Бу макъалада билим берив тармакъдагъы, айырып айтгъанда, школалардагъы гьал нечик экенин ахтарып къарадыкъ. Интернетни къоллайгъан кюю охув ожакъларда нечик салынгъан? Охувчулагъа пайдалы маълумат берилеми? Сонг да, школаланы Интернетни къоллайгъан даражасына не багьа бермеге бола? Тувулунагъан ва гьалиги заманны шартларында уллу агьамияты бар соравлагъа жаваплар тапмакъ учун, биз мисал гьисапда къумукъ районларыбызны бирисин – Къарабудагъгент районну школаларыны сайтларын (порталларын) анализ этип къарадыкъ. Алданокъ эсгерип айтсакъ, бары да охув ожакъланы Интернетни бетинде оьзлени сайтлары (яда порталы) болмагъа гереклиги «Россия Федерацияда билим беривню гьакъындагъы» Федерал Законну 3-нчю бёлюгюню 29-нчу статьясында айтылгъан.
Къарабудагъгент районну бары да школаларыны Интернет бетлерине къаралды, оьрде эсгерилген Федерал Законларда айтылагъан талаплар кютюлеми яда не гьалдадыр – шогъар аслу тергев бакъдырылды. Тюзюн айтгъанда, гьал онча макътардай тюгюл. Неге? Бу соравгъа жавап бермек учун умуми сёзлер булан айтып гетип къалмай, бир-эки мисаллар гелтирсек, тувулунгъан гьалгъа багьа бермеге тынч болажакъ. Бизге белгили болгъан маълуматгъа гёре, Дагъыстанда гьар школаны Интернетде бети ачылгъанлы 10 йыллагъа ювукъ бола. Сонг да, школаны сайтында (порталында) ерлешдирилген маълуматгъа билим берив ожакъны ёлбашчысы, директору толу кюйде жаваплы.
Школа яшаву къолунгну аясында йимик гёрюнмеге тюшеген порталда маълумат ёкълугъу лап да аслу масъалаланы бириси болуп токътай. Мисал учун, Аччысув посёлок школаны бетин ачып къарасагъыз, бир маълуматны да тапмагъа болмажакъсыз. Тамаша тюгюлмю, гьар уьйге гирип гелген Интернетни бу охув ожакъ булан бир байлавлугъу ёкъ йимик гёрюне. Районну школаларыны арасында Агъачавул школада да бу талап яшавгъа чыкъмагъаны ачыкъдан гёрюне.
Кёбюсю школаланы бетлериндеги бёлюклер бош экени де охув ожакъны ёлбашчыларына белгисиз маълумат тюгюлдюр. Мисал учун, школада болагъан агьвалатланы, орус тилден ва адабиятдан, ингилис тилден дарс береген муаллимлени электрон бетлери, школада ич къурулушуна байлавлу документлери ерлешдирилмеге герекли, китапхана юрютеген иши гьакъдагъы ва оьзге бёлюклерде бир маълумат сама да тапмагъа болмажакъсан.
Тувулунгъан гьалны гьар школа булан байлап, сайтда не талаплар кютюлмегени гьакъда айтсакъ, гьар охув ожакъгъа багъышлап (школалар районда 28 бар) бир макъала язардай гьал бар. Умуми кюйде алып айтгъанда, гьар школа оьзлени сайтларын къуруп, етишген бир тюрлю уьстюнлюклерине де къарамайлы, гьал нечакъы бола буса да бузукъ.
Биз бу гьалны ерине барып билмеге токъташдыкъ. Шо мурат булан Къарабудагъгент район администрацияны башчысыны орунбасары, билим берив булан байлавлу масъалалагъа къарайгъан Асадулла Гьажиев булан ёлукъдукъ ва къысгъаракъ баянлыкъ алдыкъ.
– Асадулла Гьайбуллаевич, школаланы сайтларыны гьалын сиз тергевюгюзню тюбюнде сакълайсыз. Шо масъалагъа байлавлу не айтмагъа боласыз?
– Районда ерлешген школаланы Интернетни бетинде ачылгъан сайтлары булангъы гьал ва гьали болгъанча чечилмеген масъалалар булан тыгъыс кюйде машгъул болуп турабыз. Шо темагъа байлавлу гьар школада сайтгъа жаваплы директорлар ва шону юрютеген операторлар булан англатыв жыйынлар оьтгергенбиз. Районну билим берив управлениесинде шо ишни бир ёрукъгъа салмакъ учун чалышагъан адам да белгиленген. Тек бугюнгю гьалны гьисапгъа алып айтгъанда, болмагъа герекли даражасында тюгюл экени гёрюнюп тура.
