«Ёлдаш» газетни май айны 2-синде чыкъгъан 14-нчю номеринде «Оьтемишни топурагъы оьтемишлиленики» деген баш булан макъала печат этилинген эди.
Бугюнлерде шо масъалагъа байлавлу болуп ДР-ни пачалыкъ-мюлк министрини ойчусу Сократ Бабаханов ва эсгерилген министерликни бёлюклерини касбучулары Оьтемишде болдулар.
Оьтемишни ерли халкъыны жыйынында ону ортакъчылары бир пикругъа гелип, Оьтемишни топуракълары оьтемишлиленики болма тарыкъ деген къарар къабул этилинген.
Бизин тилевюбюзге гёре шо ёлугъувда ортакъчылыкъ этген Къаягент районну юрт хозяйство управлениесини начальниги Уллубий Агьматов топуракъ масъалагъа байлавлу болуп «Ёлдашны» охувчуларына оьз пикруларын малим этди.
– ДР-ни пачалыкъ-мюлк министерлиги Оьтемишни 2 минг гектаргъа ювукъ топуракъларындан Агъул районгъа узакъ болжаллыкъ ижарагъа ерлер берип, юртлуланы гьаките.
Шо министерликни чиновниклери районгъа не мурат булан гелген эди? – деп сорайман Уллубий Магьамматовичге.
– Гьалиден 2–3 йыл алда оьтемишли сабанчылар Агъул районгъа барып, гёчювюл гьайванчылыкъдагъы оьзлени миналы топуракъларындан 150 гектар ерни ишлетмек учун дыгъар этип ер алгъан эди. Шонда гьали сабанчыланы аз-маз буса да, мал-матагьы, къурулушлары да бар. Эсгерилген министерлик буса бугюн шо дыгъарны пешемей бузуп дегенлей, оьтемишли сабанчыланы къыйынлы гьалгъа тарыта.
Демек, шондагъы мал-матагьны да гери уруп, топуракъны да чыгъарып алма герек деп гьукму чыгъара. Шо гьукму булан ерли халкъ да рази тюгюл, оьзюм де шолай ёлну тутагъанлагъа къаршылыгъымны билдиремен.
Гьар тюрлю оьлчевдеги гьакимлер бизин оьтемиш жамиятны пикрусун гьисапгъа алмайгъанлыгъы къазапландыра, – дей райондагъы сиптечи группаны башчысы оьтемишли Нуцалхан Нуцалханов. – Лап да яманы, топуракъ ва муниципал реформалар халкъны пайдасына ишлемей, оланы ватандашлыкъ ихтиярларын къыйыкъсыта. Шо буса, районну ва Оьтемишни халкъын кризисни терен ойтанына багъып тебере. Мен тамаша боламан, шулай гьал булан бизин уьстдеги гьакимлерибиз, республиканы башчылары да разилешегенине.
– Нечик гьал булан?
– Нечик гьал экени англашыла, оьтемишлилени авадан пайы бугюнлерде республикадан тышда яшай ва къазанчгъа гетмеге борчлу бола. Оьтемишде артдагъы 20 йылланы ичинде болуп турагъан пакарсызлыкъны башын-бавун тапма да къыйын. Гьайсызлыкъны натижасында муна шулай къыйынлы гьал тувулуна, ерли реформалар чаналай. Гьали биз 21-нчи асруда яшайбыз. Бизин масъалаларыбыз буса оьтген асрудан башлана. Коррупция оьсювге чатакъ сала. Артдагъы 12 йылны ичинде районда уьч башчы алышынгъан. Пачалыкъ харжлар, компенсациялар, субсидиялар чы къайда, оьз топуракъларыбыз да талавругъа тюше.
1999-нчу йылда республикабызны 11 районунда йимик, бизин районда да алдагъы совхозланы орнуна яшыртгъын, тюпден таба, халкъ булан гьакълашмайлы, законланы уьстюнден таптап дегенлей, «Дагвиногъа» таби болагъан ГУП-лар къурулду. Натижада, халкъны еслигиндеги, къоллавундагъы топуракъларыбыз къолдан чыгъарылып, пачалыкъ еслик деп, Дагъыстанны пачалыкъ-мюлк министерликни ихтиярына берилди. Шо гюн- бугюн ерлердеги загьматчы коллективлени ихтиярлары къыркъылды. Биз шону булан разилешмеге болмайбыз. О саялы районда, юртларда къаршылыкъ блдирилип митинглер де оьтгериле. Оьтемишни топурагъыны, халкъыны къысматын Магьачкъалада олтургъан гьакимлер адамланы пайдаларын якълап чечмеге умут этмейгени англашыла.
