Патимат Ражапова 1955-нчи йылда Эндирей юртда тувгъан. Мен ону яшдан берли таныйман, ол бизден бир орам оьрде яшай эди. Школада охуйгъан йылларында не къайсы чара оьтгериле буса, яшланы къуршап айлана эди. Яшдан берли бек жагь айланышлы Патимат школада вожатый болуп да, комсомол къурумну башчысы болуп да кёп-кёп яшны тюз ёлгъа салгъан.
– Бир де унутмайман, – деп хабарлай ол оьзю, – школада тынглавсуз яшлар бар эди. Шоланы бир ишге къуршайман деп, не де ойлаша эдим. Линейкалар буса, концертлер буса, олагъа шиърулар берип охугъанны талап эте эдим. Сонг, буланы комсомолгъа алсакъ нечик болар экен деп ойлаша эдим. Директор да, комсомолну райкомуну секретары да булан сёйлеп, шо яшланы башгъалагъа да къошуп, комсомолгъа алдыкъ. Инан, яшлар башгъача болуп къалдылар. Сонг биз школа-производство бригадалар къуруп, ярышгъа чыгъып ишлей эдик… Мени бир-бирде гьалиги заманда загьмат тарбия етишмейми экен деп эсиме гелип гете.
Яшдан берли загьматгъа уьйренген Патимат башчылыкъ этеген яшланы бригадасыны аты районда айтыла. Яшланы къуршап этген бригаданы уьстюнлюклери учун Патимат ВДНХ-гъа йибериле ва ону гюмюш медаль булан савгъатлай.
– Загьмат яшны бек тарбиялай, – дей Патимат Шамилхановна. – Шо заман каза тутуп болагъан яшны каникуллагъа чыкъгъанда бригадагъа яза эди ва гюнюне гьакъ да бере эди. Демек, яш бир зат булан машгъул эди. Яшлар кёбюсю гьалда жие чёплеп ва гьабижайгъа каза уруп ишлей эдилер. Къысгъача айтса, олар ата-анасы акъча нечик къазанагъанны англай эдилер, шондан таба абур-сый да бола эди. Школада охуйгъан заманында тюрлю-тюрлю кружоклагъа юрюй эдилер. Айтагъаным, яш сав гюн пайдалы иш булан долана эди. Оьзюм пионер, комсомол къурумларда ишлегенге буса ярай, гетген девюрде яшёрюмлеге берилеген тарбияны, оланы пачалыкъ гьайын этегенни бек арив гёре эдим…
Эндирей орта школаны битдирип, Патимат Хасавюртдагъы педагогика училищеге охума тюше. Шонда да ол жагьлы айланышы булан тенглилерини ва муаллимлени сюювюн къазана. Охуп битгенде ону Къызылюртдагъы 2 номерли школасына ишлеме йибере. Ол ишлеме башлап, биринчи йылында огъар айрыча класны тапшура.
1978-нчи йылда Патимат Салавдин деген ботаюртлу улангъа эрге чыгъа ва юртдагъы школада ишлеме башлай. Ишлей туруп, ол Дагъыстан пачалыкъ университетни рус-дагъыстан факультетин де битдире. Ол школада рус дарсланы берип ишлей. Узакъ къалмай, 1989-нчу йылда, оьрдеги класланы завучу бола. Патимат Шамилхановна шо ишинде бугюнлерде де ишлеп тура.
Ону къайратлы загьматы бошуна гетмеген, ол бир нече керен районну билим берив управлениесини атындан гьюрметлев грамоталар ва акъча савгъатлар булан савгъатлангъан. 2005-нчи йылда Патимат Ражаповагъа «Россия Федерацияны билим беривюню отличниги» деген гьюрметли ат да бериле.
Арадан 3 йыл гетип, Патимат Шамилхановна муаллимлени конкурсунда ортакъчылыкъ эте ва «2008-нчи йылны муаллими» деген атгъа ес бола, ол Россияны Президентини грантын да ала. Шо йыл огъар «Дагъыстанны ат къазангъан муаллими» деген оьр ат да бериле.
Йыл сайын сынав алагъан Патимат Ражапова гьали яш муаллимлеге насигьатчы бола, ишине гьакъ юреги булан янаша. Ол оьзюню ишинде адамлыкъны биринчи ерге сала.
