Казим  КАЗИМОВ:

«Аркъа тая даим къумукъ нартлагъа»

 

Белгили шаирибиз, капиркъумукълу Казим Казимовну яратывчулугъу булан охувчулар район ва «Ёлдаш» газетлерде, «Тангчолпан» журналда тезден берли шиърулары чыгъа туруп таныш болгъан. Ол поэзия тармагъында яш чагъындан тутуп чалыша. Ону 1984-нчю йыл чыкъгъан «Яшыл отдагъы чыкълар» деген биринчи китабын да охувчулар рази­лик булан къабул этди. Шондан сонг ону гьар тюрлю йылларда «Танажар бюртюклер», «Гёчювчю юлдуз», «Замансыз заман», «Оьрмекче», «Акъ кагъызгъа къара хат» деген атлар булан чыкъгъан китаплары да шаирни атын бирден-бир белгили этди.

Казимни айры-айры асарлары «Гьалиги къумукъ шаирлени антологиясына», «Къарчыгъа» деген журналны жыйым китабына ва школалар учун чыкъгъан ана тил ва адабият китаплагъа гирген. Белгили орус шаир ва таржумачы Максим Амелин таржума этген шиъру тагъымы «Россияны халкъларыны гьалиги поэзиясыны антологиясы» деген жыйым китапда ерлешдирилген. Шаирибизни янгы шиъруларын охувчуланы тергевюне беребиз.

 

Я. БИЙДУЛЛАЕВ.

 

Янгы дюнья

 

Тангкъатарда уяндым,

Къувнакъман къунан йимик.

Яп-ярыкъ бу дюньягъа

Янгыдан тувгъан йимик.

 

Къарасам – мен тюгюлмен.

Менмен, тек бир башгъаман.

Я девюр алышынгъан,

Яда мен адашгъанман.

 

Бар зат алдагъы кюйде,

Тербенмей ер-еринде.

Тергеп чыкъдым эринмей

Къутгъармайлы бирин де.

 

Гюнтувушда чыкъгъан гюн

Гюнбатыш янда бата.

Махлукъ тангда уяна,

Маркача булан ята.

 

Тангнамазгъа чакъыра,

Будунну ярыкъ сеси.

Ата  хораз къычыра,

Авазы булан эсги.

 

Гьар-бир зат магъа таныш:

Абзардагъы таш карас,

Ат, арба, сынгъан арыш,

Булакъ, кершен. Оьтген къыш…

 

Язны йылыв гюнлери,

Сюзюкген тютюнлери.

Бары, бары зат таныш,

Бирев урмажакъ гери.

 

Не буса да тамаша

Тюрленив чю бар менде.

Не де ойлашмайманмы,

Эсге гелмейми не де!

 

Гьасси болгъаным гёрюп

Айтды олжам: — Къаравюн,

Алышынгъандыр! – деди, —

Бу дюньягъа къаравунг.

* * *

Англап къурсанг, агьлю яшав алтын бар,

Агьлюм авур!.. Мен де тюрлю ойдаман.

Кёп намусну гётерген сонг къатынлар,

Къыз болса да, «бизинки» деп  айтаман.

 

Улан тувуп, абзар-уьйню толтургъан,

Алма-салма ер тапмайлар къатынны.

Тахгъа минип, пача йимик олтургъан

Гёз алдымда иржайгъаны атамны.

 

Ятма къоймай тухумумну гьызын деп,

Улан табып гелген уллу къызым деп;

Сююнчюге талгъыр тана берген дей,

Авулдашлар жыйылышып гелген дей.

 

Дос-къардашлар кеп чексин дей тёрлерде,

Тамурлансын дей сююнчлер ерлерде.

Кёплюгюбюз гёрсюн, бизин танысын,

Деп гьюрметлей баласыны баласын.

 

Пайхаммардан пай алсын деп ат къойду,

Гьайкел язып: «Магьаммат!» — деп хат къойду.

 

Бары халкъдан артыкъ Анам къувана,

Жинжиракъдай тизген уьюн-эшигин.

Бир багъатыр уланымны уланы,

Бош чайкъалма къоймас тухум бешигин.

 

Атлыбоюн айланмада

 

«Оьтген  ёлум  тергеймен,

Айланмада  олтуруп…»

 

Балчар  Бадрутдин

1.

Атлыбоюн  айланмада ойлайман,

Оюм  булан  айланамны  бойлайман.

Айланамда  къучакъ  яйгъан  Къумукътюз,

Яшлай  ярыкъ  бетим  чайгъан  къумукъ  тюс.

 

Ювушанлы  аркъаларым, тавларым,

Орманларым, талаларым, бавларым.

Шагьарларым, оьзенлерим, кёллерим,

Къотанларым, махилерим, чёллерим.

 

Гюнжувакъда орунлашгъан юртларым,

Элден-элге ёл салгъан умутларым.

Таргъу тавум, Анжи аркъам, маягъым,

Бу якъланы агьын сезген аягъым.

 

Хазар денгиз, аямдадай гёрюне,

Лабар салгъан ойларымны тёрюне.

Мен оьрдемен… Менден уьстде къарчыгъа,

Къарчыгъадай къайыр юрек талчыгъа.

 

Аякъ тюбюм ювушан от халчадай,

Башым-гёзюм чырмап тура, палчыдай.

Талайым деп, таявум деп ойлайман,

Къумукътюзню ниъматындан тоймайман…

 

2.

Гьар затны оьз гёлеми бар Къумукъда,

Гьар неси де юрегиме ювукъда.

Гьар затны бир ийиси бар, ренки бар,

Оьзюне хас къайгъысы бар, дынкъы бар.

 

Гьар ерни бир унутулмас келпети,

Оьзтёрече айрылыгъы, оьз бети.

