Жамият яшавну аманлыгъын болдурув, халкъны ва пачалыкъны законлу талапларын якълав – прокуратураны алдына салынагъан аслу борчлардан санала. Законланы яшавгъа чыгъагъан кююне айра да кёп тергев берилмесе болмай. Шогъар гёре де, алдагъы гюнлерде биз Буйнакск шагьарны прокурору, юстицияны баш ойчусу Омар Омаров булан ёлугъуп, бир нече соравларыбызгъа жаваплар къайтармакъны тиледик. Ону булангъы баянлыкъны сизин тергевюгюзге де беребиз.

 

– Омар Абдурагьманович, прокуратураны ишинде не йимик янгылыкълар бар? Сизге арзалар булан гелегенлер нечик масъалаланы гётере?

 

– Прокуратураны иши къачан да къыставуллу болуп гелген. Бизде ишлейгенлер аслу гьалда жагьил адамлар. Болса да, олар гьаракатчы ва ишине тюшюнген уланлар.Гетген йыл бизге адамлар оьзлер гелип де,  язып йиберип де, 701 арза алдыкъ. Шоланы кёбюсюне къаралгъан, бирлери ти­йишли къурумлагъа бакъдырылгъан, айып­лылагъа буварывлар да этилген. Мен оьзюм ва заместителлерим гетген йыл 180 адамны къабул этгенбиз, бары да арзалар гьисапгъа алына. Сонг да, прокуратураны къапусуну алдына илинген къутукъгъа адамлар не къыйыны бар буса, язып салып бола.

Бизге гелегенлени кёбюсю топуракъ масъаланы, яшавлукъ уьйлени, субсидияланы, зайып адамлагъа пачалыкъны янындан гёрсетилеген кёмек­лени, алапалар заманында тёленмейгенни гьа­къында, савлукъ сакълав, билим берив ва башгъа тармакъларда ёлгъа йиберилеген кемчиликлени эсгерип язалар. Масала, 2013-нчю йылда алапалагъа байлавлу 674 арза гелген эди. Бир нече идаралар шону оьзлерде ишлейгенлеге заманында тёлемей тургъан. Себеплерин де ахтардыкъ, законну бузмагъа ярамай­гъанны бек бувардыкъ. Мисал учун айтгъанда, Буйнакскидеги яшланы яратывчулукъ уьюнде ишлейгенлеге алапалары хыйлы заман берилмей туруп, борч 821 минг манатгъа етишген эди, адамлар арза язагъан гьалгъа тюшген. Тергевлени гьасиллерине гёре айыплылар РФ-ни Кодексини тийишли статьяларына гёре административ якъдан жавапгъа тартылды. Уьстевюне, мировой судгъа да шо масъаланы гётерип 108 адам арза язгъан эди, оланы законлу талаплары кютюлдю, алапалары берилди.

Шолай мисаллар Буйнакск шагьарда дагъы да бир нече идараларда да, Чиркейдеги школаланы бирисинде де болду.

 

– Халкъны башгъа законлу талаплары нечик кютюле?      

 

– Дагъыстанлыларда онча арз этме сюеген хасият ёкъ, тек законлу ихтиярларын якълама ким къоймай? Бизге гелген бир арзаны да тергевсюз къоймагъанбыз. Бизин борчубуз – Буйнакск районну ва шагьарны территориясында болма имканлы жинаятчылыкъланы ва террорчулукъ ишлени алдын алмакъ, урушбатчылыкъгъа къаршы чаралар гёрмек, бюджет тармакъда харж маялар нечик харжланагъангъа, ихтиярланы якълав, оьзге къурумлар алдына салынагъан борчланы нечик кютегенге тергев этмек. Шо масъалалардан да хантав тюгюлбюз. 

