– Газетни этегенлер сизсиз, биз, редакцияны къуллукъчулары, сизин кёмекчилеригизбиз, – деп тамамлады гиришив сёзюн Журналистлени союзуну председатели.

Биринчи сёзню ол ДР-ни печатгъа ва маълуматгъа къарайгъан министри Азнавур Гьажиевге берди:

– Сиз де билеген кюйде, Дагъыстан Республиканы Президенти Рамазан Абдулатипов милли тиллени оьсювюне, милли печатгъа айрокъда бек агьамият бере. Бугюн милли тиллеге, милли печатгъа жамият арада аз агьамият берилегени гёрюнюп тура. Печат къуралланы гележегине инанмайгъанлар оланы гележеги ёкъ, Интернет печатны ерин алажакъ деп токъташдыралар. Алда киногъа, театргъа байлавлу да шолай хабарлар юрюлген: кино чыкъгъан сонг, театр таяжакъ, телевидение чыкъгъан сонг, кино таяжакъ. Шо къураллар гьали де яшай ва яшама да яшажакъ. Интернет – маълумат береген къурал, дагъы артыкъгъа ону гючю ёкъ. О береген маълуматлар сёзлерден ва суратлардан ясалгъан.

Бу фестивальгъа биз «Анадаш газетибиз» деп ат салгъангъа журналланы, китап издательстволаны хатири къалмасын. Газет – оланы барысын да къуршайгъан анг­лав. «Анадаш газетибиз» деген сёз респуб­ликаны бары да маълумат къуралларын къуршай. Орус тил – биз, дагъыстанлылар, барыбыз да сёйлейген умуми тил. Шо саялы орус тилни де биз анадаш газетибиз йимик гёрме герекбиз. Бугюн газетлеге язылыв юрюлюп турагъан вакътиде газетлеге язылагъанлагъа ва гьалиден сонг язылма сюегенлеге баракалла билдиребиз. Бугюн мунда жыйылгъанлар къардашлар, къурдашлар деп гьисап этемен. Неге десе, бизин барыбызны да газет ювукълашдыргъан. Маълумат къуралланы вакиллери бугюн мунда болажакъ сёйлевлеге агьамиятлы тынглажакълар ва оьзлеге натижа чыгъаражакъ деп эсиме геле.

Фестивальда Али Камалов айтгъан кюйде, «Дагъыстан» деген биринчи газет 1906-нчы йылда чыкъгъан (ол Петербург шагьарда С.Гьабиев чыгъаргъан листовканы гьакъында айта). Октябр инкъылап уьстюн гелген сонг, къумукъ ва авар газет бирче чыкъма башлагъан. Бара-бара орус, дарги, лезги, лак тиллерде де газетлер чыкъгъан.

– Гьали биз республикада 14 тилде газетлер чыгъарабыз. Газетлерибизни тили башгъа, тек къысматы бир, оланы алдына салынагъан масъалалар да бир. Газетлени бирлерини тиражы – 16 минг экземпляр, бирлерини тиражы 600 экземпляр буса да, оьрде эсгерилген кюйде, оланы масъа­лалары бир: тилин сакъламакъ, бугюн язылывгъа байлавлу тувулунгъан къы­йынлыкълар – охувчуланы масъаласы. Шо саялы гьали биз аслу гьалда газетни охувчуларына сёз берме, оланы таклифлерине тынглама сюебиз.

Элмира Ашурбекова – табасаран газетни охувчусу, алим:

– Газет – ана тилибиз. Тилибизни оьсювюнде газет уллу роль ойнай. Тилни сакъламакъ – дагъыстан халкъланы алдында токътагъан агьамиятлы масъалаланы бириси. Тилибизни сакълама сюе бусакъ, яшланы тарбиялав масъаладан башлама герекбиз, оланы ана тилде гиччиден уьйретме герекбиз.

Магьаммат Ибрагьимов – «Лезги газетни» мухбири:

– Милли газетлерде ишлемек учун, гьар къуллукъчу оьзюню ана тилин билме тарыкъ. Милли газетлеге яшёрюмлени къуршамакъ учун оланы материал якъдан да, ругь якъдан да къыйматлама тюше. Мен, мисал учун, «Лезги газетде» ишлеймен, оьзюмню яшама ерим ёкъ буса, газетни алдындагъы масъалалардан эсе, магъа оьзюмню агьлю масъалаларымны гьакъында ойлашма тюшежек. Бара-бара газетлер чыгъагъан милли тиллеге агьамият осаллаша. ДГУ-ну филология факультетинде тилин яхшы билеген студентлер де аз. Рамазан Абдулатипов Президент болгъан сонг тиллени оьсювюне агьамият артгъаны эс этиле. Тек социал-экономика масъалалар гьали де чечилмеген.

