– Зайгинат, сени ата юртунг – Къазаныш, оьзюнг буса Боташда яшайсан. Халкъ арада айтылагъан кюйде, сен ариякъдан бериякъгъа гелгенсен. Белгили шаирибиз Бадрутдин шо гьакъда сёз болгъанда: «Бизин ари ягъыбыз ёкъ, арив ягъыбыз бар», – деген эди. Сени арив ягъынг къайсы якъдыр?
– Гьар адамгъа да оьзюню тувгъан еринден артыкъ арив ер болмас. Мени учун да ата юртум, охугъан школам, ата-анам, дос-къардашым булангъы ата юртумдан арив ер ёкъ. Озокъда, биз барыбыз да яшавда язывубуз бар ерге къаршы болабыз. Мени де Аллагь язгъан язывум сен айтагъан бериякъгъа – Боташюртгъа гелтирди.
– Аллагь: «Сен талпын, мен де кёмек этермен», – деп айтгъан дей. Сизин язывугъузгъа багъып талпыныв болмай къалмагъандыр?..
– Мен Краснодарда охуйгъан йылларда Хайрудин де онда охуй эди. Бизин къурдашларыбыз таныш этди. Шо, баягъы, языв да болгъандыр, арты той булан битди.
– Аналар къызларын, амалгъа гелип, юртдан чыгъарма сюймей. Айрокъда йыракъ ерге. Сени булай йыракъ чыгъагъанынга анагъызны янашыву нечик болду дагъы?
– Анабыз башлап нечакъы бола буса да талчыкъды. Той болмагъа эки гюн къалгъанда да ол: «Сен магъа янымда тарыкъ эдинг, тек йыракъ чыгъа турасан да…», – деп къыйнала эди. Амма арада айланып юрюйген уллу, абурлу адамланы сыйын этип, рази болду ва: «Къайда бусанг да, Аллагьгъа аманат бол, эсен-аман яша», – деп, гьалаллыгъын берип, ёлгъа салды.
– Зайгинат, сен гьали анангны дагъы да бек англайсандыр. Айтагъаным, сен де дёрт къызны анасысан, бирин уьй этгенсен, оьзгелерин де, Аллагь буюрса, яшав ёлгъа саларсан. Анагъа айрокъда къызланы тарбиялавда бир башгъа янашыв герек деп эсиме геле. Къызланы анасы болмагъа айрокъда къыйын деп ойлашаман.
– Тюз айтасан, къызъяшны тарбиялавда, озокъда, ананы ролю артыкъ бола. Къызъяшны тарбиялайгъан ана оьзю янгыз къызъяшны тюгюл, гележекде болажакъ ананы, агьлюню, анадашны тарбиялайгъанны унутма герекмей. Шону учун биз, аналар, оланы биринчи гюнюнден тутуп, гележек яшавгъа гьазирлемеге герекбиз. Къызланы тарбиялавда гьар алагъан абатыны, гьар айтагъан сёзюню, оьзюн тутагъан кюйню, тыш гёрюнюшню кёп уллу маънасы бар. Яшавну биринчи дарсын да олар ата уьюнде, анадан алмагъа герек.
– Шо сен айтагъан къызланы гележек яшавгъа гьазирлейген тарбиялав ишде аталагъа къайсы ер бериле дагъы?
– Ата – агьлюню башы, ана буса – жаны. Атаны сёзю, озокъда, биринчи ерде. Мен оьзюм он авлетни биримен. Атабыз бизге бир де акъырып, къычырып, артыкъ сёйлеп айланмагъан. Тек ону сёзю бизге закон болгъан. Биз шолай тарбия алгъанбыз. Атабыз гелмей туруп, биз ашамагъа олтурмай эдик. Бир-бир яшав масъалаланы чечивде анабызны оьз пикрусу болса да, ахырынчы сёз атабызны сёзю болгъан. Атабыз биринчилей оьзюне къатты низам салгъан эди. Атабыз салгъан низамны анабыз оьзю де бузмай эди, бизин де шо низамгъа гёре юрюте эди.
Озокъда, уясында не гёрсе, учгъанда да шону этер дегенлей, мен оьзюмню яшларымны да шо къайдада тарбиялама къаст этемен. Айрокъда къызларым булан кёп лакъырым бола: «Вёрегиз, сакъ болугъуз, арив юрюгюз. Сизин атагъызгъа халкъны арасында сёз тиймесин, уялма тюшмесин. Гьар алагъан абатыгъызны ойлашып алыгъыз, атагъызны бетин этигиз, – деп насигьатлар беремен. – Сиз къумукъ къызларсыз. Сиз къумукъ экенигизге оьктем болмагъа герексиз. Мени оьзге миллетлеге бир къаршылыгъым да ёкъ. Гьар ким оьз миллетин сюймеге, абур этмеге герек. Сиз къумукъ экенигиз оьзюгюзню тутагъан кююгюзден билинмеге герек», – деймен.
Мени булан Краснодарда Мычыгъыш Республиканы белгили йыраву Айманий Айдемирова охуй эди. Ол шонда охугъан чакъы заманны ичинде оьзюн миллетини инг де асил вакили йимик тута эди. Йырлайгъан йырлары, гиеген опурагъы, турушу-юрюшю – булар бары да ону миллетини адат-къылыгъын гёрсетеген гюзгю йимик эди. Мен шогъар бек сукълана эдим ва оьзюмню де къумукъ миллетимни вакили гьисапда тутмагъа къаст этдим.