Буйнакск шагьарда ва районда террорчулукъну ва экстремист гючлени алдын алывгъа гёре чалыша туруп, бары да гьакимиятны ва ихтиярланы якълав къурумланы янындан, жамият ва башгъа бирлешивлени де къуршап, гертилей де, кёп иш этилди ва гьали де этиле. Буйнакск районда ва шагьарда 2012–2016-нчы йыллагъа ерли террорчулукъгъа ва экстремизмге къаршы ябушув юрютювню программалары къабул этилген, шолагъа асасланып гёрюлме герекли чаралар гёз алгъа тутулгъан.

Шо якъдан юрюлеген ишни дагъы да яхшылашдырмаса болмай. Рагьатланма ярамай. Халкъны арасында юрюлеген англатыв ишни кёп уллу агьамияты бар. Абурлу адамланы, ихтиярланы якълав къурумланы вакиллерин де къуршап, гьар районда, шагьарда ва юртда къурулгъан хас комиссияланы бу масъалагъа байлавлу гьаракатчы чалышывун эсгерер эдим.

 

– Буса да, шо якъдан сиз юрютеген тергевлер не натижалар бере, санавлар да, мисаллар да бардыр чы?..

 

– Бар. Гетген йыл биз шо якъдан 37 керен тергевлер юрютгенбиз ва 300-ге ювукъ гьар тюрлю низам бузувланы аян этгенбиз. Судгъа 2 материал йиберилди, 82 гёрсетив язылды, 94 адам низам ва административ якъдан жавапгъа тартылды.

Бизин тергевлер тюкенлерде де, китапханаларда да, межитлерде де ва мадрасаларда да экстремист маънада язылгъан китапланы яйылма къоймасны чараларын гёрювге бакъдырылгъан эди. Сонг да, яшланы Интернетден таба законсуз, билим берив тармакъгъа бир аралыгъы да ёкъ сайтлагъа гирегенлигин арада-ягъада тергейбиз. Шолай тергевлерибиз Халимбекавулдагъы, Тёбен Жюнгютейдеги, Капиркъумукъдагъы орта школаларда да болду. Оланы бирлеринде компьютерлени къоллавда кемчиликлер болагъаны аян этилди.

О къайдадагъы тергевлер бир нече межитлерде болду. Хыйлысыны уставлары тюз язылмагъанын токъташдырдыкъ. Айтсам, Оьр Жюнгютей юртдагъы межитни уставында язылгъан кюйде, юртну имамына дин – агьлюлени арасында болма бола­гъан эришивлюклени чечмек муратда «маслагьат суд» къурма изну бериле. Биз шону Россияны федерал законларына ва Конституцияны 71-нчи статьясыны 1-нчи частына къыйышмайгъанын белгилеп, уставны алышдырма герекни талап этдик.

 

– Ерли ёлбашчылыкъ этив къурумланы, демек, район ва шагьар администрацияланы уставларын, олар къабул этеген къарарланы да законгъа къы­йышагъанын тергей бу­гъайсыз чы? О якъдан боламы тюзсюзлюк­лер?

 

– Бола. Шолай кёп юртлагъа биз тюз къарар къабул этмегенсиз деп, гёрсетивлер язып йиберебиз. Ерли ёлбашчылыкъ этив къурумланы законлары болсун, къарарлары болсун, олар республика ва федерал законлагъа кюрчюленме герек. Савлай алгъанда, 2013-нчю йылда Буйнакск шагьарны ва районну ерли ёлбашчылыкъ этив къурумлары 221 къарарлар чыгъаргъан. Шоланы 21-не къаршылыкъ билдирип, тюзлетмеге борчлу болдукъ. Уставларыны гьакъында айтгъанда, бизге гетген йыл шоланы тергемеге герек деп Да­гъыстанны прокуроруну тапшуруву бар эди. Шону кюте туруп, бары да юрт, шагьар ва район Уставланы тергеп чыкъдыкъ, олар, тийишли алышынывлары да булан печат этилип, ерли газетлерде чыкъма герекни бувардыкъ. Сонг да, ерли ёлбашчылыкъ этив къурумланы гьар йылгъа къабул этеген бюджетлерин де басмадан чыгъар­магъа тапшурув бергенбиз.

