Россияны халкъларыны мердешленген маданиятыны Избербаш шагьардагъы центринде шагьар булан дазулары бар ва оьзге районлардагъы юртланы тарихин уьйренеген бирлешив иш гёрегени бир нече йыллар бола. Шогъар ерли музейни къуллукъчусу Издаг Ибрагьимова башчылыкъ эте.
Бизин чалт барагъан, къыстав ишлерден толгъан яшавубузда тарихни уьйренеген, адамланы къуршап, олагъа тарихибизни билмеге кёмек этеген бирлешивню онгарып иш юрютмеге енгил тюгюл. Бу гьаракатда янгыз билимлер таманлыкъ этмей, тарихни сюювден къайры, уллу сабурлукъ да тарыкъ бола. Шу хасиятлар барысы да сынавлу касбучу Издаг Ибрагьимовада бар.
Артдагъы гюнлерде ол бирлешивню ортакъчыларын оьзю оьтгереген гезикли чарагъа чакъырды. Музейни залында жыйылгъан гьар тюрлю оьмюрдеги, яшавну гёрген эргишилер, къатынгишилер белгили тарихчи, журналист М.Ибрагьимовну Гьайдакъ уцмиликни, Башлы, Къаягент, Алхожагент юртланы терен тарихине багъышлангъан сёйлевлеге тынгладылар. Оьтгерилген гьаракатны барышында аслу гьалда Дагъыстанда уллу пачалыкъ къурулувланы бириси гьисапланагъан Гьайдакъ уцмийликни ва бир нече юз йыллар ону тахшагьары болуп тургъан Башлы юртну гьакъында сёз юрюлдю. Тарихи маълуматлар билдиреген кюйде къыбла Дагъыстанда лап уллу юрт гьисапланагъан Башлы 15-нчи юз йылдан уцмийликни тахшагьары гьисапда белгили. Орус генерал М.Хатунцевни айтывуна гёре, 1805-нчи йылда Башлыда уьйлени тюнгюлюклери 2 мингден артыкъ болгъан. Юртда янгыз эргишилер 5-6 минг адам яшагъан. Кёбюсю уцмийлер мунда тувгъан, оьсген. Олар ва оланы яшлары барлы башлылыланы агьлюлеринде тарбиялангъан. Юртлу яшланы кёплери оланы эмчек къардашлары гьисапда белгили. Шо йылларда юрт агьлюлени гьарисинде, азындан, 3-4 яш оьсе болгъан. Шолай болгъанда, оланы ата-аналарын къошсакъ, гьар агьлюде 5-6 адам, савлай юртда буса 10-12 минг адам яшап гелген. Мисал учун, 1824-нчю йылда гьалиги Дербент шагьарда 1800 уьй ва 11 минг адам яшай болгъан.
Шо гюн жыйылгъанлар М.Ибрагьимовну Гьайдакъ уцмийликни, Башлыны, Къаягентни, Алхожагентни, сонг да геч асруларда, Хазар элинде болгъан ва бузулгъан уллу шагьарлары Шагьсенгерни, Балажарны, Варачанны, Семендерни гьакъындагъы сёйлевлерине терен тергев берип тынгладылар, тийишли гёрген соравларын бердилер. Тарихчи оланы бары да соравларына жаваплар берди.
Чарагъа гелгенлени бириси шагьар ЗАГС-ны ёлбашчысы Гюлнара Къадиева бизин булангъы лакъырында М.Ибрагьимовну сёйлевлеринден Башлы юртну тарихи булан байлавлу кёп янгы маълуматлар билгенине разилигин билдирди. Булай ёлугъувлар айрокъда охувчу яшлар, яшёрюмлер учун бек пайдалы экени гьакъда айтды.
Ёлугъувну вакътисинде тарихчиге биревлер оьзлени ата юртларыны тарихи булан байлавлу соравлар бердилер. Озокъда, гьар ким оьз баласын йимик ата юртун да бек сюе, тарихин оьзге юртланыкинден эсе оьр этип гёре. Шоланы барысына да жаваплар берилди.
Жыйылгъанлар маданият гьаракатны оьтгерилген къайдасындан, юрюшюнден рази къалдылар. Тарихни билмеге сюегенлер гележекде дагъы да жыйылажагъына, оланы санаву артажагъына шекленмейбиз.
Магьамматрасул ИБРАГЬИМОВ ,
Къаягент район.
