Оьтген йыл пачалыкъ инспекцияны къуллукъчуларыны ортакъчылыкъ этивю булан гьар тюрлю предприятиелени, къурумланы, идараланы къуршап, 1600-ден де кёп тергевлер оьтгерилген. Тергевлени барышында аян болгъан кемчиликлени гьисапгъа алып, загьмат законланы бузагъанлыгъы саялы иш беривчюлеге 1627 административ штрафлар салынгъан.
Озокъда, алда токътагъан аслу борч къоду салмакъ тюгюл. Биринчилей, иш беривчюлени ва ишге алынагъанланы арасында загьмат дыгъарны шартларын къоруп сакълав баш мурат болуп токътай. Сонг да, ишде болма имканлы хатабалагьланы алдын алывгъа байлавлу оьтгерилеген профилактика чаралар да агьамиятлы гьисаплана.
Эсгерилген ва шолай да оьзге тюрлю масъалалар, борчлар некъадар яшавгъа чыгъарыла, шоланы яшавгъа чыгъармакъ учун не йимик имканлыкълар пайдаландырыла? Белгили болгъаны йимик, бизин республикабызда загьматда аманлыкъны къорув учун айырылагъан харжлар Россияны оьзге регионлары булан тенглешдиргенде лап да аз. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, эгер де оьзге регионларда шону учун загьматда ортакъчылыкъ этеген гьар адамгъа деп 4-5 минг манат гёрсетилине буса, бизин республикабызда шо санав 1000 манатдан оьтмей.
Шону оьлчевлерин артдырмакъ, озокъда, бизин республикабыз учун да агьамиятлы масъала. Тек не этерсен, 2014-нчю йылгъа да шону учун савлай республикагъа 6 миллион манат тюгюл айырылмагъан болгъан. Мисал учун айтгъанда, 2011-нчи йылда шону учун 240 миллион харж айырылгъан эди.
Оьтген йыл Пачалыкъ Думада «Загьмат тёгювню шартларын къыйматлавну гьакъындагъы» хас федерал закон къабул этилинген. Муна шо саялы да гележекде уьстде эсгерилген законну талапларын яшавгъа чыгъарыв толу кюйде иш беривчюлени борчу болажакъ. Закон бу йылны биринчи январындан тутуп гючге гийирилген. Шо законну талапларын яшавгъа чыгъармай кемчиликлени ёлгъа йибереген иш беривчюлер буса гележекде арадан бир йыл оьтюп штрафлар тёлемеге борчлу болажакъ.
Загьмат аралыкъланы камиллешдиривге ва шолай да аманлыкъны болдурувгъа четим этеген себеплер бугюн аз тюгюл. Биринчилей, иш беривчюлени ва ишге алынагъанланы арасында байланагъан загьмат дыгъарланы шартлары законланы талапларын йырып къурула. Экинчилей, загьмат тёгегенлени алапаларыны айланасында ачыкълыкъ ёкъ, оьлчевлери яшырылып, конвертлер булан береген гезиклер къаршылаша.
Сонг да, ишге алынагъанлар учун загьмат книжкалар ачылмай.
Лап да агьамиятлы масъала гьисапда буса алапалар болжаллары гечигип берилеген къайдаланы токътатма тарыкъ. Гьалиге ерли бизин республикабызда оьз заманында алапаларын бермеген 4 къурум барлыгъы ва 57 миллион манат борч топлангъаны аян этилген. Тюзю, шоланы арасында бюджет къурумлар ёкъ.
Буса да бизин республикабызда иш беривчюлени арасында экономиканы яшыртгъын тармагъына бойсынагъанлар гьали де аз болмагъан. Шолайлыкъда, «Экономиканы яшыртгъын тармагъын ачыкъгъа чыгъарыв» деген хас программаны тапшурувларын кютюв чаналай.
Не этмеге герек? Белгили болгъаны йимик, 2006-нчы йылдан тутуп, бизин республикабызда яшыртгъын алапаланы алдын алмакъ учун къурулгъан хас комиссия чалыша. Шогъар да къарамайлы, предприятиелени, идараланы хайырындан, къазанчындан республика ва оьзге тюрлю бюджетлеге тюшеген налогланы башы толмай къала.