– Мен ойлашагъан кюйде, коллективде ишлейген адам башлап оьзюне талаплы болма герек, – дей завуч Патимат Ражапова. – Сонг башгъалардан талап этме тюше. Коллектив татывлу турма, бир-бирине кёмеклешме герек, гьарисине тынглап, гьарисин англап ишлеме тюше. Мен завучман, тек иш ёлдашларым булан бир де эришмегенмен, гьатта тавушумну гётерип де сёйлемегенмен, шолай этегенлени де эрши гёремен.
Ботаюртну къабурларында Советлер Союзуну Игити Николай Жердев гёмюлген, ерли школагъа да шону аты тагъылгъан. Игит охугъан Донецкидеги школа Ботаюрт школа булан дослукъ аралыкълар юрютегенли 40 йылдан да артыкъ бола. Олар Ботаюртгъа геле, мундагъылар онда бара. Шонда барагъанда да, олар юртгъа гелгенде де къаршылайгъанланы бириси – Патимат Ражапова.
– Мен Ботаюртда ишлеме башлагъандан берли кёп затны гёргенмен, бир нече идараларда ишлегенмен. Къыйын заманлар да болгъан, тынч вакътилер де. Мен Ботаюрт школада алдан берли гелеген мердешлени ва башгъа школалар булангъы къатнашывун, къурдашлыкъ юрютювюн бек ушатаман. Бизин школа, бизин райондагъыларын айтмасакъ, Атланавул ва Дёргели школалар булан къурдашлыкъ юрюте. Бир-бирибизде чаралар болгъанда барабыз, олар да геле. Шолай къатнашыв сынав топлама, бир-биревню иши булан таныш болма бек кёмек эте. Ондан къайры да, яшланы дюнья байлыгъы арта. Донецкидеги школаны муаллимлери ва охувчу яшлары булан чы къардашлар йимик болуп къалгъанбыз.
Къайсыбыз да яшавубузда кёп адам булан ёлугъабыз, къурдашлыкъ юрютебиз, бирлеринден айрылабыз, гьатта унутуп да къалабыз. Биргине-бирев бар бирев де унутмайгъан, шо да – бизин биринчи муаллимибиз.
– Кимни де унутма бола, тек муаллимингни унутуп болмайсан, ол сагъа 50–60 йыл болагъанда ёлукъса да, уллу гьаким бусанг да, огъар уллу абур-сый этесен, – дей Патимат. – Шону учун да, муаллимге яшланы оюнда, эсинде даимге уьлгю болуп къалмакъ учун, бек къаст этип ишлеме, оланы оьз авлетлери йимик сюйме герек бола. Гьар муаллим оьзюню авлетлеринден эсе, охувчу яшлары булан кёп заманын оьтгере, яшланы яшлыгъы оланы алдында оьте. Шону учун да гьар муаллимге, бирев де айтгъанлай, психолог да, къардаш да, къурдаш да, шаир де, гьатта актёр болма да тюше.
Мен Эндирейде школаны битгеним кёп йыллар бола, тек магъа насигьат берген, тюз ёл гёрсетген Сулейман Рамазанович Гьажиевни унутма болмайман. Шолай, яшавунгда бир адам, гьатта инг ювукъ къардашларынг бермейген насигьатны берип къоя.
Мен бу ерде дюньяда инг аявлу ананы гьакъында айтмай болмайман. Атабыз айры агьлю къуруп яшады, анабыз Гьашханым къолунда къалгъан 4 де къызны охутду ва уьйлю-эшикли этди. Охувгъа гьаваслыгъым бар деп, магъа къызардашларым да, анам да бек кёмек этдилер. Къысмат шолай буюргъандыр дагъы, 2004-нчю йылда эрим Салавдин гечинип, эки авлет булан къалдым. Ругьдан тюшмедим, анам дёртевню аякъгъа салгъан, мен экевню болмайманмы деп ойлашдым. Шо заман яшланы уллусуна 14 йыл бола эди. Уллу уланым Карамдин ДГПУ-ну информатика факультетин битдирип, Ботаюрт школада ишлеп турду, гьали асгер борчун кюте, гиччи уланым Темирсолтан буса Аштархан шагьарда медицина академияда охуй.
