Дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, мунда давну йылларында гючден республикабызны темиркъазыкъдагъы ва мычыгъышланы топуракъларына гёчюрюлген даргилер къайтарылып оьтген асруну 50-нчи йылларында янгыдан яшав къурма башлагъан.
Бугюн буса Красноармейск республикабызны лап да уллу посёлокларындан бириси санала.
Озокъда, адамлар кёп яшайгъан ерде олар учун гьар тюрлю онгайлыкъланы болдурувдан да хантав къалмагъа ярамай.
Шону гьисапгъа алып, арадан оьтген вакътини ичинде мунда даргилер булан янаша яшайгъан къумукълар, аварлар ва оьзгелери учун бир къадар онгайлыкълар болдурулгъан демеге ярай.
Демек, ерли къоллавчулар электрик якъдан, табии ягъарлыкъдан, сувдан къысылмай. Неге тюгюл, артдагъы йылларда да артып тербейген талапланы гьисапгъа алып, посёлокда ерли ватандашланы къуллукъларын кютювге тергев гючлене десек, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмас.
Озокъда, бир башлап посёлокда яшайгъанланы загьматгъа къуршалывуну масъаласына да айрыча тергевню бакъдырмаса бажарылмай.
Демек, иш ерлер болдурув да бугюнню аслу масъаласы болуп токътай. Шону учун «Магьачкъала шагьар» деген шагьар муниципал къурулувну башчысыны борчларын кютеген Магьаммат Сулейманов да айтагъан кююнде, бугюнлерде мунда да ерли имканлыкъланы ва шартланы гёз алгъа тутуп иш гёрмеге тюше.
Бизин республикабызда агропромышленный тармакъда яшавгъа чыгъарылып турагъан проектлерини майданларыны бирисинде Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини заместители Шарип Шарипов булан бирче «Нива» деген СПК-да болуп теплица комплексинде юрюлеген ишлени салынгъан кюю булан бу йыл язны башларында таныш болма имканлыкъ болгъан эди.
Гьали шондан берли арадан ярым йылгъа ювукъ заман оьтген. Шо вакътини ичинде мунда не йимик ишлер этилинген, эсгерилген СПК-ны коллективи не булан машгъул бола?
Шону ташдырмакъ учун бу гезик де бизге Дагъыстанны юрт хозяйство министри Баттал Батталов булан октябр айны башларында «Нива» деген юрт хозяйство производство булан машгъул болагъан кооперативде болма имканлыкъ тувулунду.
– «Нива» деген теплица проектни аслу мурады не булан байлавлу, белгиленген борчлар яшавгъа чыгъарылсын учун шолагъа не йимик имканлыкълар болажакъ? – деп сорайман Баттал Вагьитовичге.
– Артдагъы йылларда Дагъыстанны гьар тюрлю бойларында теплицаланы къурув ва пайдаландырыв къоллавчуланы гьар тюрлю овощлагъа бакъгъан якъдагъы талапларын кютювню ёрукълашдырма кёмек этежегине шеклик этмеге тюшмей. Янгыз Красноармейск посёлокну ювугъунда шону учун 12 гектар майдан пайдаландырылажакъ. Алгъа не йимик борчлар салынгъан? Озокъда, къоллавчуланы-алывчуланы сан яны – тетиксиз, сайламлы ерли овощлар булан таъмин этив. Шолай сыйлы борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун тыш пачалыкълардан Тюркиядан, Италиядан, Израйылдан ва оьзге ерлерден гелтирилеген лап да алдынлы ва мекенли къураллар, техника имаратлар ясандырыла. Ишлени барышы, алгъа не йимик борчлар салынгъаны гьакъда проектни яшавгъа чыгъарма башына алгъан Умар Мусаевден де баян алмагъа герек болур.
Биз Красноармейскиге етишип, «Ниваны топурагъына аякъ басгъандокъ, мунда далаплы ва гьаракатчы адамлар иш гёрегенине шеклик къалмады. Мукъаятлы ишленген ярыкъ, эркин теплицаланы ичинде оьсдюрюлеген хыярдан, памидордан ясалгъан хытанлагъа къарап, тюшюмню моллугъуна тамашалыкъ этмей болмайсан.