– Бизге белгили болгъан маълуматны гьисапгъа алып айтгъанда, бу масъала булан байлавлу сиз оьтгереген семинарлар, тергев чаралар тийишли натижа бермей бугъай. Себебин англатмагъа болармысыз?
– Бу ерде муна шу себепден деп гьазиринде айтмагъа да болмайсан. Неге тюгюл, школаланы Интернет булан таъмин этивге байлавлу масъалалар да арагъа чыгъа. Шо якъдан алгъанда, бир-бир школаларда гьар заман Интернет байлавлукъ болмайгъаны арагъа чыгъа. Эгер школагъа Интернет тел булан тартылгъан буса, шонда байлавлукъ болмагъа гереги ачыкъ. Тек Интернет телни къолламайлы, гьавадан таба берилеген Wi—Fi бар буса, байлавлукъ ёкълукъ гьава шартлардан да гьасил бола.
– Гьар школаны сайтын ачып къарагъанда, этилмеге тюшеген ишлер кютюлмегени гёрюнюп тура. Къайсы школаны директору шо якъдан жавапгъа тартылгъан?
– Гьалиге ерли бир школаны директору да шо якъдан жавапгъа тартылмагъан. Неге тюгюл, Интернет булан ишлеп болагъан, тийишли маълуматны ерлешдирип билеген касбучуларыбыз ёкъ десе де ярай. Шо якъдан бир къадар кёмек болсун учун, районну билим берив управлениесинде шо ишни бойнуна алып ишлейген адам да белгиленген.
– Гьал бу кюйде барса, охувчулагъа билим алыв якъдан тюгюл, муаллимлеге де оланы билимлерин камиллешдирив янындан артда къалмакъ бар. Шо буса гележекде бир къадар масъалаланы тувдуражагъы ачыкъ. Бу масъаланы чечивню ёллары белгиленгенми?
– Интернетни яш наслуну вакиллери эсли чагъындагъы адамлардан эсе бек биле. Тек олар оьзлеге пайдалы маълумат аламы? Муна бу – аслу сорав. Школаланы сайтлары ачылгъанлы, шондагъы маълумат охувчулагъа да, муаллимлеге де пайдалы болсун учун чаралар гёрюлмей тюгюл. Гележекде шоланы уьстюнде ишлемеге ва камиллешдирмеге тюшежеги де белгили.
– Школалар оьзлени Интернет бетине салагъан маълумат Россия Федерацияны законларына къаршы чыгъагъан гезиклер бар. Шолай кемчиликлер неге ёлгъа йибериле?
– Ачыкъ этип айтгъанда, шолар маълуматгъа жаваплы адам (директор) ва шону ерлешдиреген касбучу (оператор) толу кюйде ишине гиришип битмегенликден бола. Шо, тюзюн айтгъанда, бизин хатабыз да дюр.
Шо гюн А. Гьажиев бу масъалагъа жаваплы адамланы бириси Къарабудагъгент районну билим берив управлениесини ёлбашчысыны орунбасары Алибек Къайырбековну бизин булангъы ёлугъувгъа чакъырды. Ону булан ёлугъуп, гьалны ювукъдан билмеге сюйдюк. Тек бу ёлдаш бизге бир маълумат бермеге де рази болмады. «Мен бары да гьалны билемен, бары да кемчиликлени ва этилмеген ишлени гьакъында айтмакъны маънасы ёкъ деп эсиме геле», – деп билдирди ол. Сентябр айны 10-нда болгъан бу ёлугъувну барышында, билим берив управлениени къуллукъчусу А. Къайырбековну сёзлерине асасланып айтгъанда, шо гюнге ерли районну школалары охув йылны ахырында Интернетден айрылгъан кюйде ва къошулмагъан. Охув йылны он гюню гетип турагъанда, не себепден школаларда Интернет байлавлукъ ёкълугъу бизге белгисиз кюйде къалды. «Шо гьакъда биз Дагъыстан Республиканы билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлигине нече керен де тел уруп да, ерине барып да билдиргенбиз. Техника якъдан болагъан шолай четимликлер де бизин ишибизни чаналата», – деп билдирди А. Къайырбеков.
Бизде балыкъ башындан чирий деген айтыв бар. Тувулунгъан масъаланы ахтигине чыкъмакъ учун, артындагъы гюнлерде Дагъыстан Республиканы билим беривге ва илмугъа къарайгъан министрини орунбасары, маълумат технологиялагъа (ИКТ) жаваплы касбучу Гьажимурат Алиев булан ёлукъдукъ. Интернет булан байлавлу иш школаларда неге акъсайгъанны билмек аслу мурадыбыз эди.