Байсолтан Осаев – «Ёлдаш» газетни вакили, маданият къуллукъчу:

– Телевидение ана тиллеге агьамиятын артдырма герек деп ойлайман. Муна телевидениеден тап-таза авар тилде берилеген берилишлеге къарап сукъланасан. Олардан башгъа редакциялар да уьлгю алма ярай. Дагъыстан телевидениени Пачалыкъ теле-радио компаниясында айда бир керен ана тилде берилиш бола. РГВК жумада бир сагьат ана тилде берилиш юрюте. Къарагъыз, башгъа республикаларда гьар гюн дегенлей тюрлю-тюрлю берилишлер бола. Ондан сонг, бизин газетлер жумада бир керен чыгъа. Олар береген маълуматланы биз телевидениеден алданокъ билебиз. Олар эсгиленген. Бизин учун къужурлу тюгюл. Охувчуну къолуна тюшгенче, бизин газетлер оьзлени янгылыгъын тас эте. «Ёлдаш» газетге «Времена» бёлюгю саялы мен бек разимен. Гьали башгъа газетлер де «Ёлдашдан» уьлгю алгъандыр деп эсиме геле. Оларда да орус блоклар чыгъагъан болгъан. Бизин театрны репертуарын береген 2–3 маълумат къурал бар. Шоланы бириси – «Ёлдаш» газет. «Ёлдаш» газет тарих материалланы орус тилде берегенин бек ушатаман. Гьар миллетни оьз масъалалары бар. Оланы гьакъында экстремизм маънада язмай, ёрукълу, гелишли ёлда язса пайдалы деп гьисап этемен.

Агьмат Муртазалиев – «Гьакъыкъат» газетни охувчусу, алим:

– Миллетим аварлы экенге мен «Гьа­къыкъат» газетни охуйман. О газет гьалиги заманны талапларына жавап бере деп эсиме геле. Газетде халкъны агьамиятлы масъа­лалары гётериле. Артдагъы 20 йылланы ичинде орус тилни сакълама герек деген масъала гётериле. Амма милли тиллени сакълама герек деген масъала пачалыкъ оьлчевде гётерилгени мени эсимде ёкъ. Орус тилни гьайын этмесе де ярай, о тилде бары да дагъыстанлылар сёйлей, амма милли тиллер оьзлени гьайын этмекни талап эте.

Аминат Алиханова – дарги тилде «Замана» газетни охувчусу, алим:

– Мен биринчи керен дарги тилде чыгъагъан газетни 1961-нчи йылда оху­гъанман. Бугюн мунда чыгъып сёйлегенлер барысы да, яш чагъындагъы адамлар да, уллу чагъындагъы адамлар да, газетлени алдында токътагъан масъалаланы гётере. Газет бир-эки гюнден оьзюню агьамиятлыгъын тас эте деп айтыла. Маълуматлар агьамиятлыгъын тас эте буса да ярай, амма газетдеги кёбюсю материаллар бугюн де, юз йылдан сонг да агьамиятлыгъын тас этмей. Газетни къуллукъчулары яшавда ёлу­гъагъан къоркъунчлу гьалланы биринчилей къаршылайлар. Олагъа баракалла билдирме сюемен. Бизин яшавубуз къы­йынлы замангъа къаршы гелген. Шондан пайдаланып, бир-бир газетлер янгыз къайгъылы агьвалатланы бере. Гелеген наслугъа биз яхшы хабарлар, ишлер берилгенни де сюер эдим.

Роланд Льянов – «Российская газетаны» вакили:

– Бизин газет – Россияны Гьукуматыны къуралы. Ростов шагьарда ерлешген бизин газетни штаб-квартирасына Россияны 13 субъекти гире. Шоланы арасында Дагъыс­тан да бар. Бизин «Российская газетаны» яхшы яны – биз яшавда болагъан яхшы агьвалатланы халкъгъа етишдирме къаст этебиз. Сизин республиканы маълумат къуралларын бизин булан байлавлукъгъа чакъырабыз. Россиялылар, тюзюн айтса, сизин республикагъа гелме къоркъалар. Мундагъы къоркъунчлу гьал олагъа бир нече керен къопдурулуп етише. Сизин газетлени къуллукъчулары бизин газетге мундагъы ишлени гьакъында язгъанны сюер эдик. Башгъа регионларда «Российская газета» аста-аста ренкли болуп чыкъма башлагъан. Сизин республикада да бизин газетибиз чыгъа. Ону да ювукъ заманны ичинде ренкли этип чыгъарма къастыбыз бар. Биз гелип Магьачкъалада сизин газетлер булан мастер-клас байлавлукъ тутма гьазирбиз. Сизин журналистикагъа уьйретмек учун тюгюл, сынав алышдырмакъ учун. Бир затлагъа сиз бизин уьйретерсиз, бир затлагъа биз сизин уьйретербиз. Аз халкъланы газетлери тозулмасын учун бирикме герекбиз. «Анадаш газетибиз» деген фестиваль кёп арив ойлашылгъан, муну онгаргъанлагъа, мунда бизин чакъыргъанлагъа баракалла билдиремен.