– Сени тарбиялав ишингни дазулары агьлю булан битип къалмай, савлай юртну яшларына яйыла деп айтмагъа да ярай. Кёп йылланы узагъында школада тарбиялав ишлени де юрютесен. Эртен ишге, ахшам буса уьюне алгъасайгъан адам насипли адам деп айтыла. Сени ишге янашывунгну, агьлюге берилген кююнгню гёргенде, сен шо насипли адамланы бирисен деп эсиме геле.
– Дюрмен. Школаны эшигинден гирегенде бары да уьягьлю масъалаларымны ари якъда къоюп, иш ёлдашларыма, яшлагъа иржайып, иш гюнюмню башлайман. Къайгъысы да, талчыгъы да ёкъ адам болмай. Тек мени талчыкъларым биревге де тарыкъ тюгюл. Иш ёлдашларым магъа къарап ругь алма герек. Мени гёргенде, олар бары да зат арив болажагъына, нечакъы къыйын болса да, мен оьзлени ташлап къоймажагъыма, этемен деп бойнума алгъан ишни ахырына чыгъажагъыма инандырма герекмен. О буса тынч иш тюгюл. Олай натижагъа етишмек учун, нечесе юхусуз гечелени оьтгермеге, нече сюрюнме, янгылышма, йыгъылма, гьар йыгъылгъанда, бир зат да болмагъанда йимик туруп, алгъа юрюмеге герекни янгыз муаллим биле.
– Зайгинат, бугюн муаллимни гьалы сукъланардай тюгюл. Пачалыкъны янындан да, ата-аналаны янындан да немкъорай янашыв гьис этиле. Гьалиги яшланы да кёп «муаллимлери» бар: телевизор, телефон, Интернет, орам. Бугюнгю яшавда муаллимлерден эсе, яшлагъа къыйын тюгюлмю экен, нечик ойлашасан?
– Тюз айтасан. Яшлагъа къыйын деп эсиме геле. Бизин, муаллимлени, яшав сынавубуз да, иш сынавубуз да бар. Яхшыны да, яманны да айырып билебиз. Яшланы назик, сынавсуз гьакъылына бугюнгю гьалны англама да, тюз ёлланы танглама да тынч тюгюл.
Яшланы ата-аналарыны, яшавну къайгъысын этип, тарбиялавгъа къарама заманы ёкъ. Ингдеси, ата-аналар оьзлени борчларын школаны, муаллимлени бойнуна юклеп, оьзлени шо борчлардан азат этгенлер. Школадагъы заманда бизин тергевюбюзню тюбюнде турса да, дарслардан сонг яш оьз-оьзю булан къала. Сонг – шо баягъы орам, Интернет, телефон, телевизор… Муаллимлер береген тарбияны да, билимни де узатмагъа герек, ата-ана буса акъча табывну гьайын эте.
Муаллимлени ата-аналар булангъы байлавлугъу уьзюлген. Шо байлавлукъну гене къайтып сыкълашдырмакъны гьайын этеген адам да ёкъ деп эсиме геле.
– Дагъы да муаллимлеге къайтайыкъ. Муаллимлени алапасы нечик экени барыбызгъа да белгили. Озокъда, олар алагъан акъча яшавлукъ учун азлыкъ эте. Оьзлени ишин оьр даражада кютмек учун муаллимлеге дагъы да не зат етишмей?
– Ата-ананы, яшланы янындан инг тарыкълы адам экенине инаныв етишмей. Школагъа гелген сонг яшны яшаву муаллимден гьасил бола. Муаллим янгыз ата-ананы тюгюл, савлай жамиятны инг инамлы вакили болмагъа герек. Сонг яшлар да бизге инанажакъ. Бизге бугюн ата-аналар булан бирлик етишмей.
– Гьар адамны да яшавунда англайгъан, маслагьат этеген, талчыкълар салландыргъан башын салмагъа инамлы инбаш излейген мюгьлетлер геле. Шолай гезиклерде сен башынгны кимни инбашына саласан?
– Къыйын болгъанда, мен анамны эсиме аламан ва: «Шулай гьалгъа тюшген буса, мени анам нечик этер эди?» – деп ойлашаман. Анамны гьакъындагъы ойлар мени юрегиме маслагьат сала.
Озокъда, ишде де бар мени юрегимни ачып болагъан адамларым. Олар – Тамара Асгьабовна ва Барият Шабазгереевна. Адамлыкъ яндан олардан бирев де озмас. Иш булан байлавлу болсун, яшав якъдан болсун, мен олардан гьар заман да англав да, кёмек де тапгъанман. Тамара Асгьабовна чы, оьзю де айтгъанлай, магъа къызына йимик янашгъан, къызына береген насигьатланы да берген, тюз ёлну да гёрсетген, кёмек де этген. Ол мени бериякъдагъы анам десем, ялгъан болмас.
– Зайгинат, ананга, къурдашларынга, къызларынга, иш ёлдашларынга не ёрар эдинг?
– Биринчилей, парахатлыкъ ёрамагъа сюемен. Ананы, къызардашланы юреклеринде парахатлыкъ болса, бары да зат арив болажакъ. Дюньяда бир ана да авлетлерини къыйынын гёрмесин. Юрек парахат буса, савлукъ да бола. Бирдагъы аслу зат – татывлукъ. Дос-къардашны, къурдашланы, агьлюлени арасында татывлукъ болгъанны сюемен. Бир-биревден сююнюп, авлетлеге де аналаны разилигин алып яшамакъны ёрайман.
Иш ёлдашларым булан биз кёп авур арбагъа егилгенбиз. Мен олагъа къыйынлыкълагъа чул бермей, савлукъ, сабурлукъ булан ишинде уллу уьстюнлюклеге етмекни ёрайман.
Баянлыкъны язгъан
Гёгюрчюн АТАЕВА.