Адамны юрегин къайгъы басгъан буса, ону шо гьалын енгил этмек учун айланадагъылар гьаракат этме герек. Шо яндан алгъанда, Патимат къайда ишлесе де, айланасындагъылардан рагьмулукъ тюгюл дагъы зат гёрмеген. Кёп зат коллективни башын тутгъан адамдан да гьасил бола. Яшлыгъына да къарамайлы, Ботаюрт школаны директору Марат Сираждинович Гьажиев коллективни арив юрюте, ол адамны англайгъан ва хадирин билеген улан.
– Мен чакъ-чакъда дарслар оьтгерилегенде коридор булан юрюп къарайман, – дей ол. – Патимат Шамилхановна дарс береген класда шыплыкъ бола. Яшлар ону гьар сёзюне уллу агьамият берип тынглай. Гьар яшгъа да школа чагъында герти муаллимни алдында охумакъ – уллу насип. Биз огъар охуйгъан йылларда онча да тергев де бермейбиз. Уллу болгъанда, оьзюбюз дарс берме башлагъанда тюшюнебиз. Кёбюсю адамлар охувун дагъы узатмай, сав оьмюрюнде школада алгъан билим булан къала чы. Шону учун да, школада яшлагъа терен билим бермек – къайсы муаллимге де уллу оьктемлик. Патимат да – шолай, охувчулар инг де кёп сюеген муаллимлерибизден бириси. Ону яшлагъа акъырып-къычырып гёрмессен, яшлар ону къурдашы йимик гьисап эте.
Муаллимни иши къыйын ва жаваплы иш. Гьар муаллим де, оьзю охутгъан яш нечик буса да бир уьстюнлюкге етишсе, шонда оьзюню къыйыны барны билип, оьктем бола. Охутгъан яшланы оьрлюгю – муаллимни оьктемлиги. Олар учун инг де уллу оьктемлик – оьзлер охутгъанланы баракалласын эшитмек. Дагъы зат тарыкъ тюгюл. Олар алагъан алапалар тёкген къыйынына азлыкъ этегенни билебиз, тек пачалыкъны янындан шо масъалагъа тергев осал экени тамашагъа къалдыра. Муаллимлер, шогъар да къарамайлы, яшлагъа билим берип туралар. Оланы арасында биз таныйгъан ва оьзюню гьакъында айтгъан Патимат Ражапова йимик ишине берилгенлери бар туруп, олагъа «баракалла» деп айтмаса ярамас.
– Бир де унутмайман, – деп хабарлай ол оьзю, – школада тынглавсуз яшлар бар эди. Шоланы бир ишге къуршайман деп, не де ойлаша эдим. Линейкалар буса, концертлер буса, олагъа шиърулар берип охугъанны талап эте эдим. Сонг, буланы комсомолгъа алсакъ нечик болар экен деп ойлаша эдим. Директор да, комсомолну райкомуну секретары да булан сёйлеп, шо яшланы башгъалагъа да къошуп, комсомолгъа алдыкъ. Инан, яшлар башгъача болуп къалдылар. Сонг биз школа-производство бригадалар къуруп, ярышгъа чыгъып ишлей эдик… Мени бир-бирде гьалиги заманда загьмат тарбия етишмейми экен деп эсиме гелип гете.
Яшдан берли загьматгъа уьйренген Патимат башчылыкъ этеген яшланы бригадасыны аты районда айтыла. Яшланы къуршап этген бригаданы уьстюнлюклери учун Патимат ВДНХ-гъа йибериле ва ону гюмюш медаль булан савгъатлай.
– Загьмат яшны бек тарбиялай, – дей Патимат Шамилхановна. – Шо заман каза тутуп болагъан яшны каникуллагъа чыкъгъанда бригадагъа яза эди ва гюнюне гьакъ да бере эди. Демек, яш бир зат булан машгъул эди. Яшлар кёбюсю гьалда жие чёплеп ва гьабижайгъа каза уруп ишлей эдилер. Къысгъача айтса, олар ата-анасы акъча нечик къазанагъанны англай эдилер, шондан таба абур-сый да бола эди. Школада охуйгъан заманында тюрлю-тюрлю кружоклагъа юрюй эдилер. Айтагъаным, яш сав гюн пайдалы иш булан долана эди. Оьзюм пионер, комсомол къурумларда ишлегенге буса ярай, гетген девюрде яшёрюмлеге берилеген тарбияны, оланы пачалыкъ гьайын этегенни бек арив гёре эдим…
Эндирей орта школаны битдирип, Патимат Хасавюртдагъы педагогика училищеге охума тюше. Шонда да ол жагьлы айланышы булан тенглилерини ва муаллимлени сюювюн къазана. Охуп битгенде ону Къызылюртдагъы 2 номерли школасына ишлеме йибере. Ол ишлеме башлап, биринчи йылында огъар айрыча класны тапшура.
