Уьй алгъанча…
Къыйышып болмайгъан хоншулар бир-бирин англамайгъан адамлар боладыр. Эки де ожакъ бизинки тюз деген ойну тутуп, арада оьчлюк тувдура, эрише. Нечик алай да, бир-бирине яманлыкъ ёрап яшай. Гишиге яманлыкъ ёрамакъдан артыкъ гюнагь да ёкъдур.
Эки хоншуну арасындагъы эришивлюк не буса да бир себепден башлана. Шо кёбюсю гьалда гюнчюлюкден геле. Адамны, айрокъда хоншунгну гюллей бусанг, огъар сен гюнагьлысан. Гюнчюлюк, бир ерден гелип «юкъса» да, ону къаркъарада сакълама ярамай.
Озокъда, гишини яхшысын гёрюп де, огъар сукъланып да билмеге тарыкъ. Гюллемеген гюн гёрмес деп айтыла. Олай гюллейгенлик – акъ гюнчюлюк, башгъасы къара гюнчюлюк буса ярай.
Эгер де хоншунг урлап бай болгъан буса, сен ону гюллеп, огъар яманлыкъ ёрама. Ону булан хатиржанлыкъ юрютме. Бола бусанг, ону уручулугъун токътат, болмай бусанг, о гьакъда кёп ойлашып оьзюнге къыйын этме.
Гишиден гелген зиянны ёрукълашдырывну ёллары
Нечакъы тюз яшаса да, адамгъа хоншусундан, къардашындан яда бир оьзге ерден яманлыкъ гелмей болмай. Яхшы да, яман да къошулуп яшайгъан адам да шо эки де якъдан оьзюне буюргъан къадарны гёрмесе къутулмай. Тек къайсын кёп гёрежеги оьзю адамдан гьасил бола.
Хоншу оьзюню хоншусуна биле туруп зарал этсе, озокъда, шо заралны токътатма герек. Нечик? Шолай ёллар кёп. Адамсызлыкъ этип, ачув этип токътатагъан ёлланы сайлама ярамай. Ол адамны намусуна тиеген, этген ишине гьёкюндюреген ёлланы танглама тарыкъ.
Эгер де бир ожакъдан башгъа ожакъгъа хатабалагь гелсе, шону тюз чечеген ёллар бар. Биринчилей, шюкюр Аллагьгъа, дагъы бетерин гёрсетмегир, деп шюкюрлюк этип, юрегине маслагьатлыкъ гелтирме тарыкъ. Гелген къыйынлыкъны гишиден гёрме, менден гёр деп айтгъан дей Аллагь. Гечинген адам болса да, оьз-оьзюне маслагьатлыкъ гелтирип, Аллагьны къадарына къаршы чыкъма кюй ёкъ, деп юреклеге сабурлукъ салма герек бола.
Къолундан хата чыкъгъан адамны есилери инг уллусуну артына да тюшюп, гьазирине тазиятгъа барып, къайгъырыш сёзлени айтмагъа борчлу. Гелгенлени арасындан, къардашлыкъгъа да, оьмюрге де уллусу яда атасы, яда атасыны агъасы, яда иниси къолларын алма башлагъынча, бизин адамыбызны къолундан гелген хатабалагь, гечигиз бизден деп гьакъ юрекден айтмагъа герек.
Шолай мурат булан тазият бар абзаргъа гирип гелген адамлагъа къаршы сёйлемеге ошамай. Гечдик деп айтма да тарыкъ тюгюл. Сонггъа таба о иш ёрукълашар. Гелгенлерден бир нече адам тазиятда бир нече гюн токътаса яхшы. Бажарылмай буса, эртен-ахшам къулгьугъа чыкъма герек. Ярашывлукъгъа моллаланы йиберсе яхшы деген пикрулар да кёп ёлугъа. Шолай кюй, гьакъ юрекден болмайгъаны учун, къыйышмай къалагъан гезиклер ёлугъа. Оьзлер гелгинче къадилени йиберип, бизин алдатма сюеми деген ой тувулунма бола.
Къайната, къайнана, къайнулан, къайынкъыз
Оьзюню атасы, анасы йимик, алгъан къатыныны ата-анасы да уланны инг ювукъ адамлары болуп токътай. Бир-бир уланлар къатынына артыкъ ювукъ болуп, ону анасын оьзюнюкинден алгъа алагъан гезиклер ёлугъа. Шо, озокъда, къыйышмай. Гьар зат оьзюню еринде сыйлы йимик, гьар-ким де оьзюню тийишли къылыгъы булан яхшы.
Къайнулан – гиевню агъасы яда иниси. Оьзюню къатыны булан татывлукъда яшагъан чакъы, ону эркъардашлары оьзлени къызардашына этеген абур, сый, гьюрмет гиевге де тие. Къызардашлары да, шолай оьзлени гиевюне гьар даим де яхшы гёзден къарап, ондан сукъланып турмагъа тарыкъ. Гиев учун къайынкъызлар да оьзюню къызардашларыдай ювукъ адамлар. Олагъа бакъгъан сувукълукъ эр-къатынны арасына да сувукълукъ гелтире.
