«Жамият советлер – халкъны сеси болуп токътай»
Маълумат:
Магьамматмурат Канзитдинов 1956-нчы йылда Къарабудагъгентде тувгъан. 1979-нчу йылда Дагъыстан пачалыкъ университетни битдирген сонг, 1994-нчю йылгъа ерли билим берив идараларында гьар тюрлю къуллукъларда ишлеген. 1995-нчи йыл ол Къарабудагъгент районну администрациясында къоллавчуланы ихтиярларын якълайгъан бюрону ёлбашчысы этилип белгилене.
Шондан сонг М.Канзитдинов эсгерилген муниципал къурулувуну администрациясында ёлбашчы къуллукъларда чалыша. 2001-нчи йылдан тутуп, ол «Районну яшаву» деген газетни баш редактору болуп да ишлей. М.Канзитдинов – Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу.
«Къарабудагъгент район» деген муниципал къурулувуну депутатларыны район жыйыныны хас къарары булан 2010-нчу йылны май айыны 13-нде эсгерилген районну жамият совети къурулгъан. Оьзю иш гёреген биринчи гюнлеринден тутуп, огъар Магьамматмурат Канзитдинов ёлбашчылыкъ эте. Ону булан ёлугъуп, бизин мухбирибиз этген лакъырлашывну охувчуланы тергевюне беребиз.
– Магьамматмурат Магьамматрашатович, Къарабудагъгент районда йимик бары да ерлерде муниципал къурулувуну администрациялары, олай да халкъ сайлагъан депутатлары иш гёре. Жамият советлери оьрде эсгерилген къурумланы чалышывун такрарламаймы?
– Озокъда такрарламай. Депутатланы район жыйынлары гьар тюрлю къарарланы къабул этеген, район администрациялары буса шолар булан бирге бизин республиканы ва уьлкени оьлчевюнде къабул этилген законланы ва оьзге гьукмуланы яшавгъа чыгъарагъан къурумлар гьисаплана. Жамият советлери буса гьакимлик къуруму тюгюл. О айрыча бир тармакъны, умуми кюйде алгъанда, савлай муниципал къурулувуну чалышывуна таъсир этмеге болар йимик къарарлар къабул этмеге болмай. Тек эсгерилген советлеге къуршалгъанлар тувулунгъан жамият-политика гьалны къыйматлайгъандан къайры да, гьакимлик къурумлагъа ватандашланы яшавун яхшылашдырмагъа кёмек этеген бир тюрлю таклифлер булан арагъа чыкъмагъа бола. Шондан къайры да, бир-бир эришивлю масъалаланы чечивде маслагьатчы гьисапда да арагъа чыгъа.
– Районну оьлчевюнде иш гёреген жамият советлери гьакимлик къурумланы ишине не даражада къошум эте?
–Жамият советлери инг алда гьакимлик къурумланы насигьатчылары, ойчулары, янгы сиптелени арагъа чыгъарывчулары гьисапда иш гёре. Демек, оьрде эсгерилген къурумлар эшитмеге тарыкълы халкъны сеси болуп токътай.
Шо да жамият советлери айры-айры ватандашланы, загьмат коллективлени, жамият ва оьзге къурумланы ерли гьакимлик къурумлар булан байлавлукъ болдурмакъ, агьамиятлы масъалаланы арагъа салып ойлашмакъ учун къурулгъан ва шолагъа гёре маслагьат, ой, пикру береген къурумлар гьисаплана. Шону булан бирге умуми кюйде гьакимлик къурумланы, олай да гьакимлик къуллукъдагъыланы чалышывуна жамиятны янындан даимлик тергевюн болдура туруп, айры-айры ватандашланы ихтиярларын якъламакъ, оланы талапларын оьзлеге пайдалы болар йимик чечмеге болушлукъ этмек бизин советлени алдына салынгъан аслу борчлар болуп токътай.
– Жамият советлени ишине кимлер къуршалмагъа бола? Шо соравгъа жавап бере туруп, Къарабудагъгент районну жамият советини къурулушу гьакъда да айтгъаныгъызны сюер эдим.
