Ювукъ Гюнтувушгъа барагъан россиялыланы хас кюйде санаву юрюлмей. Тюнегюн низамлы ватандашлар болуп тургъан адамлар, гьали боевиклер болуп, тыш пачалыкъ учун ябушма бара буса, ол, озокъда, дазудан яшыртгъын чыгъагъан ёлланы излежек. Дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этме барагъанлар оьзлени муратларын айтып турмай, турист гьисапда дазудан чыгъа.
Арт вакътилеге ерли жигьатгъа гёнгюллю барагъан ябушувчулар аслу гьалда исламны якълайгъан Темиркъазыкъ Кавказны вакиллери деп гьисап этиле. Шолай ойлашагъанлар бек янгылышалар. Кюйге къарагъанда, фундаменталист идеяланы къабул этген яш адамлар башгъа регионлардан да Сириягъа бара экен. Сирияда юрюлеген ябушувлагъа байлавлу «Тюмен жамаат» деп сурат берилегени бир тамаша тие.
Социальный сетлерде янгы мужагьитлер Ювукъ Гюнтувуш бойларда юрюлеген агьвалатларда оьзлени суратларын салагъан гезиклер де аз ёлукъмай. Онда юрюлеген ватандаш давда олар оьзлени суратларын, къолунда савут да булан тюрлю-тюрлю кюйде ёнкюп чыгъаралар. Шо оьзлени къоччакъ гёрсетме сюеген кавказлы, славян яш адамланы бетлерине къарап, оьлюм сизин артыгъыз булан юрюй деп эсибизге геле. Яш адамланы къызгъанасан. Оланы сав къалгъанлары барысы да, афгъан давда ортакъчылыкъ этгенлени йимик, аврув табажакълар. Бузулгъан психикасы булан оланы кёплери ватанына къайтгъанда парахат яшавну шартларына къыйышып болмажакълар.
Суратларда гёрюнеген кюйде, гьакъгъа тутулгъан асгерчилер Сирия пачалыкъны асгерлерине къаршы ябушувгъа дюньяны тюрлю-тюрлю ерлеринден гелген ва башгъа-башгъа миллетлерден бирикген. Социальный сетлеге къарасанг, оланы арасында къазах, къыргъыз, кавказ, африка батальонлар бар. Шо милли тиллени арасында низам ва бусурман ругь болурму? Ерли пачалыкъ гючлеге къаршы тургъанланы арасында оьзлер этеген ишлеге жаваплыкъ ва герти ёлбашчылыкъ ёгъу кёп алдан белгили. Мужагьитлер онда къолгъа тюшгенлеге ва ерли ватандашлагъа оьзлер сюйген-сюйгенни этелер. Россиялы яш адамлагъа шолай имканлыкълар бизде болмагъаны, насипге, яхшы. Вагьгьабылар нечик тас этивлеге тарыйгъанны, оланы яшаву нечик къысгъа болагъанны гёрюп, яшёрюмлени кёплери шо уьюрлеге къуршалма сюймеген.
Амма эки йыл алда Сирияны асгерлерине къаршы ябушагъанлагъа уьстюн гелмеге имканлыкълар тувулунгъан ва шо дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этгенлени иштагьландыргъан. Ондан къайры да, бир ябушувда уьстюн гелсе, къолгъа тюшген мал-матагь, гьар гюн берилеген акъча гьакъ, макътавлукъ, къаршы тургъанлардан толу уьстюн гелсе, административ къуллукъ – булар бары да яш адамланы сукъландырмай болмай.
Дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этмек учун тыш пачалыкълагъа барагъан яш адамлагъа «Кавказ имаратны» башчысы болуп тургъан Доку Умаров къаршылыкъ билдирмеген. Ол да Кавказ тавларда вагьгьабылагъа савут, сурсат етишмежекни билген. Ябушувлагъа уьйренмеген яшлар огъар тарыкъ болгъанмы? Оланы пайдасындан чечме герек масъалалары кёп болгъандыр. Шо саялы мужагьитлер Сириядагъы давда ортакъчылыкъ этме герекми деген соравгъа ол экиянсынлы жавап бере болгъан.
Сонгунда, 2013-нчю йылны орталарында, Эмиратны башчысы савут къурдашларын Сочиде болагъан Олимпиаданы бузмакъ учун ортакъчылыкъ этмеге чакъырма башлагъан. Ону шо чакъырывуна ким сесленген? Чакъырыв жавапсыз кюйде къалгъан. Темиркъазыкъ Кавказда ябушма не тарыкъ, онда ябушувунга мекенли харж тёленмей буса, о дюньягъа гетмеге имканлыкъ Темиркъазыкъ Кавказда артыкъ да буса? Шо далиллер герти экенни Доку Умаров оьзю оьлтюрюлген яшав сынав булан гертилеме де гертиледи.
