«Ерли мердешлени гьисапгъа алып иш гёрсе асувлу болур»
Белгили болгъаны йимик, ДР-ни Башчысыны Дагъыстанны Халкъ Жыйынына Чакъырыв кагъызында увакъ ва орта далапчылыкъны оьсювю гьакъда айрыча хат булан эсгерилген. Демек, гележекде увакъ ва орта бизнес булан машгъул болагъанланы талапларына янашывну алышдырмаса бажарылмай.
2013-нчю йылны башында ДР-ни Башчысы Рамазан Абдулатиповну тапшуруву булан ва ДР-ни Гьукуматыны янында онгача иш гёреген увакъ ва орта бизнесни масъалаларына къарайгъан комитети ДР-ни сатыв-алыв ишлер ва инвестициялар булан машгъул болагъан министерлигини сыдырасына гийирилген.
Гьали шо министерликге толу кюйде сатыв-алыв, инвестиция ва далапчылыкъ министерлиги деп айтыла.
Бугюнлерде бизин мухбирибиз Дагъыстанны далапчыларыны союзуну председатели Вагьап Бийболатович Вагьабов булан ёлугъуп, шо тармакъдагъы алмашынывланы, борчланы ва масъалаланы гьакъында лакъырлашгъан.
– Вагьап Бийболатович, биз бугюн увакъ ва орта далапчылыкъ тармакъда юрюлеген гьаракатыгъызгъа уьстюнлюклер ёрай туруп, шону оьсювюнде не зат етишмейгени, четим этегени гьакъда аян этгенигизни сюер эдик. Шо гьакъда не айтмагъа бажарыла?
– Бугюн, сиз тамашалыкъ эте бусагъыз да, бизин ишибизде онгайлы пачалыкъ кредитлерден алдын башгъа масъалалар бар. Шоланы биринчиси, озокъда, бугюн бизге оьз ишин къуруп ва юрютюп болагъан бажарывлу далапчылыкъ булан машгъул болагъан адамлар етишмейгени ойлашма борчлу эте. Экинчиси де, башгъа регионлар булан тогъа тартывда артда къалмас учун, технологияланы янгы ва алдынлы къайдалары етишмей. Шондан сонг уьчюнчю агьамиятлы масъала болуп геле кредитлеге байлавлу ишлерибиз. Шолар янгыз оьзюм ойлашып башымдан чыгъаргъан далиллер тюгюл, ахтарывланы натижасында тувулунгъан лап да агьамиятлы масъалалар.
– Озокъда, бугюн увакъ бизнесни алдында уллу масъалалар токътагъан. Гьали комитет эсгерилген министерликге къошулгъан деп ондан не зат умут этесиз?
– Мен алда шо комитетде ишлейген бир нече башчыланы алышдырдым. Ахыры да о министерликге гийирилди. Тюзюн айтсам, шолай алмашынывлар тезден болмагъа герек эди. Неге? Неге тюгюл де, Дагъыстанны янгы Башчысы гелген сонг арагъа янгы масъалалар да чыкъды. Бизин республикабызны гьар тюрлю тармакъларында тюрленивлер, алмашынывлар башланды, ёлбашчы кадрлар алышынды. Тюзюн айтмагъа тарыкъ, далапчылагъа пачалыкъны янындан бир къадар енгилликлер болса да, тек оланы оьсювюню даражасы юрекни рази къалдырмай. Озокъда, шону учун болмагъа ярай, арадан бир йыл да оьтмейли, увакъ ва орта бизнесни масъалалары булан машгъул комитетни эки керен башчысы алышынды. Яшырмагъа негер тарыкъ, алышынгъан булан асуву болмады, гьал дагъыдан-дагъы бузукълашып бара эди. Шолай болгъандан сонг, далапчылыкъ тармакъдагъы гьаракатны бир ёрукъгъа салмакъ учун тийишли чаралар гёрмесе бажарылмайгъан болду. Магъа белгили кюйде, Россияны регионларыны авадан пайында увакъ бизнес сатыв-алыв ва инвестиция министерликлер булан бирлешип ишлей. Шолай къыйышывлу деп мен де гьисап этемен. Муна шо саялы да къурулду толумлашдырылгъан янгы министерлик де. Шону башын тутгъан Юсуп Умавов да оьзюн бажарывлу ёлбашчы ва касбучу гьисапда танытгъан. Шулай агьамиятлы тармакъгъа шолай бажарывлу ёлбашчы да герек. Шо гёзден къарагъанда, мен де Дагъыстанны Башчысы Рамазан Гьажимуратович этген ишге разимен.