Тамшандырар татыву бар, тили бар,

Теренинде тербенмеген сыры бар.

 

Къаттылыгъы бар ичинде ятагъан,

Татлилиги  бар сёзюнде айтагъан.

Саламатлыкъ гьар абатда тергесенг,

Чыдамлыкъ бар – тынмай сёйлеп тербесенг.

 

Гьар къумукъну отаву бар, уью бар,

Гьар къонакъны къаршылайгъан кюю бар.

Ашы да бар, къашы да бар, сёзю де,

Иржайыву – йыртыллайгъан гёзюнде.

 

Бары да зат мунда ерли-еринде,

Айырмагъа болмасдай бир-биринден.

Гьар нени де жаны бар оьз ичинде,

Мени ругьум – къумукъ тилни гючюнде.

 

3.

Айтма тюшсе, кёп затлар бар айтмагъа,

Артыкъ ёммакъ айтып турмакъ – ят магъа.

Айланаман айланманы башында,

Сирив-сирив къушлар саркъа къаршымда.

 

Мия йиплер болуп ойлар чырмала,

Табанларым таш-тамургъа тырнала.

Тамур гьакъда айтар эдим эринмей,

Тамурларым мени тюпсюз теренде.

 

Шекли болсанг, ахтар тюшюп харшлагъа,

Терге минип минг суратлы ташлагъа.

Къазып къара топуракъны къатларын,

Сёйлет яда Къумукътюзню къартларын.

 

Къумукътюзюм – бютюн къарнынг къабурлар,

Бу гьалынгны ким англар, ким абурлар?!

 

Ким бар сени гьалынг-кююнг сорайгъан,

Ким бар сагъа яхшылыкълар ёрайгъан?

 

Ким ёкъ, сени къучагъынгда торайгъан,

Китирингни чыгъарып, сонг орайгъан?..

Суаллар кёп, жавап тапмай къатаман,

Алман-талман дёрт якъгъа гёз сатаман…

 

4.

Якъ-ягъындан ахтарсанг бу яшавну,

Яшав уллу айланмагъа ошавлу.

Айланчлары артыкъ, бек тик оьрлери,

Айландырып къоя башын бирлени.

 

Бу оьрлени енгил енге башгъалар,

Башгъа да чы тюгюл олар – къашгъалар.

Къашгъаланы байлыгъы кёп, малы бар,

Аламны да елер йимик гьалы бар.

 

Булар энни буйрукъ эте баш болуп,

Къаршы чыкъсанг, тие талав-таш болуп.

Бар ихтияр барны йимик къолунда,

Таптап гете, тогъас болсанг ёлунда.

 

Бу тайпаны бизбиз оьрге элтгенлер,

Булар бизин сабанына екгенлер.

Бизбиз къан-тер тёгюп рызкъы сингдирген,

Абур этип башыбызгъа миндирген.

 

Бир тюк чакъы гьакъыл болса башында,

Ютуп-чыдап турар эдик ташын да.

Талайыбыз тегенекге илинген,

Талигьибиз тилим-тилим бёлюнген.

 

5.

Гьар-бир затгъа къобуп юрек къутура;

Эдеплилик бизге авур олтура.

Айланамда къучакъ яйгъан Къумукътюз;

Къумукъ халкъым, къылыкъсыздан умут уьз!

 

Хыял этме, къол ялгъар деп ятлагъа,

Аркъа тая, даим къумукъ нартлагъа,

Азмы къоччакъ уланларынг, къызларынг,

Тарихлеге язып къойгъан гьызларын.

 

Хатар хытан атмас йимик ёлларда,

Юлкъуп алма гьюнер ёкъму къолларда?

Табанларынг къансавгъанмы ашалып,

Тобукъларынг тарсайгъанмы тавшалып.

 

Мийинг къуруп, гьакъылларынг азгъанмы,

Таптавулда тур деп Тенгир язгъанмы?

Ким сени кюр юрегинге тор атгъан,

Азиз Ана топурагъынг талатгъан?..

 

Сени ичингде гьампа къызыл хурт яшай,

Айсенилик булан сени тот ашай.

Гьалынг билип гюемен де янаман,

Гьай амандан хайыр ёкъ чу, гьай аман!

 

6.

Бийиклерде мени ойлар бийлеген,

Юрегиме къысматынгны тюйреген.

Эжеллерден Эл байлагъан Чилле ёл,

Сени юрек этлерингден оьте ол.

 

Сенден оьте тар сокъмакълар тавлагъа,

Самолётлар саркъып синге гьавагъа.

Лабарларын жыйып гезей гемелер,

Пашман сени гёрюп ким бар гененер?

 

Гьалынг-гюнюнг гюллер йимик кююм ёкъ,

Гьарибизде бир-биревге сююв ёкъ.

Оьз уьлкемде эркелеме гьакъым ёкъ,

Оьзекленип биригердей халкъым ёкъ.

 

Батырларым къангъа батып юзелер,

Чурпу чакъы гёрмей бизин оьзгелер.

Башыбызны чырмай, хорлай, аллата,

Башбавубуз тутуп отда яллата.

 

Артыкъ гёрмей, бизин атсыз чунакъдан,

Къысып юрюй мангуш этип якъ-якъдан.

Ичибизде орун салгъан ит –илбис,

Къайда бизин къумукъ къылыкъ, ягь ва гьис?!.

 

7.

Айланманы башындаман… Башсызман,

Шулай гетсек – орунсузман, ташсызман.

Айланамда Къумукътюзюм, четим тюз,

Еси савда ессиз къалгъан – етим тюз!..

 

Атоллубуз – атсыз-хатсыз, шав йимик,

Биригер гюн къайда – болат тав йимик?!.

 

Адабият бёлюк.