Журналист ва язывчу Солтанбек Солтанбеков – Къумукътюзде танывлу адам. Ол загьмат яшавуну кёп янын къумукъ радио булан байлагъан, демек, радиожурналист болуп отуз дёрт йыл ишлеген. Радиогъа гелгенче Солтанбек Къарабудагъгент район газетде де етти йыл ишлеген. Шолайлыкъда, къыркъ бир йыл оьмюрюн къумукъ журналистикагъа багъышлагъан. Шо йылланы ичинде, бары да къумукъ юртлардан айланып, ана тилинде минглер булан репортажлар онгаргъан, макъалалар, хабарлар, шиърулар язгъан, халкъ авуз яратывчулугъун жыйгъан. Ону яратывчулугъу янгыз радиода тюгюл, газетлени, журналланы бетлеринде де ер тапгъан.

Солтанбекни къумукъ тилде он беш китабы чыкъгъан. Шоланы уьчюсю ата юрту Тёбен Жюнгютейге ва жюнгютейлилеге багъышлангъан, экиси – белгили кочап Алкъылычны гьакъында. Алкъылычны гьакъындагъы китабы, Магьаммат Атабаев гёчюрюп, орус тилде де чыкъды. Солтанбекни яшлагъа багъышлангъан китаплары да бар. Кёп санавдагъы чебер хабарлары да бир нече китаплагъа жыйылгъан. Олардан къайры, Солтанбек къумукъ фольклорну кёп асарларын да жыйып, газетлерде, журналларда, китапларында элге аян этген.

Дагъы да айтсакъ, Солтанбек Солтанбеков Магьачкъалада яшайгъан тёбенжюнгютейлилени оьзю кюрчюсюн салгъан жамият къурумуна – «Жюнгютей» деген маданият центрына 19 йыл ёлбашчылыкъ этип турду. Бир вакъти шо къурумну «Жюнгютей» деген газетин де чыгъара эди.

Радиодагъы ишинден Солтанбек савлугъуну гьалына гёре 2007-нчи йылда тайгъан. Шо йыл ол гьажгъа да барып гелген.

Солтанбекге бираздан 75 йыл болажакъ. Гьали ол уьюнде, зувгьан айландыра, телевизоргъа къарай, китап, газет, журнал охуй. Къумукъ радиоберилишлеге тынг­лай. «Алдын радиогъа кёп халкъ тынглай эди. Тынглавчулар булан байлавлукъ гючлю эди. Сюйген заманда, яздырып машин де алып, юртлагъа командировкалагъа бара эдик. Радио да ювукъ эди халкъгъа, шону учун халкъ да тынглай эди радиогъа. 15 йыллар алдын къумукъ радиода он дёрт адам ишлей эди буса, гьали беш адам къалгъан. О заман гюнде къумукъча бир сагьат отуз минут берилиш бола эди буса, гьали шогъар элли минут бериле. Алда талаплар да, тергев де, низам да гючлю эди. Бир-бирде артыкъ, тарыкъсыз талаплар да салына эди. Гьали заманлар бек алмашынгъан. Бир якъдан, тынч, эркинлик кёп, талаплар аз, тарыкъсыз тергевлер ёкъ. Шо саялыдыр, не сёйленсе де ёлгъа йибериле. Элли минут заманны кёп яны концертге бериле, маълуматлар, берилишлер аз бола. Бу ерде мен онда ишлейгенлеге айып салмайман: олагъа командировкалагъа барма харж гёрсетилмей, бизге йимик машинлер чи къайдагъы зат, алапалары да бек аз. Болса да, олар болгъан кююнде къаст этелер. Заманда бир телефон сёйлеп, оланы гьалын-гюнюн сорайман», – дей Солтанбек бизин булангъы лакъырында.