– Нуцалхан, ГУП-ланы айланасында арт вакътилерде кёп къалмагъал гётериле. Шоланы къурагъанда оьтемишлилер неге къойгъан?
– Оьтемишни халкъы шогъар бир зманда да рази болмагъан. Сен шону ахтигине ерли англамагъа сюе бусанг, ачыкъ этип айтарман. 2000-нчи йыл 13-нчю майда, Оьтемишде, дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, «Оьтемиш» совхозда профсоюз конференция оьтгерилди. Шонда 69 делегат ортакъчылыкъ этген. Жыйынны председатели болгъан И. Бабушев ва секретары У. Айбатырова. Шоланы кёплери бугюн де Оьтемишде яшай. Шо конференцияда совхозну ГУП-гъа айландырмакъ деген 4-нчю масъала да салына. Тамаша боласан, жыйынны ортакъчылары ва совхозну директору Б. Исмайылов ерли юрт хозяйство предприятиени совхоз кююнде къоймакъ деп тавуш бере. Демек, протоколгъа гёре ГУП-ну къурма тарыкъ деген пикруну бирев де якъламагъан. Яшырмагъа тарыкъ болмай, бир-бир предприятиелени башчыларыны янындан оьз пайдаларын-кисесин якълайгъанда янгылышлагъа да ёл бериле, тюпден таба иш гёрюле…
Шолайлыкъда, районну сиптечи группасыны далиллерине гёре, «Оьтемиш» совхоз «кётюрлюкге» тарый. 1999-нчу йылда совхоз 1000 гектаргъа гюзлюклер чача, 2000-нчи йылда шо санав дагъы да 500 гектаргъа кёп бола. Шо вакъти юзюм оьсдюрювде де районда «Оьтемиш» совхоз уьчюнчю сыдырада бола. Демек, о заман совхоз нечик кётюр бола, юзюмден, ашлыкълардан алынгъан тюшюмлер, шолардан алынгъан къазанч-хайыры къайда гетди деген соравлар гьали де тувулуна. Соравлар кёп, тек гьалиге ерли шолагъа жаваплар табылмай тура…
Озокъда, коллектив ва ишчи коллективлени башчылары борчларына намуслу кюйде янашмаса, бир предприятиеде де ишлер алгъа бармажагъы гьакъ деп айтсакъ да, тек уьстдеги пачалыкъ къурумларда майлы ерлени бийлеп олтургъанлардан да кёп зат гьасил бола экен.
2013-нчю йылны декабр айыны 26-сында ГУП-ланы топуракъларын акциялашдырывгъа байлавлу болуп Къаягент районда уллу митинг оьтгериле. Шонда Дагъыстанны пачалыкъ-мюлк министерликни алдагъы башчысы Марат Ильясов да ортакъчылыгъын болдура. Жыйында ортакъчылыкъ этген министр шо вакъти ерли халкъ акциялашдырывгъа къаршылыкъ билдирегенине толу кюйде шагьатлыкъ эте. Этсе этсин, амма шо гюн-бугюн райондагъы ГУП-ланы къысматы чечилмей ва халкъны арасындагъы къыставуллукъ таймай узатыла.
– Гёчевюл гьайванчылыкъны, ГУП-ланы топуракълары асувлу къолланмайгъаны гьакъда Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатиповгъа да билдирилген. Тек шо масъала бугюнге ерли кююнде къала. О саялы да, ГУП-ланы орнуна акционер жамиятланы къурув кимлеге пайдалы, жамиятланы пикрусуна неге чатакъ салына деген соравлар да тувулуна.
Арт вакътилерде районда ва юртларда оьтгерилеген митинглени ортакъчылары, айрокъда яш наслуну вакиллери ерлерде топуракъ масъалалар халкъны пикрусун гьисапгъа алып чечилмесе, къаршылыкъ билдирип, топуракъланы къысматын оьзюбюз оьзбашына чечежекбиз деген чакъырывлар чакъда-чакъда чалынагъаны ойлашма борчлу эте.
Шо гьакъда буса районну прокурору да билмей тюгюл. Районну ГУП-лар къурулгъан юртларындагъы сиптечи группаларда гьарисинде он адам бар. Оланы арасында оьтемишлилер Арсланали Зайнарбеков, Магьамматрасул Сайитов, башлыгентли Магьаммат Мегьтиев, районну сиптечи группасыны башчысы Нуцалхан Нуцалханов ва оьзгелери оьз районуну, халкъыны къысматы учун гечесин-гюнюн бир этип айланагъаны гележек учун инамлыкъны тувдура. Неге тюгюл, олар оьзлер тутгъан ёлундан тайышмагъа хыял этмей ва халкъы учунгъу яхшылыкъланы гертилик булан ташдырмагъа, гёрсетмеге гьаракат этип чалыша.
Къ. Къараев.