– Лап башда, гьар къайсы жамият советни къурувну аслусунда ону ишине гёнгюллю кюйде къуршалыв болуп токътайгъанын айрыча эсгермеге тюше. Пачалыкъ ва ерли гьакимлик къурумларыны вакиллери ону ишинде ортакъчылыкъ этмеге болмай. Сени соравунга жавап бере туруп, бизин районну оьлчевюнде иш гёреген жамият совети гьакъда айтгъанда, бугюнлерде огъар халкъ арада танывлу, абурлу ва инамлы 26 адам къуршалгъан. Оланы арасында ихтиярланы якълав, суд къурумларында, жамият бирлешивлерде, гьар тюрлю къурумларда кёп йылланы узагъында ишлей туруп, бай сынав топлагъанлар да бар. Буссагьатгъы вакътидеги ону ишинде ортакъчылыкъ этегенлени депутатланы район жыйыны сайлагъан. Къарабудагъгент районну гьакимбашыны 2011-нчи йылны июн айыны 2-синде къабул этилген къарары булан жамият советни председатели, олай да ону орунбасарлары, президиуму, комиссияланы санаву ва оланы ёлбашчылары белгили этилген.
Ачыкълашдырып айтгъанда, жамият советни къурулушунда экономика якъдан оьсдюрювге ва айлана якъны къоруп сакълавгъа, социал масъалалагъа, маданиятны оьсювюне, билим беривге, милли ва дин аралыкълагъа, законлукъну, жамият низамны болдурувгъа къарайгъан комиссиялар иш гёре.
– Сиз гьисап этеген кюйде, жамият советлени асувлугъу инг башлап не йимик себеплерден гьасил бола?
–Жамият советлени ишини асувлугъу инг алда, озокъда, олагъа къуршалгъанланы гьар гюнлюк жагьлы гьаракатындан, тувулунгъан гьалны, арагъа салынып ойлашылагъан масъалаланы дурус англайгъанлыгъындан ва янашагъанындан гьасил бола. Шексиз кюйде, ерли гьакимлик къурумланы вакиллери олар береген таклифлеге герти кюйде къулакъ асып, артгъа салмай жавап берип, яшавгъа чыгъармагъа этеген къастлыгъы умуми кюйде жамият советни чалышывуну асувлугъуна таъсир эте.
– Магьамматмурат Магьамматрашатович, сиз ёлбашчылыкъ этеген район оьлчевде иш гёреген жамият совети огъар къуршалгъанланы гьаракатын гьакимлик къурумланы вакиллери булан бирлешип чалышывну ёлунда къурмагъа бажарыламы?
– Бугюнлеге ерли шо муратгъа етишмек учун, бир де къопдурувсуз айтгъанда, инамлы абат алынгъан демеге ярай. Шолай, мен ёлбашчылыкъ этеген жамият совет ишин башлагъан биринчи гюнлеринден тутуп, ёрукълу кюйде оьзюню оьсювюн узатагъан ватандашлыкъ жамиятыны ва ону къурумларыны амалгъа геливюне болушлукъ этивню баш борчларындан гьисаплай. Районну гьакимлик къурумларыны халкъ булан пайдалы, асувлу болуп чыгъар йимик гьакълашывну, шону булан бирге жамиятны арасында дурус пикруну арагъа чыгъарывну шартлары яратыла. Ерли къурумлары къабул этеген къарарланы жамиятны вакиллери, демек, оьзю халкъ агьамиятлы масъалаланы тюзевлю чечмек муратда арагъа чыгъарагъан сиптелени гьисапгъа алып къабул этмекни таклифлери бериле. Сонг да, район администрацияны ва жамият советни бирлешген жыйынлары да оьтгериле. Шо да жамият совети береген таклифлени яшавгъа чыгъармагъа болар йимик еринде къарарлар къабул этмек учун къошум имканлыкълар ярата.
– Оьрде эсгерилген муратланы яшавгъа чыгъармакъ учун жамият совети не йимик чаралар белгилеген?
– Оьзюне берилген имканлыкълардан пайдаланып, районну жамият совети халкъны арасында тувулунгъан пикруланы ахтара ва шоланы жамлашдыра. Районну оьсювюне байлавлу масъалаланы ачыкъ кюйде, халкъгъа аян этип арагъа салып ойлашывун болдурмакъ учун ватандашланы бары да къатлавларын къуршай. Шо муратгъа етишмек учун жамият совети район газетни ва ерли телевидениени бары да имканлыкъларындан да пайдалана. Жамият советини чалышыву гьакъда халкъгъа инг алда шолардан таба малим этиле. Арагъа салынып ойлашылагъан масъалалагъа байлавлу район ва юрт администрацияларына, оланы бёлюклерине, олай да гьар къурумну, идараны ёлбашчыларына таклифлер гьазир этив жамият советни жыйынларында да арагъа салынып ойлашыла. Шолар барысы да тийишли къурумлагъа йибериле.