Гьасили, бизин ишибизде тергевлени тюз юрютювге, адамланы ихтиярларын ва законлу талапларын якълавгъа, аян этилген кемчиликлени тайдырывгъа, шоланы ёлгъа йиберген айыплыланы такъсырлавгъа аслу гюч бакъдырыла. Шолай ишлемекни бизден РФ-ни ва ДР-ни прокурорлары да талап эте.

 

– Жинаятчылыкъланы гьа­къында не айтма боласыз? Шоланы юзюн ачыв, алдын алыв нечик юрюле?

 

– Гетген йыл Буйнакск районда ва шагьарда болгъан ва гьисапгъа алынгъан жинаятчылыкъланы гёзден гечирип къарагъанда, шоланы умуми санаву бираз артгъаны гёрюне. Масала, Буйнакскиде гьар тюрлю 414 жинаятчылыкъ болгъан, райондагъы санав буса 207-ге чыкъгъан. Жинаятчылыкъланы юзюн ачыв шагьарда – 89,8 процент, районда – 95 процент. Лап авур деп саналагъан жинаятчылыкълар Буйнакскиде 162 керен, районда 47 керен болгъан.

Тергевлер гёрсетегени йимик, гьакъылбалыкъ чагъына етмеген яшланы янындан болагъан шолай жинаятчылыкълар да аз тюгюл. Буйнакск районда гетген йыл олай 16 жинаятчылыкъ болгъан. Уьюнде ата-анасыны, школада да ва башгъа орта хас охув ожакъларда да тарбиялавгъа етдиринки тергев ёкълугъуну себебинден яшлар терс ёлгъа тюше. Яшлар урлай туруп тутула, наркоманлагъа къошула. Мен бу ерде ихтиярланы якълав къурумланы янында иш гёреген ва гьа­къылбалыкъ чагъына етмеген яшланы ишлерине къарай­гъан инспекцияланы гьаракатыны асувлугъу аз экенни де айтмай къойма болмайман.

Белгили экени йимик, прокуратура оьтгерген тергевлерден сонг, айыплав (уголовный) ишлер судгъа йибериле. 2013-нчю йылда Буйнакск шагьар ва район судлар прокуратураны да ортакъчылыгъы булан 266 айыплав ишге къарагъан, 215 адамны такъсырламакъ деп гёрсетилген. Бир нече айыплав ишлер амнистиягъа къыйышывлу болуп токътатылгъан.

 

– Омар Абдурагьманович, бары да ерде коррупциягъа къаршы ябушувну гючленгени гьакъда айтыла. Шо якъдан бармы тутулгъанлар, такъсырлангъанлар?

 

– Прокуратураны чалышывунда шо масъала – аслу ерде. Закон бары да халкъгъа ортакъ. Коррупция деген зат жамиятны алгъа барывуна бек чатакъ сала, оьзлени конституция ихтиярларын яшавгъа чыгъарма сюеген адамланы законлу талапларын буза, о да жинаятчылыкъны бир тайпасы болуп токътай.

Коррупциягъа къаршы турувну, шолай да пачалыкъ ва муниципал къуллукъну  гьакъындагъы законланы кютюлювюн тергей туруп, шо якъдан биз гьалиге ерли 116 низам бузувланы аян этдик. Судгъа 15 арза йибердик, ти­йишли къурумлагъа 17 буварыв гёрсетив яздыкъ. Коррупциягъа байлавлу 21 адамны ишин тергеп, оланы жавапгъа тартдыкъ. РФ-ни УК-сыны 37-нчи статьясыны 2-нчи бёлюгюне гёре, 6 адамгъа байлавлу уголовный иш ачмагъа деп тийишли материалланы гьазирледик, экевге суд айыплав къарар чыгъарып да битген.

 

 

 

Баянлыкъны алгъан

Гь. ГЬАЙБУЛЛАЕВ.