Россияны ат къазангъан, Дагъыстанны халкъ артисти Басир  Магьамматовну юбилейи

 

Къумукъ музыкалы-драма театр ноябр айны 4-юнде «Юрек сюйсе» деген спектакль булан Россияны ат къазангъан артис­ти, Дагъыстанны халкъ артисти Басир Насировични 70 йыллыкъ юбилейин оьтгерди. Гьамит Рустамов язгъан бу спектаклде Басир баш рольну ойнады. Театрны уллу залын халкъ толтургъан, сююмлю артистини юбилейине гелген.

Юбиляр ва ону иш ёлдашлары булан ёлугъуп лакъыр этдим. Гьали Басир Насировични  оьзюню гьакъында сёз юрютейим. Лакъырлар тюпде болар…

 

Ол «Молла Насрутдин» булан, «Эркеч Алиде» Сутурбий булан, «Айгъа­зиде» Умав ва дагъы да кёп-кёп келпетлери булан халкъны оьзюне ирия этип, сюйдюрюп къойду деп ташдырып айтма боламан. Оьзюм де шо ириялыкъны сезгенмен. Кёпден берли ол Дагъыс­танны сагьна усталарыны арасында белгилиси ва къаравчуланы сююмлю артисти болуп чалыша. Ол оьзюню сагьнада гёрсетеген бажарывлугъу, пагьмусу булан янгыз Дагъыс­танда тюгюл, савлай Россияда ва тыш пачалыкъларда да белгили болгъан.

Бир вакъти ол тюрк драматурглар язгъан спектакллерде баш ролланы ойнагъан артист гьисапда Тюркиягъа къонакълай чакъы­рылып барып да гелди. Москвада Щукинни атындагъы театр училищени битдирип, Къумукъ театргъа гелди. Ону сагьнагъа биринчи чыгъышлары, яшавда бар йимик мекенли келпет яратып бажарагъаны къаравчуланы гючлю харс урувларын ва разилигин къазанды. Ону масхарагъа, юморгъа пагьмусу сагьнагъа гьар чыкъгъан сайын оьсдю, тамурланды. Оьзюнден къаравчу не йимик оюнну сюе, нечик масхараны, юморну къабул этегенни Басир гюнден-гюн бек англай ва тюшюне. Къужурлу, жагь оюну булан къаравчуну разилигин, баракалласын да къазанма башлай.

Басир  Къумукъ сагьнагъа гелген заманны ичинде яратгъан келпетлер, азында, эки юзден де оьтедир. Режиссёрлар да ону бажарывлугъуна, пагьмусуна гёре баш ролланы тапшурма муштарлы бола. Ол комедия спектакллерден къайры, драма, трагедия спектакллерде де баш ролланы ойнама башлай.

Мычыгъыш драматург Абдулла Хамитовну «Эркеч Али» деген спектаклинде баш рольну ойнагъан сонг, Басир къаравчуланы сююмлю артисти болду десем, ялгъан болмас. Къумукъ сагьнада спектакль 50 йылны узагъында юрюле. Бу спектакль булан театр Мычыгъыш респуб­ликагъа бир-нече керен баргъан. Пьесаны язгъан А.Хамитовну юбилей ахшамында, театрны баш режиссёру Руслан Хакишевни юбилейинде ойнагъан. Б.Магьамматовну, коллективни оюнуна оьр багьа берилген. Басир сагьнагъа чыкъдымы, ол сагьнаны есси болуп бажара.

Артдагъы йылларда ойна­гъан янгы спектакл­лерде де Б.Магьамматов оьзюне хас бажарывлукъ ва пагьму булан кёп-кёп къаравчуланы рази къалдыргъан. Шо спектакллени барын да эсгерме бажарылмай. Ону пагьмусу ва оьзюню касбусун, ишин сюегенлик, эринмей, талмай янгы-янгы келпетлер яратып болагъанлыкъ атын бизин Дагъыстанны маданиятына чы нечик де, Россияны маданиятына да белгили этген. Ону яратывчулугъун школаларда да гече. Пагьмусуну тюрлю-тюрлю янлары, так­рарлавлардан къачагъаны, гьар тюрлю янгы-янгы къайдаланы излейгени актёрну пагьмусун оьсдюре, бажарывлугъун бирден-бир артдыра. Узакъ йыллар Къумукъ театрны сагьнасында ишлеп алгъан сынаву огъар къаравчуланы герти сюювюн къазанма имканлыкъ берген.

Басир Магьамматов респуб­ликада ва тыш пачалыкъларда оьтгерилеген кёп санавда театр фестивалларда ортакъчылыкъ этген. Анкара шагьарда «Молла Насрутдинге» багъышлангъан халкъара фестивальда, Уфа шагьарда оьтгерилген тюрк халкъланы «Туганлык» деген фестивалында, Владикавказда ва оьзге шагьарларда оьтгерилген фестивалларда актив кюйде ортакъчылыкъ этген. Ол оьзюню рагьмулу янашыву булан коллективде де абур-сый къазангъан.