– Проектге гёре бизин теплицаланы 1000 квадрат майдангъа, бёлюп-бёлюп, гьарисинде тюрлю-тюрлю овощланы оьсдюрмеге умут этиле. Гьалиге ерли теплицаларыбыз, умуми кюйде алгъанда, 2,6 гектар майданда къурулуп, пайдаландырывгъа берилген, – деп иштагьланып хабарлай Умар Мусаев.
– Овощ оьсдюрювде сынавдан кёп зат гьасил бола, къайтарылагъан овощланы тюшюмю рази къалдырамы, шону учун сынавугъуз етишеми? – деп сорайман огъар.
– Биз алда Азербайжанны Закаталы районунда яшай эдик, – деп узата ол оьзюню сёзюн. – Айтмагъа сюегеним, шонда бавчулукъ ва овощлар оьсдюрювде гёрмекли сынав топлангъан эди. Озокъда, бугюн де бизге шону кёмеги тиймей къалмай. Биз савлай йылны узагъында теплицаларда овощлар оьсдюрмеге хыял этебиз ва йылда гьар 1000 квадрат майдандан 40 минг тон тюшюм алма умутубуз бар.
– 1000 квадрат теплицаланы къуруп пайдаландырмакъ учун нечакъы харж тарыкъ бола, етишеми?
– Шону учун 5 миллион манатны харжлайбыз. Харжлангъан 5 миллион манатны оьлчевюнден 50 проценти гьисапгъа алына ва этилинген харжлары субсидиялар булан енгиллешдирилегени гьакъда да айрыча эсгерме тюше.
Бизин республикабызда теплицаларда овощлар оьсдюрюв булан машгъул болма муштарлыланы токъташдырып, алданокъ, 2013–2015-нчи йыллагъа хас республика программа къурулгъан эди, – деп лакъырны узата Баттал Вагьитович. – Муна, шо программагъа гёре теплицаларда юрт хозяйство продукция оьсдюрюв булан машгъул болагъанлар субсидиялар булан иштагьландырыла.
Бугюнлерде, биз уьстде де эсгерген кюйде, теплицалар республикабызны оьзге бойларында, янгыз шагьарлагъа ювукъда тюгюл, тав ва тавтюп районларда да оьсдюрюле. Шолайлыкъда, гележекде бизин республикабызда тышдан гелтирилеген сан яны шекликни тувдурагъан авлакъ ниъматланы алдын алма имканлыкълар яратылагъаны да англашыла. Неге десегиз, гьалиги заманда бизин республикабызны базарларын шолай маллар бийлейгени разисизликлени тувдура.
Озокъда, бизин ерли шартланы, гьаваны гьалларын алып иш гёрмеге герек бола. Теплицаланы табии балагьлардан къоруп пайдаландырыв, оьсюмлюклени таза сув ва шолай да, кюйленген топуракъ булан оьсдюрювге де сувукъ-салкъын янашмагъа ярамай. Шону гьисапгъа алып, теплицаларда югъунчлу орман топуракъланы, сугъарывну тамычылатып сугъарагъан къайдаларын къоллавгъа тийишли тергевню бакъдырмакъ да бугюнлерде пайдалы болур.
Неге десегиз, шолай онгайлы къайдаланы ишде къолланагъаны оьсдюрюлеген тюшюмлеге хыйлы хайыры-кёмеги тиймей къалмай. Демек, продукцияны оьзюне токътайгъан багьаларын артмагъа къоймай. Шо буса сатыв багьаланы да ёрукълашдырмагъа болушлукъ этмеге герек бола.
Лап да аслусу, бугюн Евросоюз ва оьзге тюрлю тыш пачалыкълар билдирген экономика къамавдан къутулма ва шону натижасында пачалыгъыбызны экономикасыны сурсат аманлыгъын болдурма имканлыкълар ярата.
СУРАТДА: памидор ва хыяр оьсдюрюлеген теплицаларда Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министри Баттал Батталов есилерине пайдалы таклифлер береген вакътиси.
Къ. КЪАРАЕВ.