– Яхшы, англашыла, Вагьап Бийболатович, сиз де шону якълайсыз, тек асувлу болурму?
– Эсиме геле болажакъ деп. Бирдагъы да такрарлайман, шону башын тутгъан адам – бажарывлу касбучу ва ёлбашчы. Дагъыстан пачалыкъ университетде маркетингни кафедрасыны заведующийи де дюр. Айтагъаным, далапчыланы алдында токътагъан масъалалар булан ювукъдан таныш. Сонг да, ол борчларына намуслу кюйде янаша. Бирисин айтайым. Гьалиги заманда ашамлыкъ сурсат малланы сан яны, тазалыгъы осал экени барыбызгъа да яхшы белгили. Айтмагъа сюегеним, гележекде тюкенлерде, базарларда не зат сатыла, къайдан гелтирилген ва оьзге талапланы гьисапгъа алып иш юрюлсе, асув гьис этилежеги де шекликни тувдурмай. Гьасили, шо ягъындан да иш алгъа юрюжек.
– Сиз ойлашагъан кюйде, увакъ ва орта бизнесни оьсювюню аслу шарты недир?
– Озокъда, тогъатартыв-конкуренция. Шо саялы да, гьар тюрлю оьлчевлерде оьтгерилеген ярмакюлерде, выставкаларда ортакъчылыкъ этип, малын малим этив де агьамиятлы масъаладыр.
– Бу йыл март айда Магьачкъалада оьтгерилеген «Деловой Дагестан» деген ярмакю-выставкагъа нечик гьазирлик гёрюле? Ортакъчылыкъ этме хыялыгъыз бармы?
– Биз шолай имканлыкълардан бир заманда да пайдаланмай къалмайбыз. Озокъда, бу гезик де ортакъчылыкъ этежекбиз. О саялы да бугюнлерде «Дагэкспо» деген выставка центрны башчылары булан гьакълашып турабыз. Демек, шонда бизин де хас айрыча бёлюгюбюз болажакъ.
– Вагьап Бийболатович, бизин республикабызда алдан берли де халкъ саниятлары булан машгъул болувгъа айрыча тергев берилип гелген. Бугюнгю шоланы къысматына сиз нечик янашасыз?
– Мен шолай бажарывлу, пагьмулу усталарыбызгъа айрыча гьюрмет булан янашаман. Шону да увакъ бизнесни бир бёлюгю йимик гьисап этемен. О саялы да бизден кёмек ахтарып гелгенлени кепин бузмай къайтарма къаст этемен. Сиз де билеген кюйде, бу йыл Россияда Маданиятны йылы деп белгиленген. Айтмагъа сюегеним, халкъ саниятланы бизин пачалыкъ маданият булан байлама муштарлы экени англашыла. Бирдагъы да айтаман, эгер де бизден кёмек сююп гелгенлеге гележекде де бар имканлыкълагъа гёре кёмек болдурулажакъ.
– Бизин къумукъланы арасында тюгюл, савлай элге белгили яхсай явлукъну усталары гьали де бармы?
– Мен билеген кюйде, бар. Тюзюн айтсам, бир гезик олар мени яныма да гелди кёмек излеп. Мен олагъа болагъан кёмекни де этдим. Тек, арадан кёп заман гетмейли, шолар токътап къалдымы, тюпден таба иш гёрмеге башладымы, билмеймен. Бугюн шоланы къысматы магъа белгисиз.