Солтанбек алдынгъы «Ленин ёлу», гьалиги «Ёлдаш» газетни 1956-нчы йылдан берли бир номерин де къутгъармай охуй. Совет девюрдеги «Ленин ёлу» булан тенглешдиргенде, «Ёлдаш» яхшы янгъа алышынгъанын эсгере. Ол «Ёлдашда» ва район газетлерде, «Тангчолпан», «Къарчыгъа», «Дагъыстанлы къатын» журналларда чыкъгъан оьзюню асарларын барын да жыйып, архив этген. Ону архивинде оьзюню ва китапларыны гьакъында язылгъан ва оьзге тюрлю кёп-кёп къужурлу ва агьамиятлы макъалалар, шиърулар да бар. Солтанбекни гьакъында профессорлар Ибрагьим Керимов, Шарабдин Магьитов, шаирлер ва язывчулар Абас Мамаев, Магьаммат Атабаев, Агьмат Жачаев, Бад­рутдин, Анварбек Култаев, Шарапутдин Сулейманов, Узлипат Ибрагьимова, Яраш Бийдуллаев ва кёп-кёп оьзгелер язгъан.

«Пагьму» деген сёзню шаирлер ва шаир тюгюллер де, «рагьму» деген сёз булан къапиялашдырып, оланы янаша сала. Тек къайсы пагьмуда да рагьму болмай. Солтанбекни таныйгъанлар ол тап шолай, пагьмусу да, рагьмусу да гелишип, биригип гелген адам экенни гертилежек. Шолай адам Солтанбек Солтанбеков – пагьмулу-рагьмулу, гелишли-гьаракатчы, ялгъансыз-гьилласыз, шат ва югюрюк.

Не аврув, не къартлыкъ Солтанбекни хасиятын алышдырмагъан. Бугюн де ол биз таныгъан 30 йыл алда йимик: шат, ачыкъ гёнгюллю, кимге не кёмек этейим ва «гьайт» дегенге «вайт» деп тура.

– Бугюнгю яшавну лап да сен ушатмайгъан ери недир? – деп сорайбыз Солтанбекге. Биз къаравуллагъан бир нече тюрлю жавапны гери ургъандай, ол шу гьалда гёзленмеген кюйде булай деди:

– Бугюнгю яшавну оьзге тюрлю къы­йынлыкъларын англама бола, бирлерин ёлгъа йиберип, чыдама да ярай. Тек англашылмайгъан, мени йимик кёплени рагьатлыгъын алагъан бир зат бар. Шо да не десенг, яш наслуну террорчулукъгъа, экстремизмге уьйретегенлер кёп болгъан. Шолайлагъа инангъан яппа-яш уланлар уьйлерин де ташлап гетелер. Сонг олар бир айыпсыз адамланы атылтып, Аллагьны алдында гюнагь къазангъандан къайры, жамиятны, пачалыкъны законларын бузуп, оьзлени яшавларын да пуч этелер, ювукъ адамларын да къайгъыгъа салалар.

Солтанбек, гертилей де, яшавну, адамланы, халкъын кёп сюеген адам. Ону бир китабыны аты да шолай: «Адамлар, мен сизин сюемен». Шо сюювю булан ол насипли де дюр. Шолай сёзлени ким де къоллама бола, тек кимге де адамлар инанмажакъ. Солтанбекни таныйгъанлар буса ону сёзюне де, оьзюне де инана. Шолай инамлыкъ къазанмакъ насип тюгюлмю?!

Солтанбек агьлюсю Маймунат да булан беш яшны оьсдюрген ва оланы да авлетлери бар. Байрамларда бары да уллу агьлю жыйылгъанда, Солтанбекни ва Маймунат баживню къуванчына къуванч къошула. Шолай гюнлерде бары да гючюн, билимин, пагьмусун, заманын жамият, къурдашлары, къардашлары, агьлюсю учун аямай харжлагъан Солтанбек оьмюрюн негьакъ яшамагъанына сююне болма герек.

Рашит Гьарунов.



С.Солтанбековну янгы шиъруларындан бир-экисин охувчуланы тергевюне беребиз

Кимге тарыкъ?

Мен сюймеймен экиюзлю,

Узун тилли такътакъны.