1978-нчи йылда Патимат Салавдин деген ботаюртлу улангъа эрге чыгъа ва юртдагъы школада ишлеме башлай. Ишлей туруп, ол Дагъыстан пачалыкъ университетни рус-дагъыстан факультетин де битдире. Ол школада рус дарсланы берип ишлей. Узакъ къалмай, 1989-нчу йылда, оьрдеги класланы завучу бола. Патимат Шамилхановна шо ишинде бугюнлерде де ишлеп тура.
Ону къайратлы загьматы бошуна гетмеген, ол бир нече керен районну билим берив управлениесини атындан гьюрметлев грамоталар ва акъча савгъатлар булан савгъатлангъан. 2005-нчи йылда Патимат Ражаповагъа «Россия Федерацияны билим беривюню отличниги» деген гьюрметли ат да бериле.
Арадан 3 йыл гетип, Патимат Шамилхановна муаллимлени конкурсунда ортакъчылыкъ эте ва «2008-нчи йылны муаллими» деген атгъа ес бола, ол Россияны Президентини грантын да ала. Шо йыл огъар «Дагъыстанны ат къазангъан муаллими» деген оьр ат да бериле.
Йыл сайын сынав алагъан Патимат Ражапова гьали яш муаллимлеге насигьатчы бола, ишине гьакъ юреги булан янаша. Ол оьзюню ишинде адамлыкъны биринчи ерге сала.
– Мен ойлашагъан кюйде, коллективде ишлейген адам башлап оьзюне талаплы болма герек, – дей завуч Патимат Ражапова. – Сонг башгъалардан талап этме тюше. Коллектив татывлу турма, бир-бирине кёмеклешме герек, гьарисине тынглап, гьарисин англап ишлеме тюше. Мен завучман, тек иш ёлдашларым булан бир де эришмегенмен, гьатта тавушумну гётерип де сёйлемегенмен, шолай этегенлени де эрши гёремен.
Ботаюртну къабурларында Советлер Союзуну Игити Николай Жердев гёмюлген, ерли школагъа да шону аты тагъылгъан. Игит охугъан Донецкидеги школа Ботаюрт школа булан дослукъ аралыкълар юрютегенли 40 йылдан да артыкъ бола. Олар Ботаюртгъа геле, мундагъылар онда бара. Шонда барагъанда да, олар юртгъа гелгенде де къаршылайгъанланы бириси – Патимат Ражапова.
– Мен Ботаюртда ишлеме башлагъандан берли кёп затны гёргенмен, бир нече идараларда ишлегенмен. Къыйын заманлар да болгъан, тынч вакътилер де. Мен Ботаюрт школада алдан берли гелеген мердешлени ва башгъа школалар булангъы къатнашывун, къурдашлыкъ юрютювюн бек ушатаман. Бизин школа, бизин райондагъыларын айтмасакъ, Атланавул ва Дёргели школалар булан къурдашлыкъ юрюте. Бир-бирибизде чаралар болгъанда барабыз, олар да геле. Шолай къатнашыв сынав топлама, бир-биревню иши булан таныш болма бек кёмек эте. Ондан къайры да, яшланы дюнья байлыгъы арта. Донецкидеги школаны муаллимлери ва охувчу яшлары булан чы къардашлар йимик болуп къалгъанбыз.
Къайсыбыз да яшавубузда кёп адам булан ёлугъабыз, къурдашлыкъ юрютебиз, бирлеринден айрылабыз, гьатта унутуп да къалабыз. Биргине-бирев бар бирев де унутмайгъан, шо да – бизин биринчи муаллимибиз.