Буса да, радикал исламны якълайгъанланы Сириягъа бармагъа гьасиретлиги кемимей. Интернет гёрсетеген кюйде, бугюн де яш адамланы Сириядагъы дав агьвалатлагъа къуршав ва оланы кассасына харж жыйыв актив кюйде юрюле.
Оьзлени атларын яшырагъанлар Сирияда дав этегенлер учун бусурманлагъа харж жыймакъны таклиф этелер. Шолай харж жыягъанлар гьар Интернетде бир нече бар. Оланы бирлери жыйылагъан харж Сирияда дав этгенлер учун деп билдирелер, башгъалары ондагъы ватандашлагъа деп айталар. Амма жыйылагъан акъча къайда ва не учун харжланагъанны бирев де билмей.
Дагъыстанда Абу-Умар Саситлинский деген адам бар. Паспортуна гёре – Исрайыл Сайитмагьамматович Агьматнабиев. Вагьгьабыланы ёлун тутгъан ол рагьмулукъ иш де юрюте. Ол Сириядагъы дав агьвалатларда тас этивлеге тарыгъанлагъа ва Сомалидеги ач яшлагъа акъча жыя. Сирияда дав агьвалатлагъа къуршалгъанлар шагьатлыкъ этеген кюйде, олагъа Саситлинскийни чакъырывлары таъсир этген.
Кёмек тарыкълагъа йиберилеген харж къайда гетегенни бирев де билмей, ону тергеме де бажарылмай. Шо акъчадан макюрчюлер пайдалана буса да бирев де билмей. Интернетге гирегенлени бирлери акъчасын гьавагъа ташлайлар.
Сириягъа чакъырагъанлар янгыз акъча тилеп къоймайлар. Оланы башгъа чакъырывлары да бола. Мисал учун, гезикли чакъырывда булай айтыла: «Эри ёкъ тиштайпалар Сириягъа гелигиз, мунда къатыны ёкъ мужагьитлер кёп бар». Ондан сонг байлавлукъ тутмакъ учун адреслер бериле.
Англамайгъанлагъа англатайыкъ: о чакъырывлар гебин къыйып эрге бармакъ учун этилмей, тиштайпалар жигьат учун къаркъарасын сатмагъа чакъырыла. Бираз алда арап газетлерден таба «секс-жигьат» деген англав яйылгъан. Сауд-Арабыстанны имамы Мугьаммат аль-Арифи Сириядагъы мужагьитлеге лайыкълы янашгъан. Ол мужагьитлеге бир нече айлагъа да, бир нече сагьатгъа да, заманлыкъгъа гебин къыйма ихтияр берген. Шо агьвалатда ортакъчылыкъ этгенлеге женнетде ер гьазир деп де билдире.
Бусурман аты булан динни къылыкъ масъалаларын бузагъанлыкъны эдепсизлик гьисаплама ярай. Амма давда не имканлыкъ да къоллана. Боевиклер ялкъмасын учун, тиштайпаланы къоллайгъанлыкъ янгыз Сириягъа тюгюл, Темиркъазыкъ Кавказгъа да хас. Мунда аралыкъ юрютеген тиштайпалар да бар. Олар мужагьитлеге къызлар сайлайлар. Эр-къатын болагъанлыкъны гертилейген оланы документи болмай. Бусурман динде юрюлеген кюйде, гебин къыйыла. Эри оьлген сонг, къатыны шоссагьат башгъасына эрге бара. Оланы арасында тазалыкъ, ярай-ярамай деген англавлар болмай.
Сирияда юрюлеген давгъа байлавлу шо давда ортакъчылыкъ этегенлени яда этме сюегенлени гёнгюн бузма сюемен. Сирия Арап Республиканы президенти Башар Асад 2014-нчю йыл 13-нчю апрелде этген билдиривге гёре, онда юрюлеген дав законлу гьакимликни пайдасына тамамланма тура. Сирияны лидери айтгъан кюйде, дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этеген армияны уьстюнлюклери булан бирче, социал оьлчевде де кёп тюрлю даражалагъа етишилген – террорчулукъгъа байлавлу болагъан гюч этивлеге янашыв алышынгъан.
Сириягъа гетме сюеген воин-интернационалистлеге оьрде эсгерилген себеплени гьисапгъа алып ойлашма герек. Гьакъгъа туруп ябушагъан адамлагъа пачалыкъны асгерлери елеген территориядан нечик чыгъажакъны гьакъында да ойлашма тюше.
Ондан сонг да, вагьгьабыланы янын тутуп, гёнгюллю кюйде ябушагъан «къоччакълагъа» Россия Федерациягъа нечик къайтажакъны гьакъында да ойлашма герек. Россия Федерацияны Уголовный кодексини 359-нчу статьясы дав агьвалатларда гьакъгъа туруп ортакъчылыкъ этгенлеге 3 йылдан 7 йылгъа ерли болжалгъа такъсырлав гёрсете.