– Гьажимурат Расулович, школаланы Интернетдеги бетлерини гьалы булан сиз ювукъдан танышсыз. Бугюнлеге ерли чечилмей турагъан масъалаланы яхшы билесиз. Шолар ачылгъанлы, арадан шайлы заман да гетген. Неге масъала гьали де чечилмеген? Бир-эки абатлар этилинип токътап къалгъанлыкъны аслу себеби недир?
– Школа порталланы юрютювде салынагъан талаплагъа жаваплы адамлар тийишли иш юрютмейгени ва юрютюп билмейгени ачыкъ кюйде къала. Бирлери буса порталны тарыкъ болагъан маълумат булан таъмин этмек учун муаллимлерден талап этип билмейгенлик де ишни салынгъан кюю дурус тюгюлюне шагьат болуп токътай. Билим берив министерликни янындан шо масъалагъа байлавлу районланы ва шагьарланы билим берив управлениелерине бир тюгюл, бир нече керен кагъызлар йиберилген, буварывлар этилген, къутгъарылагъан кемчиликлерине ерли белгиленген. Неге тюгюл, школа не даражада ишлей буса, шо гьал Интернетни бетинде гёрюнюп тура. Бу ерде муаллимлерден гьасил болмайгъан гьаллар да арагъа чыгъа. Эгер де муаллим яхшы ишлей буса, ону иши гьакъда маълумат школаны порталында болмагъа герек. Кимдир айыплы? Озокъда, школаны директору. Белгили экени йимик, ол шо ишинде толу жаваплыкъны гьис этмей, борчларын кютмей. Буссагьатгъы гьалны алып айтгъанда, бир-бир школаларда шо иш тийишли даражада салынгъанына да къарамайлы, умуми алып айтгъанда, гьалны бузукълугъу мунаман деп гёрюнюп тура.
– Гьажимурат Расулович, эгер де бары да билим берив ожакъланы (шоланы арасына школалар да гире) сайтлары (порталлары) болмагъа гереклик Федерал Законда айтылгъан буса да, яшавгъа чыкъмайгъаны гёрюнюп тура. Олай болгъанда, билим беривге ва илмугъа къарайгъан министреликни янындан да немкъорайлыкъ бары гьис этиле. Неге гьали болгъанча гьал алышынмай?
– Шо якъдан алгъанда, школалар булангъы гьалны янгыз бизин министерлик оьзюню тергевюню тюбюнде сакълап къоймай. Бу масъалагъа тергевню болдурагъан оьзге федерал къурумлар да агьамият берегенин эсгермеге сюемен. Мисал учун, «Роскомнадзор» федерал къуллукъну янындан школаланы сайтларында (порталларында) йиберилеген хаталагъа ва Федерал Законлагъа къаршы чыгъагъан бир-бир ишлеге байлавлу буварывлар этилген. Шогъар гёре тийишли адамлар жавапгъа да тартылажакъ яда шолагъа уллу къоду салынажакъ.
– Не маълуматлар законгъа къаршы чыгъып салынгъанын ачыкъ этмеге болармысыз?
– Бир-бир школаланы Интернет бетлеринде охувчуланы гьакъында берилген маълуматны бары да адам гёрюп болагъан кюйде салмакъны 152 номер булан къабул этилген Федерал Закон гери ура.
– Уьстден таба шолай тергевлер де юрюле буса, ерлерде де иш тийишли кюйде тюгюл буса, не этмеге герек?
– ДР-ни билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлигини алдына салынагъан аслу масъалаланы бириси – гьар школагъа техника якъдан да, маълумат ерлешдиреген якъдан да янгы къайдалар булан ишлежек портал ачмакъ. Шо ишни яшавгъа чыгъармакъ учун гьазирлик чаралар гёрюлген, янгы порталны концепциясы гьазир этилген. Бу ерде бир затгъа охувчуланы тергевюн бакъдырмагъа сюемен. Биз гьали болгъанча школалар учун яратылгъан порталланы кюрчюсюнден бузуп, янгысын этмеге герек деген ойдан арекбиз. Шо саялы шоларда ерлешдирилген маълуматны янгы къайдасына гёчюрюв иш аслу масъалаланы бириси болуп токътажакъ. Англатыв маълуматлар гьазир этилежек, видео дарслар on—line (онлайн) къайдада юрюлежек.
Бу темагъа байлавлу болгъан лакъырлашывлар, школаланы директорларындан башлап, ДР-ни билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерине ерли масъалагъа бакъгъан якъдагъы янашывну алышдырмагъа борчлу этме герек.
Барият ОЬЛМЕСОВА.
