилери чыкъма да чыкъды. Кёбюсю чыкъмай къала эди. Бир гезик Магьачкъалагъа баргъанда, редакциягъа да гирдим. Онда о заман маданият бёлюкню заведующийи болуп Баммат Атаев ишлей эди. Ол башлап мени шиъруларымны макътады, сонг: «Тек чыгъарып болмайман», – деди. Мени де жагьил вакътим, къарсалап: «Макътама да макътайсыз, чыгъарып да болмайсыз. Муну нечик англама герек?» – дедим. Ол атылып турду, тартып столну къутугъун ачды, бир кагъыз чыгъарып охума башлады. Оьзю де бек гьалек эди, шо саялы буса ярай, охуву магъа бек таъсир этди, сыртымдан къомурсгъалар жымырлады. Арив шиъру чу!
– Кимдир? – дедим мен.
– Атабаев, – деди о, – Магьаммат. Мен шуну да чыгъарып болмай тураман, – деп айланасына къарады. Къарсалаву басылып битмеген эди. О шиъру Магьаммат Атабаевни «Сюювню низамлары» деген шиърусу эди. Шо бек таъсир этип, яллап турагъан отгъа агъач ташлагъандай:
«Шону да этип болмай бусагъыз, сизге мунда ишлеме къуллукъ да ёкъ», – деп, чыгъып гетдим. Бираз гьонкъа сёйлегенимни ёлда англадым, шиъруну сатырлары буса башымдан таймай эди. Къайтгъанда, эсимде къалгъанларын атабызгъа охудум. О бек арив гёрдю. Мен буса, яшлыкъдан болгъан алгъасав сёзюме уялып, Бамматны янына кёп заман бармай турдум. Ахырда барма тюшдю, тек лакъырыбыз бу гезик де къыйышмады.
– Сен ишлеймисен? – деп сорады.
– Ишлеймен, – дедим мен.
– Къайда?
– Юртда, школада. Муаллиммен.
– Буса, барып, яшланы охут. Бизин экмегибизни бизге къой, – деди.
Шо сёзлер мени кёп затлагъа гёзлеримни ачды. Озокъда, редакциялардагъылар бары да бир йимик деп айтмайман. Биревге де хатирим де къалмагъан.
Гьали «Ёлдаш» бек алышынгъан. Алдын охума зат болмай эди. Гьали къужурлу материаллар бола. Тек «Тангчолпан» алышынмай. Къуру бир авторланы печат этип туралар. Янгы пагьмуланы арагъа чыгъарма къарамай, яш наслуну гьайы этилмей. Пагьмулагъа арагъа чыкъма кёмек этме герек. Шо иш алдын да этилмей эди, гьали дагъы да бек этилмей.
– Нечик кёмекни айтасан?
– «Ёлдашда», «Тангчолпанда» эки-уьч айда бир яш адабиятчыланы асарларын берип, сонг газетни бетлеринде оланы гьарисини яратывчулугъун ахтарып, анализ этип, чакъ-чакъда оланы жыйма да ярай. Оьзюмню сынавумдан билемен, шолай этсе, яш адам ругьланып ишлеме сюе, ону англаву, билими арта. Биз де, юртлардагъы уллулар, муаллимлер, пагьмулу яшланы язмагъа гёнгюллю этме болар эдик.
– Сизин школада шолай адабият пагьмусу булангъы язагъан яшлар бармы?
– Мен алдын адабият кружокну да юрюте эдим. Яшланы язгъанларын онгарып, бир нече керенлер «Къарчыгъагъа» да йибергенмен. Язгъанлары чыкъгъанны гёргенде, яшлар журналгъа язылмагъа да, оьзлер язмагъа да муштарлы болалар. Алдын олай яшлар кёп эди. Гьали мен о кружокну да къойгъанман, башгъа муаллимлер юрюте. Язма пагьмусу булангъылар гьали де бар. Бары да къызлар десе де ярай. Оланы язгъанларын муаллимлери магъа да гёрсетелер. Тёбен ва орта класдагъы яшланы арасында язма сюегенлер аз болмай, тек уллу бола туруп, олар алышына. Артдагъы вакътилерде буса бары да дегенлей орус тилде язма сюелер. Язагъанлары да аслу гьалда – шиърулар. Газетлеге гиччирек макъалалар языгъыз десек, ону къыйын гёрелер. Кёплерини ата-аналары да яшлары язывчу, артист болгъанны сюймейлер.
– Гьалиги яшланы охувлары, билим даражасы нечикдир?
– Охума сюймейгенлер кёп. Тек, аз буса да, билим алма къасты булангъы, англавлу, табиатдан гьакъыллы яшлар да бар. Гьар йыл бир медалистибиз бола. Гетген йыл Гюлнара Абусалимова школаны медальгъа битдирди, гьали о Магьачкъаладагъы медакадемияда охуп тура. Медальгъа лайыкълылар дагъы да бар эди, къаст этмедилер. Бирдагъы якъдан алгъанда, гьалиги яшлар компьютерни, Интернетни уллулардан эсе яхшы англай ва уллуланы англавсузлугъуна тамашалыкъ эте. Яшлар янгы затны тез ала, машинлерден, музыкадан яхшы англаву бар оланы.
– Исламхан, сени де шиъруларынга гёре кёп йырлар да йырлана. Нече бар шолай йырларынг?
– Оланы ким санагъан? Бу йыравлагъа ярамагъа да къыйын. Бир вакъти телевизордан таймайгъан Загьир Магьамматовгъа деп ону бир къардашы (бизге де ят адам тюгюл) магъа йыр язмакъны тиледи. Язып бердим. Арадан шайлы заман гетип, о адам ёлукъгъанда: «Не болду?» – деп сорайман. О да магъа: «Воллагь, Загьир сени сёзлерингни гёнгюнден уьйренме къыйын, олар адабият тилде язылгъан деди», – деп жавап берди. Гьалиги йыравланы кёплерине такъмакълар, сарынлар герек. Маъналы, терен сёзлени къоллама сюймейлер. Алда олай тюгюл эди.
Къалсын Акъгёзов булан радиогъа баргъанбыз. Редактор Сираждин Токъболатов сёзлени охуду, макъамгъа тынглады, сонг къол салды, тек ахшам комиссияны тергевюне берилежекни ва биз шонда болма герекни англатды. Шондан сонг шо йырлар Бурлият Ибрагьимовагъа ва Магьамматзапир Багьавутдиновгъа берилди. Ондан къайры, Юлдуз Топаева мени йырларымны айрокъда кёп йырлай.
– Исламхан, нечик ойлашасан, 30 йылдан къумукъча охуйгъанлар, язагъанлар болармы?
– Къыйын сорав… Мени эсиме гелеген кюйде, охуйгъанлар болажакъ, тек олайланы санаву гьалиден эсе шайлы кемижек. Охуйгъанлар болгъан сонг, язагъанлар да болма герек, оланы санаву дагъы да аз болажакъ.
– Баракалла, Исламхан! Сагъа савлукъ, яратывчулукъ ишингде илгьам ва уьстюнлюклер ёрайбыз.
– Кёп савбол!
Рашит Гьарунов.