Скандарбек Тулпаров иш ёлдашыны гьакъында:

– Москвада Щукинни атындагъы училищеде биз Басир булан бирче оху­гъан­быз. Бизин арабызда ол уллусу эди. Огъар абур этип юрюгенбиз, гьали де юрюйбюз. Охуйгъанда да ол оьзюню актёр пагьмусун гёрсетме бажарды. Гьали буса, бу чагъына етишгенде, сагьнада ойнагъан заманны ичинде ону пагьмусу бирден-бир оьсдю. Шону учун да халкъ ону сюе. Къайсы районгъа барсакъ  да, «къайда, шо Басир ёкъму» деп сорайлар. Артистлер тюрлю-тюрлю бола. Бу  бек ойлашагъан, оьзюню ролюн мекенли билме сюеген, келпет яратагъанда тетекейли янашагъан адам. Актёрлар да огъар­ бары да тынглай. Бир зат буса, четим масала арагъа чыкъса Басир не деп айта дей. Ону пикрусуна тынг­лай. Сабур, саламат адам да дюр. Менмен, алгъа чыгъаман деп айланмай. Бизин театрда ол бары – оьктемлик. Аллагь энниден сонг да огъар савлукъ берсин кёп спектакллерде ойнама. Ону пагьмусу да бар, имканлыгъы да бар.

Дагъыстанны халкъ артисти Нариман Акавов:

– Мен Басирни бир сагьнада ишлеп таныйгъаным отуз уьч йылдан да кёп бола. Бир тюгюл, етмиш етти спектакльде ойнагъанбыз бирче. Мен  не этме сюегенни сагьнада ол биле, не этме сюегенни ол мен де билемен. Шо кююнде бир-биревню англап ишлегенбиз. Артистлер бир-бирин англаса ойнама оьтесиз тынч бола деп айтыв бар актёрланы арасында. Комедияны да ойнагъанбыз, трагедияны да ойнагъанбыз бир-биревню англап.  Ону да болгъан авруйгъан кюйде чыгъагъан гезиклери сагьнагъа, мени де болгъан. Тек чул билдирмей ойнама герекбиз чи. Халкъ жыйылгъан. Ол сагьнагъа чыкъса, оьте­сиз тюрленип къала. Огъар гёре мен де, нечакъы гёнгюм ёкъ буса да, кепсиз бусам да, тюрленме, ойнама тюшеген гезиклер болгъан. Басирге, юбилейи булан да къутлап,  яхшы савлукъ ёрама сюемен. Энниден сонг да огъар янгы-янгы келпетлер яратма насип болсун.

Завур Алиев, театрны директоруну заместители:

– Басир-агъай. Огъар­ шулай айтма мен лап гиччи заманымдан берли уьйренгенмен. Неге тюгюл, анам театрда ишлей. Бизин гиччи чагъыбыздан тутуп, мунда алып геле эди. Басир-агъай буса онда гелген гиччипавлар булан ойнама да, тамаша хабарлар айтма да заман таба эди. Гьали мен де театр­да ишлеймен. Басир-агъайны уланлары булан къурдашлыкъ юрютемен. Ол оьзюню пагьмусу, сагьнадагъы оюну булан къумукъ халкъны разилигин, сюювюн къазангъан. Къумукъ театрны оьктемлиги деп айтма сюемен.

Басир булангъы лакъырыбыздан:

– Гьали болгъанча яратгъан келпетлерим учун гьёкюнчюм ёкъ. Озокъда, магъа башлап комедия ролланы берип турду. Тек Зубайыл Жанбекович «Алтын къутукъну сыры» деген спектаклде магъа жаваплы рольну берди. Сагьнагъа залдан таба чыкъма герек эди. «Берме шогъар шо рольну, халкъ кюлежек», – деп айтып турдулар. Тек ол тынгламады. Шюкюр Аллагьгъа халкъ кюлеме де кюлемеди. «Гёремисиз, – деди Зубайыл Жанбекович, – мен биле эдим шо рольну кимге берме герекни». Шолай, Мавлет гелгенде де берме башлады башгъа ролланы. Гьёкюнмеймен, комедия буса да ойнама герек бирев, трагедия буса да. Труффальдинону да ойнадым мен. Яш заманда ойнадым тюрлю-тюрлю ролланы. Яш заманда, оьсе­генде тарыкъ бола олай классикадагъы ролланы ойнама. Дюр, шу спектакль булан юбилейим болуп къала. Скандарбек Даниялович айтды генг кюйде оьтгерейик деп. Мен сюймеймен шолай сыйланы. Сагьнада да олтуруп къарап турма нечик бола? Гьар ким сёйлежек, макътажакълар, къайда къачайым? «Шулай оьтгерегенигиз де таманлыкъ эте», – деп къоймадым.

Бизге де редакцияны ва охувчуларыбызны атындан Басирни къутламакъ ва яратывчулукъ ёлунда уьстюнлюклер ёрамакъ къала.

 

Яраш БИЙДУЛЛАЕВ,