Муна шо саялы да законланы яшавгъа чыгъарывну таъмин этеген къурумлар, ватандашланы ихтиярларын якълайгъан къуллукълар, налогчулар ва оьзгелери борчларына сувукъ-салкъын янашагъаны зарал гелтире.
Озокъда, алда токътагъан аслу борч къоду салмакъ тюгюл. Биринчилей, иш беривчюлени ва ишге алынагъанланы арасында загьмат дыгъарны шартларын къоруп сакълав баш мурат болуп токътай. Сонг да, ишде болма имканлы хатабалагьланы алдын алывгъа байлавлу оьтгерилеген профилактика чаралар да агьамиятлы гьисаплана.
Эсгерилген ва шолай да оьзге тюрлю масъалалар, борчлар некъадар яшавгъа чыгъарыла, шоланы яшавгъа чыгъармакъ учун не йимик имканлыкълар пайдаландырыла? Белгили болгъаны йимик, бизин республикабызда загьматда аманлыкъны къорув учун айырылагъан харжлар Россияны оьзге регионлары булан тенглешдиргенде лап да аз. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, эгер де оьзге регионларда шону учун загьматда ортакъчылыкъ этеген гьар адамгъа деп 4-5 минг манат гёрсетилине буса, бизин республикабызда шо санав 1000 манатдан оьтмей.
Шону оьлчевлерин артдырмакъ, озокъда, бизин республикабыз учун да агьамиятлы масъала. Тек не этерсен, 2014-нчю йылгъа да шону учун савлай республикагъа 6 миллион манат тюгюл айырылмагъан болгъан. Мисал учун айтгъанда, 2011-нчи йылда шону учун 240 миллион харж айырылгъан эди.
Оьтген йыл Пачалыкъ Думада «Загьмат тёгювню шартларын къыйматлавну гьакъындагъы» хас федерал закон къабул этилинген. Муна шо саялы да гележекде уьстде эсгерилген законну талапларын яшавгъа чыгъарыв толу кюйде иш беривчюлени борчу болажакъ. Закон бу йылны биринчи январындан тутуп гючге гийирилген. Шо законну талапларын яшавгъа чыгъармай кемчиликлени ёлгъа йибереген иш беривчюлер буса гележекде арадан бир йыл оьтюп штрафлар тёлемеге борчлу болажакъ.
Загьмат аралыкъланы камиллешдиривге ва шолай да аманлыкъны болдурувгъа четим этеген себеплер бугюн аз тюгюл. Биринчилей, иш беривчюлени ва ишге алынагъанланы арасында байланагъан загьмат дыгъарланы шартлары законланы талапларын йырып къурула. Экинчилей, загьмат тёгегенлени алапаларыны айланасында ачыкълыкъ ёкъ, оьлчевлери яшырылып, конвертлер булан береген гезиклер къаршылаша.
Сонг да, ишге алынагъанлар учун загьмат книжкалар ачылмай.
Лап да агьамиятлы масъала гьисапда буса алапалар болжаллары гечигип берилеген къайдаланы токътатма тарыкъ. Гьалиге ерли бизин республикабызда оьз заманында алапаларын бермеген 4 къурум барлыгъы ва 57 миллион манат борч топлангъаны аян этилген. Тюзю, шоланы арасында бюджет къурумлар ёкъ.
Буса да бизин республикабызда иш беривчюлени арасында экономиканы яшыртгъын тармагъына бойсынагъанлар гьали де аз болмагъан. Шолайлыкъда, «Экономиканы яшыртгъын тармагъын ачыкъгъа чыгъарыв» деген хас программаны тапшурувларын кютюв чаналай.
Не этмеге герек? Белгили болгъаны йимик, 2006-нчы йылдан тутуп, бизин республикабызда яшыртгъын алапаланы алдын алмакъ учун къурулгъан хас комиссия чалыша. Шогъар да къарамайлы, предприятиелени, идараланы хайырындан, къазанчындан республика ва оьзге тюрлю бюджетлеге тюшеген налогланы башы толмай къала.
Муна шо саялы да законланы яшавгъа чыгъарывну таъмин этеген къурумлар, ватандашланы ихтиярларын якълайгъан къуллукълар, налогчулар ва оьзгелери борчларына сувукъ-салкъын янашагъаны зарал гелтире.
Къ. Къараев.