Яшланы оюнлары къачан буса да бите, тек о оюнлар саялы жаваплыкъ къала.
Арт вакътилеге ерли жигьатгъа гёнгюллю барагъан ябушувчулар аслу гьалда исламны якълайгъан Темиркъазыкъ Кавказны вакиллери деп гьисап этиле. Шолай ойлашагъанлар бек янгылышалар. Кюйге къарагъанда, фундаменталист идеяланы къабул этген яш адамлар башгъа регионлардан да Сириягъа бара экен. Сирияда юрюлеген ябушувлагъа байлавлу «Тюмен жамаат» деп сурат берилегени бир тамаша тие.
Социальный сетлерде янгы мужагьитлер Ювукъ Гюнтувуш бойларда юрюлеген агьвалатларда оьзлени суратларын салагъан гезиклер де аз ёлукъмай. Онда юрюлеген ватандаш давда олар оьзлени суратларын, къолунда савут да булан тюрлю-тюрлю кюйде ёнкюп чыгъаралар. Шо оьзлени къоччакъ гёрсетме сюеген кавказлы, славян яш адамланы бетлерине къарап, оьлюм сизин артыгъыз булан юрюй деп эсибизге геле. Яш адамланы къызгъанасан. Оланы сав къалгъанлары барысы да, афгъан давда ортакъчылыкъ этгенлени йимик, аврув табажакълар. Бузулгъан психикасы булан оланы кёплери ватанына къайтгъанда парахат яшавну шартларына къыйышып болмажакълар.
Суратларда гёрюнеген кюйде, гьакъгъа тутулгъан асгерчилер Сирия пачалыкъны асгерлерине къаршы ябушувгъа дюньяны тюрлю-тюрлю ерлеринден гелген ва башгъа-башгъа миллетлерден бирикген. Социальный сетлеге къарасанг, оланы арасында къазах, къыргъыз, кавказ, африка батальонлар бар. Шо милли тиллени арасында низам ва бусурман ругь болурму? Ерли пачалыкъ гючлеге къаршы тургъанланы арасында оьзлер этеген ишлеге жаваплыкъ ва герти ёлбашчылыкъ ёгъу кёп алдан белгили. Мужагьитлер онда къолгъа тюшгенлеге ва ерли ватандашлагъа оьзлер сюйген-сюйгенни этелер. Россиялы яш адамлагъа шолай имканлыкълар бизде болмагъаны, насипге, яхшы. Вагьгьабылар нечик тас этивлеге тарыйгъанны, оланы яшаву нечик къысгъа болагъанны гёрюп, яшёрюмлени кёплери шо уьюрлеге къуршалма сюймеген.
Амма эки йыл алда Сирияны асгерлерине къаршы ябушагъанлагъа уьстюн гелмеге имканлыкълар тувулунгъан ва шо дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этгенлени иштагьландыргъан. Ондан къайры да, бир ябушувда уьстюн гелсе, къолгъа тюшген мал-матагь, гьар гюн берилеген акъча гьакъ, макътавлукъ, къаршы тургъанлардан толу уьстюн гелсе, административ къуллукъ – булар бары да яш адамланы сукъландырмай болмай.
Дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этмек учун тыш пачалыкълагъа барагъан яш адамлагъа «Кавказ имаратны» башчысы болуп тургъан Доку Умаров къаршылыкъ билдирмеген. Ол да Кавказ тавларда вагьгьабылагъа савут, сурсат етишмежекни билген. Ябушувлагъа уьйренмеген яшлар огъар тарыкъ болгъанмы? Оланы пайдасындан чечме герек масъалалары кёп болгъандыр. Шо саялы мужагьитлер Сириядагъы давда ортакъчылыкъ этме герекми деген соравгъа ол экиянсынлы жавап бере болгъан.
Сонгунда, 2013-нчю йылны орталарында, Эмиратны башчысы савут къурдашларын Сочиде болагъан Олимпиаданы бузмакъ учун ортакъчылыкъ этмеге чакъырма башлагъан. Ону шо чакъырывуна ким сесленген? Чакъырыв жавапсыз кюйде къалгъан. Темиркъазыкъ Кавказда ябушма не тарыкъ, онда ябушувунга мекенли харж тёленмей буса, о дюньягъа гетмеге имканлыкъ Темиркъазыкъ Кавказда артыкъ да буса? Шо далиллер герти экенни Доку Умаров оьзю оьлтюрюлген яшав сынав булан гертилеме де гертиледи.
Буса да, радикал исламны якълайгъанланы Сириягъа бармагъа гьасиретлиги кемимей. Интернет гёрсетеген кюйде, бугюн де яш адамланы Сириядагъы дав агьвалатлагъа къуршав ва оланы кассасына харж жыйыв актив кюйде юрюле.