Ангелина Акъболатова – федерал поч­та байлавлукъну республика управлениесини баш бухгалтери:

– Милли газетлеге язылагъанланы санаву аз болагъаны бизин талчыкъдыра. Центральный газетлеге буса язылагъанланы санаву арта. Мунда сёйлегенлени бириси газетлени ерлеге осал етишегенине арз этди. Гьали республикада газетлеге почта байлавлугъунда къуршамай язылыв адатланып бара. Бир къурум газетлеге языла, шо къурумгъа гелип почта тёгюле ва гюнлер, жумалар булан онда газетлер аракъ болуп тура. Почтадан таба язылса, шолай гьал тувулунмай, бизин почтальонлар газетлени оьзлени адресине заманында етишдирелер.

Магьаммат Гьасанов – ДР-ни Халкъ Жыйыныны депутаты, «Замана» газетни охувчусу:

– Гьар оьзюне абур этеген адам оьзюню ана тилинде сёйлеме герек. Шо саялы яшлагъа ана тилин уьйретме тийишли бола. Гьар адамгъа оьзюню милли адабият классиклерини асарларын охума герек, оланы билме герек. Газет пачалыкъны къуллукъчусу, янгыз гьакимиятны къарарларын чыгъарагъан къурал болуп турма борчлу тюгюл. Дин къурумлар гьакимлик къурумлагъа башюстде деп турма ярамай. Олар олай тура буса, оьзлени борчларын кютмейлер, гьакимлеге харлы экенин исбат этелер.

Мустапа Билалов – «Ёлдаш» газетни вакили, алим:

– Бираз алларда «Новая газетада» бир макъаланы охудум. Онда 2015-нчи йыллагъа печат къураллар болмажакъ деп языла. Мени гьисабымда, гьали де 10–15 йыллар, азында, печат къураллар яшав сюрежек. Компьютер, Интернет печат къуралны борчларын кютежек деген ёравгъа къаршыман. Мунда айтылгъан кюйде, Интернет янгыз маълумат бере. Газетни буса бир айдан, бир нече йылдан сонг да охуп боласан. Мен оьзюм охуй­гъан адамман. Гьар жума 6–7 газет аламан, оланы охуп чыгъаман. Компьютер булан да ишлеймен, Интернетге де гиремен. Буса да газет охумасам, юрегим рагьат болмай. Газетлеге язылывну гьакъында айтсам, язылыв ишни янгыз газетни къуллукъчулары юрютме тарыкъ тюгюл, охувчу оьзю газетге ёл табагъан гьалны яратма герек. Интеллигенция газетге кёмек этме, материаллар булан таъмин этме герек деп ойлайман. Илму материаллар, терминлер булан тюгюл, халкъ англайгъан тил булан. Студентлеге газетлеге языгъыз, газетлер булан байлавлукъ тутугъуз деп айтаман.

Заира Далгьат – илму къуллукъчу:

– Дагъыстанны маълумат къуралларында гюч этивню, милли къаршы турувланы гьакъында кёп языла. Дагъыстанны миллетлерини арасындагъы дослукъну, татывлукъну гьакъында да кёп язма герек. Дагъыстанны бары да халкълары бир тамурдан чыкъгъан. Миллет-миллетге, бирев-биревге чыдамлы янашывну гьа­къында язма герек. Дослукъда яшама Дагъыстанны халкълары юз йыллар булан къазангъан сынав бар. Аналитика макъалалар, загьматчыланы гьакъында макъалалар аз языла.

Маълумат къуралланы фестивалында дагъы да сёйлегенлер болду. «Анадаш газетибиз» деген фестивальда охувчулар берген таклифлер, айтылгъан ёравлар, этилген танкъыт маълумат къуралланы вакиллерине оьзлени печат къуралларын камиллешдирме, яхшылашдырма, заманны талапларына жавап береген даражада оланы алышдырма кёмек этер деп эсибизге геле.