– Районну жамият советини чалышывуну ёругъун белгилейген айрыча гьазирленген гёрсетивлер, тасдыкъ этилген гесимлер бармы?
– Озокъда бар. Районну жамият совети 2010-нчу йылны май айыны 13-нде районну гьакимбашы Къапур Абдулвагьабович Исаев тасдыкъ этген «Къарабудагъгент район» деген муниципал къурулувуну жамият советини гьакъындагъы гесимлеге асасланып иш гёре. Шо гесимлеге гёре жамият советини хас планлары тизилген. Жамият советини президиумуну ва комиссияларыны айрыча иш планлары бар. Оьзлени генгешлерин оьтгермек учун жамият советни президиуму ва комиссиялары гьар айда бир керен жыйыла. Комиссияланы ишине арагъа салынып ойлашылагъан масъалаланы айланасында пикру алышдырмакъ учун шо тармакъларда айрыча сынавлу касбучулар да чакъырыла.
– Артдагъы вакътилени гёз алгъа тутуп айтгъанда, районну жамият советини жыйынларында, ону комиссияларыны генгешлеринде къайсы агьамиятлы масъалалагъа къаралгъан?
– Мисал учун айтгъанда, законлукъну жамият низамны болдурувгъа къарайгъан комиссияны генгешлеринде Къарабудагъгент районда яшёрюмлени арасында жамият низамны бузувну ва олар этеген жинаятчы ишлени алдын алывну масъаласына къаралгъан. Социал масъалалагъа, маданиятны оьсювюне, билим беривге, милли ва дин аралыкълагъа къарайгъан комиссиясы районну охув ожакъларында ана тил дарсланы юрютюв даражасын, маданият тармакъны идаралары булан халкъны ял алыв къайдаларын камиллешдиривню масъалаларын арагъа салып ойлашгъан. Билим берив, маданият тармакъны идаралары, олай да дин къурумларыны янындан яшёрюмлени ва жагьил адамланы къылыкъ якъдан тарбиялавну камиллешдиривню ёлларын да эсгерилген комиссия арагъа салып ойлашгъан агьамиятлы масъала деп гьисап этмеге ярай.
Шолардан къайры да, районну жамият советини уьч айда бир керен оьтгерилеген умуми жыйынларында экстремизмге ва террорчулукъгъа къаршы туруп, къылыкъ ва интернационал якъдан тарбиялавну къайдаларын камиллешдиривню, районну охутув ожакъларында ЕГЭ-ге гьазирлик гёрювню ва оьтгеривню, олай да юртларда тазалыкъны болдурувну масъалаларына да къаралгъан.
– Магьамматмурат Магьамматрашатович, жамият советини жыйынларында, ону комиссияларыны генгешлерин оьтгеривню алдында нечик гьазирлик иш оьтгериле?
– Шоланы барышында арагъа салынып ойлашылмагъа гёз алгъа тутулгъан масъалаланы айланасында тувулунгъан гьалны мекенли кюйде токъташдырмакъ учун оьзюм де, президиумну ортакъчылары да районну юртларына барабыз. Ватандашланы талчыкъдырагъан масъалаланы билмек учун, оланы къабул этебиз. Юртлулар гётереген масъалаланы эгер де еринде чечмеге бажарылмай буса, шолагъа жамият советини жыйынларында не де ону комиссияларыны генгешлеринде къарала.
– Къарабудагъгент районда 14 юрт муниципал къурулуву бар. Шоланы барысында да жамият советлери къурулгъанмы?
– Къурулгъан. Бизин районда биринчилей болуп жамият совети Къакъашура юртда 2006-нчы йылны октябр айыны 3-нде къурулгъан. Лап артда жамият советлери 2012-нчи йылны ноябр айында Манасда, декабр айында буса Къарабудагъгент юртда иш башлагъан. Шоланы арасындан Уллубийавул, Паравул ва Дёргели юртларда иш гёреген жамият советлерини гьаракаты айрыча гьис этиле. Тек бары да юртларда бир йимик жамият советлери ерли къурумлар ва жумамежитлени имамлары булан бирликде, бар имканлыкъланы къоллап, юртлуларыны масъалаларын чечмек учун чаралар гёрюп ишлей деп айтмагъа бажарылмай.
СУРАТДА: М. Канзитдинов.
Лакъырлашывну
Насрулла БАЙБОЛАТОВ язгъан.