Мен сюймеймен осал ишли

Къармакъ тишли чатакъны.

Мен сюймеймен ишин къоюп

Герилеген гелинни,

Айда бир де уьстюн жувмас

Бир амалсыз эрини.

Мен сюймеймен гьатдан озуп

Ягъынагъан къызъяшны,

Ёнкюмекден ташгъын болуп

Тёгюлеген гёзьяшны…

Бермеген сонг бетге ярыкъ,

Шо тайпалар кимге тарыкъ?!



Айгъазим

Билемисен, сен Айгъазим,

Тюппе-тюз, воллагьилазим.

Тарыкъ болуп гетсе элге,

Тюлкюлер бар – гирер ерге,

Къояндай, батып къан терге.

Гьогьайбатыр салар къавгъа,

Къочабатыр къачар тавгъа,

Ойбатыр батылар ойгъа,

Ёнкюбатыр ёллар тойгъа,

Кюкайбатыр барар къолгъа.

Тилчибатыр тюпден сатар,

Осалбатыр авруп ятар.

Элине осал иш этген

Абур-сыйсыз оьлюп гетер,

Болар душмандан да бетер.

Билемисен, сен Айгъазим,

Гьакъ герти, воллагьилазим.

Тарыкъ болуп гетсе элге,

Герти игитлер кёп бар бизде

Чабып чыгъар Къумукътюзде.

Явбатырым чабар явгъа,

Жанбатырым тюшер давгъа,

Атайбатырым ат къувар,

Айбатырым тувра урар,

Агъабатыр атдай чабар,

Абайбатыр эбин табар,

Къызашбатырым бёрк гиер,

Эчивбатыр яра тигер,

Гелинбатыр батыр табар,

Явларына гьавлап чабар,

Явлардан бюдюремес,

Душманлагъа чул бермес.

Билип къой чу, Айгъазим,

Осаллардан игитлер кёп,

Сени йимик зор уланлар

Къумукътюзю буланлар!



Вёв,шав!

Намус-ягьын тас этгенге – вёв, шав!

Эр къылыгъын тас этгенге – вёв, шав!

Душманына ялбаргъангъа – вёв, шав!

Яравкелеп ой къургъангъа – вёв, шав!

Ишсюймесге, чабангъа да – вёв, шав!

Олар салгъан сабангъа да – вёв, шав!

Оьмюр бою къатынсызгъа – вёв, шав!

Эрсиз къалгъан къатынгъа да – вёв, шав!

Къыр къарагъан къатынгъа да – вёв, шав!

Еси оьлген алтынгъа да – вёв, шав!

Этген адам савлай оьзюн талайсыз,

Шолай адам оьлгенден де къолайсыз.

Тарыкъмы да сав аврувлар гьеч кимге?

Олар ошар бир мююзлю эчкиге.

Иман салмай оьлгенге де – вёв, шав!

Васиятсыз оьлгенге де – вёв, шав!

Сюйсе болсун дагъы олар эпсиз бай,

Яшавлукъну англамайлар… вёв, шав!

Не къолай?

(Масхара)

Айланч буса да, ёл къолай,

Чолакъ буса да, къол къолай.

Хаси жабардан пол къолай,

Юрек бар янынг – сол къолай.

Улан болса, улан къолай.

Эдепсиз уландан къыз къолай.

Яшама агьлюнг къолай.

Гёрме дамгъадан гьыз къолай.

Байлыкъдан савлукъ къолай.

Алтындан къатын къолай.

Чачлы башгъа явлукъ къолай.

Намарт досдан ятынг къолай.

Машин болса, машин къолай,

Болмаса, яяв да къолай.

Ишлеме бар ишинг къолай.

Таянма таякъ да къолай.

Ашагъандан умутлу къолай.

Ун ёкъда къувут да къолай.

Халкъгъа кюлкюге къалгъынча,

Оьлюп гетген кёп де къолай.

Айт, тюгюлмю дагъы шолай?!