– Неге?..
– Неге тюгюл, олар налоглардан къоркъа. Натижада, ишин токътата яда буса тюпден таба иш гёрмеге муштарлы бола. Сонг да, олагъа пачалыкъны янындан этилинеген кёмек етишмей, аз.
– Бугюн увакъ бизнес къайсы ёл булан бара? О гьакъда не айтмагъа бажарыла?
– Бузма тынч, тизме къыйын. Айтмагъа сюегеним, эгер де биз оьсювге, алгъа барывгъа талпына бусакъ, алдан берли топланып гелеген тарихи сынавубузгъа, милли мердешлерибизге арт бермеге тюшмей. Айтагъаным, мен де бизин бизнес шо ёлну танглагъанын сюер эдим. Дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, Америкада олай, Китайда булай деп адамланы башын инжитмейли, ерли мердешлени, милли къылыкъланы, маданиятны гьисапгъа алып иш гёрмеге герек бола. Муна шу ёлда биз де уьстюнлюклеге етишмеге умут этебиз. Не чачсанг, шону аларсан дегенлей, гьар къайсы тармакъда да ишлени сан яны акъсамайгъан кюй герек.
– Салгъан чыгъар къазандан деп де айтыла. Гележекде увакъ ва орта бизнесни харж ва оьзге тюрлю къуллукъларын кютюв нечик болур?
– Шо масъаланы уьстде де учу-къырыйы чыгъарылды. Бугюн бизин далапчылар аслу гьалда болдурулгъан продукцияны сатып хайыр этип болмайгъаны саялы кант эте. Айтмагъа сюегеним, увакъ ва орта бизнесни айланасында онгайлыкъланы болдурув – агьамиятлы масъала. Шо гьакъда Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатипов да ДР-ни Халкъ Жыйынына Чакъырыв кагъызында ачыкъдан эсгере.
– Эсгерегени англашыла. Нечик яшавгъа чыгъарыла?
– Доктордан оьзюню къыйынын-аврувун яшырагъан адам, озокъда, оьз-оьзюне зарал этегени англашыла. Шу ерде мен не гьакъда айтмагъа сюемен? Эсигиздеми, Рамазан Гьажимуратович республиканы башчысы гьисапда янгы ишге гиришген гюнлерде: «Мени учун эки-уьч олигархныкинден эсе, бир минг увакъ бизнес булан машгъул болагъанланы къысматы алда», – дегени? Тек не этерсен, арадан оьтген бир йылны ичинде, мен Президентни аппаратына 3 кагъыз йибердим ёлукъма сююп, тек бажарылмады…
– Вагьап Бийболатович, гьали-гьалилерде бизин белгили къумукъ алим, экономист Алкъылыч Алкъылычев сизин «Бизнес Дагестана» деген журналгъа баянлыкъ берген эди. Шонда ол не гьакъда айтагъаны магъа да белгили. Сиз ону ойларын, пикруларын нечик гёрдюгюз?
– Тюз айта, бизнесни яшыртгъын тармагъын ачыкъгъа чыгъарма тарыкъ.
– Ким четим эте?..
– Яшыртгъын тармакъны кредитлер ва оьзге тюрлю харжлар булан таъмин этеген тайпалар. Натижада, баягъы, алда йимик налогну тёлейгенлер, борчларына намуслу кюйде янашагъан амалсызлар къыйыкъсытыла. Экономиканы яшыртгъын тармагъы буса байына.
– Гертиден де, коррупцияны алдын алмай туруп оьсювге инамлыкъ ёкъ…
– Дурус. Гёресиз чи бугюнлерде банклар не булан машгъул болагъанны. Шолар кимлердир? Харжны, кредитлени кимлеге пайлай? Айтмагъа сюегеним, тавукъуяны тюлкюлеге тапшурмагъа тюшмей.
– Англашылды, сизге баракалла.
– Сиз де савболугъуз.
Язгъан Къ. Къараев.