Оьзлени атларын яшырагъанлар Сирияда дав этегенлер учун бусурманлагъа харж жыймакъны таклиф этелер. Шолай харж жыягъанлар гьар Интернетде бир нече бар. Оланы бирлери жыйылагъан харж Сирияда дав этгенлер учун деп билдирелер, башгъалары ондагъы ватандашлагъа деп айталар. Амма жыйылагъан акъча къайда ва не учун харжланагъанны бирев де билмей.
Дагъыстанда Абу-Умар Саситлинский деген адам бар. Паспортуна гёре – Исрайыл Сайитмагьамматович Агьматнабиев. Вагьгьабыланы ёлун тутгъан ол рагьмулукъ иш де юрюте. Ол Сириядагъы дав агьвалатларда тас этивлеге тарыгъанлагъа ва Сомалидеги ач яшлагъа акъча жыя. Сирияда дав агьвалатлагъа къуршалгъанлар шагьатлыкъ этеген кюйде, олагъа Саситлинскийни чакъырывлары таъсир этген.
Кёмек тарыкълагъа йиберилеген харж къайда гетегенни бирев де билмей, ону тергеме де бажарылмай. Шо акъчадан макюрчюлер пайдалана буса да бирев де билмей. Интернетге гирегенлени бирлери акъчасын гьавагъа ташлайлар.
Сириягъа чакъырагъанлар янгыз акъча тилеп къоймайлар. Оланы башгъа чакъырывлары да бола. Мисал учун, гезикли чакъырывда булай айтыла: «Эри ёкъ тиштайпалар Сириягъа гелигиз, мунда къатыны ёкъ мужагьитлер кёп бар». Ондан сонг байлавлукъ тутмакъ учун адреслер бериле.
Англамайгъанлагъа англатайыкъ: о чакъырывлар гебин къыйып эрге бармакъ учун этилмей, тиштайпалар жигьат учун къаркъарасын сатмагъа чакъырыла. Бираз алда арап газетлерден таба «секс-жигьат» деген англав яйылгъан. Сауд-Арабыстанны имамы Мугьаммат аль-Арифи Сириядагъы мужагьитлеге лайыкълы янашгъан. Ол мужагьитлеге бир нече айлагъа да, бир нече сагьатгъа да, заманлыкъгъа гебин къыйма ихтияр берген. Шо агьвалатда ортакъчылыкъ этгенлеге женнетде ер гьазир деп де билдире.
Бусурман аты булан динни къылыкъ масъалаларын бузагъанлыкъны эдепсизлик гьисаплама ярай. Амма давда не имканлыкъ да къоллана. Боевиклер ялкъмасын учун, тиштайпаланы къоллайгъанлыкъ янгыз Сириягъа тюгюл, Темиркъазыкъ Кавказгъа да хас. Мунда аралыкъ юрютеген тиштайпалар да бар. Олар мужагьитлеге къызлар сайлайлар. Эр-къатын болагъанлыкъны гертилейген оланы документи болмай. Бусурман динде юрюлеген кюйде, гебин къыйыла. Эри оьлген сонг, къатыны шоссагьат башгъасына эрге бара. Оланы арасында тазалыкъ, ярай-ярамай деген англавлар болмай.
Сирияда юрюлеген давгъа байлавлу шо давда ортакъчылыкъ этегенлени яда этме сюегенлени гёнгюн бузма сюемен. Сирия Арап Республиканы президенти Башар Асад 2014-нчю йыл 13-нчю апрелде этген билдиривге гёре, онда юрюлеген дав законлу гьакимликни пайдасына тамамланма тура. Сирияны лидери айтгъан кюйде, дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этеген армияны уьстюнлюклери булан бирче, социал оьлчевде де кёп тюрлю даражалагъа етишилген – террорчулукъгъа байлавлу болагъан гюч этивлеге янашыв алышынгъан.
Сириягъа гетме сюеген воин-интернационалистлеге оьрде эсгерилген себеплени гьисапгъа алып ойлашма герек. Гьакъгъа туруп ябушагъан адамлагъа пачалыкъны асгерлери елеген территориядан нечик чыгъажакъны гьакъында да ойлашма тюше.
Ондан сонг да, вагьгьабыланы янын тутуп, гёнгюллю кюйде ябушагъан «къоччакълагъа» Россия Федерациягъа нечик къайтажакъны гьакъында да ойлашма герек. Россия Федерацияны Уголовный кодексини 359-нчу статьясы дав агьвалатларда гьакъгъа туруп ортакъчылыкъ этгенлеге 3 йылдан 7 йылгъа ерли болжалгъа такъсырлав гёрсете.
Яшланы оюнлары къачан буса да бите, тек о оюнлар саялы жаваплыкъ къала.
Висхан Халитов.
