Шаир Акъай Акъаевни 90 йыллыгъына

 

Ноябр айны 29-нда Магьачкъаладагъы милли китапханада белгили шаирибиз Акъай Акъаев тувгъанлы 90 йыл битегенликге байлавлу жыйын оьтгерилди. Мунда къумукъ интеллигенцияны вакиллери, шаирлер, алимлер, язывчулар, шагьарлардан, юртлардан гелип муаллимлер ва охувчулар жыйылгъан эди.

 

Юбилей гьаракатны Дагъыс­тан илму центрны тил, адабият ва инчесаният институтуну баш илму къуллукъчусу профессор Малик Гьюсейнов ва Дагъыстанны язывчуларыны союзуну къумукъ секциясыны ёлбашчысы Шейитханум Алишева бирликде оьтгердилер.

Инг башлап Дагъыстанны халкъ шаири Ш. Алишевагъа сёз берди. Ол оьзюню сёйлевюнде А.Акъаев булан «Къарчыгъа» журналда бирче ишлеген йылларын эсине ала туруп ону яратывчулугъуну гьа­къында хабарлады. Шаирибиз къайсы охувчуну да юрегине таъсир этеген, къатты ругь береген асарлар яратгъанны, оьз миллетини талигьине  байлавлу кёп санавда шиърулар язгъанны айтды.

Ондан сонг профессор Малик Гьюсейнов шаирибизни яратывчулугъуну гьакъында доклад этди.

– «Акъай Акъаевни бай шаирлик варислиги тюрлю жанрланы, агъымланы къуршай, къумукъ, савлай дагъыстан адабиятны оьсювюн сездире, – деди М. Гьюсейнов. – Хыйлы йыллар «Къарчыгъа» журналны башын тутуп ол гиччипавлардан оьрюм чагъындагъы яшлагъа ерли кёп санавда тизив асарлар багъышлагъан. Яратывчулугъуну баш вакътисинде яшавда ёлугъагъан тюрлю кемчиликлени, бир-бир гьаким тайпаланы къыйывсузлугъун танкъыт этип, оьзюн сатираны устасы гьисапда да танытгъан.

Шаир оьзю яшагъан ва чалышгъан девюрге хас адабият агъымлагъа бойсынып яза гелген. Ону шаирлик пагьмусуну оьсювю арт-артындан чыкъгъан «Ерни йыры», «Заман гелди», «Очар», «Гюн чыкъды» деген китапларында арив сезиле. Шо себепден оьзюню замандашлары М.Атабаев, А-К. Залимханов, Бад­рутдин, А.Жачаев, Ш-Х. Алишева ва хыйлы оьзгелер йимик, ол тийишли тергев берип ата элини, ана топурагъыны табиатын арив накъышлама бажаргъан. Ону яш адамланы инче гьислерин, сюювюн суратлайгъан шиърулары да пагьмулу кюйде язылгъан, охувчуланы сюювюн артдыргъан.

Озокъда, Акъай Акъаевни эркин тармакълы, терен маъналы бай варислигин бу сёйлевюмде къуршап алма бираз четим болур. Шо себепден бу гезик ону Къумукъну къысматына, милли масъалаларына байлавлу асарлары булан дазуланмакъны тийишли гёрдюм. Адабиятдагъы ону биринчи абатларындан берли ата юртуна айрыча исси янашыву ачыкъ билине. «Ата юрт. О эсден тайып ярайгъан затмы?!» – деген сёзлери шаирни яратывчулукъ программасы болуп токътады. Ата юртгъа багъышлангъан ону шиърулары айрыча, терен гьисли, ойлу, насигьатлы чалына. Неге тюгюл де, ата юртну келпети къумукъ эдеп-къылыкълагъа, бырынгъыдан гелген адат ёллагъа, макътавлу мердешлеге байлана. Шаир юрту булан дазуланмай, ону айланасын къуршагъан ерлени, Хожатавну, Айсул-Агьмат къаланы ва оьзгелерин алгъышлап язып, ана топуракъны агьамиятын гёрсетме уруна, элини игитлик тарихинден оьктем бола. Шо вакътисинден тутуп, ону асарларында милли эсни уянывуну учгъунлары билине башлады.

