Яшлар –бизин байлыгъыбыз. Яшлар – бизин гележегибиз. Айтагъаным, уьлкебизни, бизин жамиятны тангаласы оланы къолунда. Бугюн биз оланы нечик оьсдюрсек, нечик билим берсек, нечик къылыкълагъа уьйретсек, къысгъача, нечик тарбия берсек, тангалагъы гюнюбюз де шолай болажакъ.

Яшавдан бир мисал. Уллу Октябр социалист инкъылап уьст болгъан сонг совет пачалыкъны ичинде дёрт йыл янгы гьакимлигине къаршы ич тартышывлар, давлар юрюлген. Натижада 7 миллион яш ата-анасыз къалгъан.

Къыйынлы йыллагъа да къарамай, совет гьукумат яшлар учун хас уьйлер къургъан, уьстюн-боюн, ашавун-яшавун болдургъан, школадан башлап оьр охув ожакъланы битдирмеге тийишли шартларын яратгъан. Немис генералланы Уллу Ватан давдан сонггъу эсге алывларына гёре, шо уьйлерде тарбиялангъан совет наслу, Уллу Ватан давну йылларында лап да къатты, Ватанына инамлы солдатлар гьисапда оьзлени гёрсетген.

Бу мисал оьрде айтылгъан сёзлеримни гертилигин бирдагъы исбатлай.

Агьамиятлы ва жаваплы масъаланы чечиливю бугюнгю уьлкебизде, жамиятда разилешип къалардай тюгюл. Маълумат къураллары билдиреген кюйде, уьлкебизде 1,5-3 миллион ата-анасы ёкъ яда олар арт берген яшлар бар. Ондан къайры, яш наслуну тарбиялав ишде де кемчиликлер ёкъ тюгюл. Тутдуруп айтгъанда, бир-бир ата-аналар мал-матагь жыя туруп, яшларын тарбиялав борчларын школалагъа, муаллимлеге тёшлеме къарайлар. Шолай пикрулар кюрчюсюнден тюз тюгюл. Школаны, муаллимлени аслу борчу – яшлагъа терен билимлер бермек. Яш школада 5-6 сагьат бола буса, къалгъан вакътисин уьйде ата-анасыны алдында оьтгере.

Артдагъы 20-30 йылланы ичинде, биз, дагъыстанлылар, кёбюсю яхшы къылыкъларыбызны, хасиятларыбызны тас этгенбиз. Натижада бизин яшларыбыз бизге ошамайгъан болуп бара. Тувулунгъан гьалгъа биринчи гезик биз, уллулар, айыплыбыз.

Гьали мен бирдагъы бир мисал гелтирмеге сюемен. Россияны белгили ва пагьмулу язывчусу Федор Достоевский оьзюню гьалиден 150 йыл алда Сибирге йиберилген вакътисинде язгъан «Бош уьйден кагъызлар» деген асарында дагъыстанлы оьрюм яш татарлы Алейге булай къыймат берген: «Дагъыс­танлы татарлардан туснакъда къаршы болгъан уьч агъа-инини гиччиси Алей бир нече йыллар хоншумда яшады. Ол къарап турардай арив, сукъланардай сюйкюмлю, яшлыгъына да къарамайлы, аламат сабур яш гьисапда оьзюн гёрсетди. Туснакъны къыйын шартларында да ол адамлыгъын тас этмей, уллулагъа сый-гьюрмет этип, тенглилерине тенг болуп яшады. Ишде де магъа даим кёмек къолун узатып турду. Мен ону орусча сёйлемеге, язмагъа уьйретдим. Уьйге къайтагъанда, ол яныма гелди ва къучакълап, берген билимлериме баракалла айтды. Биз лап ювукъ къурдашлар йимик савболлашдыкъ.

Алей булангъы ёлугъув – яшавумда болгъан инг арив ва унутулмажакъ ёлугъувлардан бириси».

Алей йимик уланланы биз гьали де оьсдюрмеге борчлубуз.

19-нчу юз йылны орталарында яшагъан белгили орус жамият чалышывчу ва публицист Дмитрий Писаревни айтывуна гёре, яшлар тувувундан школагъа юрюмеге башлагъынча, кёбюсю гьалда заманын аналары булан оьтгере. Шо вакъти яшгъа анадан аявлу адам болмай. Ону айланасына, табиатгъа, савлай дюнья гьаллагъа къараву анасыны къанындан, ичирген сютюнден дегенлей баш ала. Сонг яшны тарбиялав аталагъа да гёче.

Д.Писарев айтгъан сёзлер барысы да яшавдан алынгъан, гьали де герти.

Мен оьзюм де муаллимлени агьлюсюнде тувгъанман, оьс­генмен ва тарбиялангъанман. Анабыз, Дагъыстанны ат къазангъан муаллими Кигьили Исаевна Исаева, янгыз школада тюгюл, савлай юртда, районда оьтгерилеген жамият ишлени де гьаракатчы ортакъчысы эди. Ол агьлюсюндеги алты яшны тарбиялав борчларындан къайры, школада охуйгъан оьзге яшланы да тарбиялап, оланы сюювюн къазанмагъа бажарды. Шо йылларда ол районда биринчилерден болуп юртну тарихин уьйренивге кёп тергев берди. Школада тарихни, айлана табиатны ахтарагъан, уьйренеген кружок къуруп, яшлар булан этген ишлерини, жыйгъан тарих маълуматларыны кюрчюсюнде школада Башлы юртну тарих музейин ачды. Тарбиялав иш муна шулай гьаракатдан башлана.

Мен ойлагъан кюйде, бизге де бугюнгю яшавубузда яшланы тарбиялав ишибизде шулай гьаракатчы, айсениликге ёл бермейген талаплы муаллимлер ва ата-аналар тарыкъ. Оларсыз бизин яхшы умутларыбыз яшавгъа чыкъмажакъ. Шо буса – тангалабыз учун къоркъунчлу.