Гиев, бажа ва гиевню къардашлары
Бажалар эки тизив къурдашлардай бир-бирини арасында ювукълукъ да, гьалаллыкъ да болдуруп ва ону юрютюп де билмеге тийишли адамлар бола. Олар бир-бири булан кёп ёлукъгъан чакъы, оланы аралыкълары да бирден-бир ювукъ болур. Бажалар къурдашлар болуп билмесе, эки де къызардашны арасына да татывсузлукъ тюшмеге бола.
Къатын алгъан сонг алда болгъан къурдашлар ариге йылыша, бажаланы дослугъу, къурдашлыгъы гючлене. Ону эрши гёрме ярамай. Къатын алгъынча болгъан къурдашлар, къатын алгъан сонг бир-бири булангъы къурдашлыкъ аралыкъланы башгъа кюйде къуруп бажармаса, алдагъы къурдашлыкъ яшавда олагъа четимликлер гелтирсе тюгюл, оьзге сююнчлер бермей. Шону учун да болма ярай, яшлыкъдагъы «къурдашлыкъ», йыллар гете туруп сёне, эсге алывлар булан яшай.
Гиевню янгы къардашлары, янгы опуракъны таъсиридей яхшы янындан таъсирли эте. Тек оьзюнгню оьз къардашларынгдан къатын къардашланы алгъа алагъанынгны олагъа, агьлюнге гёрсетме ярамай.
Гелин – янгы ожакъда
Гелин гелген ожакъдагъы къылыкъ-тарбия, ол оьзю тарбиялангъан ожакъдан башгъа болажагъын унутма ярамай. Ону учун да гелин оьзю гелген ерде нечик къуллукъ этме герегин биринчи гюнлерден башлап уьйренмеге герек. Шо гьакъда ол, биринчилей, эри булан гьакълашма тарыкъ. Къайнана да оьзю неге билмей деп къоймайлы, янгы гелинге тюз этмеген ишин арив тил булан англатып, уьйретмеге борчлу.
Бизге къыйышывлу гелин тюгюл деген калима болма тюшмей. Гьакъыллы адамлар о гьакъда гелин гелгинче ойлаша. Гелген сонг ону оьзлени кююне уьйретмеге къыйын болмай. Къайнана гелинге оьзюню къызыдай къарай буса, уьйрете буса, оланы аралыгъында сувукълукъ токътамажакъ.
Гелинни де, ону эрини де арасындагъы татывсузлукълар кёбюсю гьалда къайнанадан яда уланны эрге бармагъан, тек етишген къызардашындан тувулунма бола. Шону учун гелин адам олар булан арив турмагъа тарыкъ экенни билсе яхшы. Эрине бир заманда да оланы сёгюп сёйлеме ярамай. Яшавдан аз буса да англаву бар адам шолай этмей. Эгер де шолай гезиклер болса, эри огъар, озокъда, къаршы сёйлер. О айтгъангъа тынглама тарыкъ.
Озокъда, янгы ожакъгъа гелип, онда къыйышып яшамагъа кимге де тынч болмай. Яш чагъындагъы къызъяшгъа о дагъы да къыйын. Ол къошулгъан агьлюдегилени арасында оьзюне ювукъ адамны тапса яхшы. Кёбюсю шолай адам ону оьзюню эри бола.
Къыз бергенлени де, къыз алгъанланы да аралыкълары
Яшланы уьягьлю этген сонг, эки къошулгъан ян, янгы болгъан къардашлар, бир-бири булангъы аралыкъланы гьар даим де беклешдирме герек. Оланы арасына татывсузлукъ тюшме ярамай. Шолай татывсузлукъдан янгы къошулгъан авлетлер де бир-бирине хатиржан болуп, оланы тизген ожагъы бузулма бола. Жагьиллени ата-анагъа хатири къалгъанлыкъ даимликге таймай сакъланма бола.
Уланны адамларыны да, къызны адамларыны да бир-бири булангъы дос аралыкъларын болдурагъан зат – олар бир- бирине ёлукъгъанда этеген илиякълы янашыв, абур, сый.
Къыз бергенлер де, къыз алгъанлар да, бир-бирин сыйлайгъанлыкъ оланы гиччисине, уллусуна гёре юрюлме тарыкъ. Байрамларда йылгъа гиччиси уллусуну уьстюне бара. Къызны ювукъ къардашлары уланныкилеге яда уланныки къызныкилеге башлап бара деген адат ёкъ.
Къызны гелешип алып битгинче, уланны ата–анасы, къызардашлары, инилери оланы байрамын къутлама барса да эрши болмай. Бармаса да, неге гелмеди деп ойлашмакъ арив тюгюл.
Набиюлла МАГЬАММАТОВ.