«Эл китабы» деген асарында шаир къумукъланы игит уланлары оланы арасында Айгъази, Аманхор, Йырчы Къазакъ, У.Буйнакский, З.Батырмурзаев йимиклеге макътав эте, халкъны къыйынлы гюнюнде жанын аямай, огъар къуллукъ этгенине ургъу салып яза. Миллетни тарихи эсине ону «Къапчыгъай», «Кюрчю ташлар» деген поэмалары да багъышлана. «Алкъылыч», «Къура батыр» дейгенлери де шолай язылгъан. Сонг да, къумукълагъа тюрлю тогъаслар болуп, миллетни къайгъылары тынч чечилмежеги билине башлагъанда, ол халкъыны къы­йынларын англатма сюегендей язма урунду. Бу тарапгъа ону «Къумукъ тюз», «Къумукълар», «Хазар айтгъан», «Ерлени ярып яшыл от гётерилип геле…» деген асарларын къошма ярай. Артдагъы шиърусунда шаир булай натижагъа геле:

Ана топурагъыбыз, Ата тёрюбюз,

Сен гёргенни гёрюбюз:

Язбашынгда яйнадыкъ,

Гюзюнг гелди–къувандыкъ;

Къышынга бел бувгъанбыз,

Сени учун тувгъанбыз.

Оьзденлеге ошарбыз–

Сени учун яшарбыз.

Бу асардагъы «язбаш», «гюз», «къыш» – чебер келпетлер, шаирлик символлар. «Язбаш» – халкъ ярыкъ умутлагъа белсенип, тюзлюк уьст болажакъгъа инана­гъан вакъти. Амма нетерсен, девюр алышына, умутлагъа тогъас салына, къайта «къыш» геле. Тек сувукълукъ шаирни бюдюретмей, «бел бувдура». Шолай, шаирибиз Акъай Акъаевни шиъруларыны таъсирли гючю бар. Дюнья айлана гелген. Сувукъ къышны исси гюнлер къачан буса да артын къува. Бир сама гелген «язбаш» дагъы къайтмай къалмай, – деп тамамлады ол сёзюн.

Ондан сонг чыгъып сёйлеген журналист Далгьат Алкъылычев шаирни савунда кёп ёлугъувлары болгъанны айтды, ону яратывчулугъуну гьакъында хабарлады, шиъруларын охуду.

Дагъыстанны халкъ шаири Агьмат Жачаев де шаирибиз А. Акъаев булан болгъан ёлугъувларын эсге ала туруп, оьзюню шиърусун чебер кюйде охуду. «Тангчолпан» журналны жаваплы редактору, шаир Супиянат Мамаева А.Акъаевни яратывчулугъуна, асарларына журналда айрыча ер берилгенни, оьзюню савунда шаир булан кёп-кёп пайдалы лакъырлашывлары болгъанны гьакъында айтды.

Кёстекден гелген муаллим, шаир Супуяханым Бийболатова Акъай Акъаевни юбилейине багъышлап язгъан шиърусун охуй туруп, ону булан болгъан ёлугъувларыны, ол этген насигьатланы, оьзюн мундагъы китап издательствогъа ишге чакъыргъаныны гьакъында хабарлады. Журналист, шаир Жават Закавов, «Ёлдаш газетни мухбири Патимат Бекеева А.Акъаевни яратывчулугъуна байлавлу оьзлени пикруларын айтдылар. Магьачкъаланы Совет районуну ветеранларыны советини председатели Агьмат Мужайитов А.Акъаев булан Тёбен Къазанышдагъы школада бирче охугъан йылларын эсге алды.

Сёйлевлер булан аралашдырып РФ-ни ат къазангъан артисткасы Бурлият Элмурзаева, Дагъыстанны халкъ артисткалары Зоя Чунаева, Зайнап Абсаматова, Хадижат Ибрагьимова шаирибизни шиъруларына гёре йырлар йырлады. Эдилхан Казимов «Къапчыгъай», «Яшайман атынгны айтып» деген йырланы йырлады. Къумукъ театрны артистлери Б.Ибавова, С. Салимова,  А. Исаев, А.Айнутдинов, П.Мужайитова Акъай Акъаевни шиъруларын чебер кюйде охудулар. Къоркъмаскъала школаны охувчулары Ж.Мамаева, А.Гьажимурзаева, Уьчгент школадан В.Гебекова, З.Солтанов, Таргъу школадан П.Элмурзаева, Ф.Муталимова, А.Телекъаева, А.Исаева, Къарабудагъгент гимназиядан У. Гьажиева А.Акъаевни шиъруларын чебер кюйде охуду.  «Темирхан-Шура», «Сарихум» деген бийив ансамбллени ортакъчылары  оьзлени гьюнерин гёрсетип жыйылгъанланы гёнгюн алды.

Ахырында А.Акъаевни къызы муаллим Минаханым Акъаева юбилей гьаракатны онгаргъанлагъа ва атасына абур этип жыйылгъанлагъа гьакъ юрекден баракалла билдирди.

 

Яраш БИЙДУЛЛАЕВ,

СУРАТЛАРДА: юбилейден гёрюнюшлер.