– Кимни де унутма бола, тек муаллимингни унутуп болмайсан, ол сагъа 50–60 йыл болагъанда ёлукъса да, уллу гьаким бусанг да, огъар уллу абур-сый этесен, – дей Патимат. – Шону учун да, муаллимге яшланы оюнда, эсинде даимге уьлгю болуп къалмакъ учун, бек къаст этип ишлеме, оланы оьз авлетлери йимик сюйме герек бола. Гьар муаллим оьзюню авлетлеринден эсе, охувчу яшлары булан кёп заманын оьтгере, яшланы яшлыгъы оланы алдында оьте. Шону учун да гьар муаллимге, бирев де айтгъанлай, психолог да, къардаш да, къурдаш да, шаир де, гьатта актёр болма да тюше.
Мен Эндирейде школаны битгеним кёп йыллар бола, тек магъа насигьат берген, тюз ёл гёрсетген Сулейман Рамазанович Гьажиевни унутма болмайман. Шолай, яшавунгда бир адам, гьатта инг ювукъ къардашларынг бермейген насигьатны берип къоя.
Мен бу ерде дюньяда инг аявлу ананы гьакъында айтмай болмайман. Атабыз айры агьлю къуруп яшады, анабыз Гьашханым къолунда къалгъан 4 де къызны охутду ва уьйлю-эшикли этди. Охувгъа гьаваслыгъым бар деп, магъа къызардашларым да, анам да бек кёмек этдилер. Къысмат шолай буюргъандыр дагъы, 2004-нчю йылда эрим Салавдин гечинип, эки авлет булан къалдым. Ругьдан тюшмедим, анам дёртевню аякъгъа салгъан, мен экевню болмайманмы деп ойлашдым. Шо заман яшланы уллусуна 14 йыл бола эди. Уллу уланым Карамдин ДГПУ-ну информатика факультетин битдирип, Ботаюрт школада ишлеп турду, гьали асгер борчун кюте, гиччи уланым Темирсолтан буса Аштархан шагьарда медицина академияда охуй.
Адамны юрегин къайгъы басгъан буса, ону шо гьалын енгил этмек учун айланадагъылар гьаракат этме герек. Шо яндан алгъанда, Патимат къайда ишлесе де, айланасындагъылардан рагьмулукъ тюгюл дагъы зат гёрмеген. Кёп зат коллективни башын тутгъан адамдан да гьасил бола. Яшлыгъына да къарамайлы, Ботаюрт школаны директору Марат Сираждинович Гьажиев коллективни арив юрюте, ол адамны англайгъан ва хадирин билеген улан.
– Мен чакъ-чакъда дарслар оьтгерилегенде коридор булан юрюп къарайман, – дей ол. – Патимат Шамилхановна дарс береген класда шыплыкъ бола. Яшлар ону гьар сёзюне уллу агьамият берип тынглай. Гьар яшгъа да школа чагъында герти муаллимни алдында охумакъ – уллу насип. Биз огъар охуйгъан йылларда онча да тергев де бермейбиз. Уллу болгъанда, оьзюбюз дарс берме башлагъанда тюшюнебиз. Кёбюсю адамлар охувун дагъы узатмай, сав оьмюрюнде школада алгъан билим булан къала чы. Шону учун да, школада яшлагъа терен билим бермек – къайсы муаллимге де уллу оьктемлик. Патимат да – шолай, охувчулар инг де кёп сюеген муаллимлерибизден бириси. Ону яшлагъа акъырып-къычырып гёрмессен, яшлар ону къурдашы йимик гьисап эте.
Муаллимни иши къыйын ва жаваплы иш. Гьар муаллим де, оьзю охутгъан яш нечик буса да бир уьстюнлюкге етишсе, шонда оьзюню къыйыны барны билип, оьктем бола. Охутгъан яшланы оьрлюгю – муаллимни оьктемлиги. Олар учун инг де уллу оьктемлик – оьзлер охутгъанланы баракалласын эшитмек. Дагъы зат тарыкъ тюгюл. Олар алагъан алапалар тёкген къыйынына азлыкъ этегенни билебиз, тек пачалыкъны янындан шо масъалагъа тергев осал экени тамашагъа къалдыра. Муаллимлер, шогъар да къарамайлы, яшлагъа билим берип туралар. Оланы арасында биз таныйгъан ва оьзюню гьакъында айтгъан Патимат Ражапова йимик ишине берилгенлери бар туруп, олагъа «баракалла» деп айтмаса ярамас.
Г. КОНАКБИЕВ
Суратда: Ботаюрт орта школаны директоруну орунбасары
Патимат Ражапова.
