1988-нчи йыллар болма ярай, Эндирейде Уллу Ватан давну ветеранларына багъышлангъан концерт болуп тура. Мен шо концертни юрютемен. Биревге сёз берип яда йыр юрюлеген заманда бош боласан чы, шолай вакъти къырыйыма бир яш улан гелди. Мен шиърулар язагъанны биле болгъан экен, шону учундур дагъы, Афгъанистанны гьакъында оьзю чыгъаргъан макъамгъа сёзлер язгъанны сюйдю. Шондан сонг биз ёлукъдукъ ва болажакъ йырны гьакъында лакъыр этдик.
Мени булан таныш болгъан яш Ниъматулла Далгьатов болгъан экен. Ону агъасы Гьамзат мени булан бирге ишлей эди. Иниси макъамлар чыгъарагъанны билип, мени булан таныш болмакъны таклиф этген болгъан.
Шо йырыбыз бек онгайлы болду. Артындагъы йыл Совет асгер Афгъаныстандан чыгъарылды, эсгерилген йыр буса шо заманда гьар концертде йырлана эди. Дав къачан токътайгъанны да билмей язылгъан йырдагъы «Къайтабыз, къайтабыз, яшлар, давдан, къайгъырып турма сен, азиз анам» деген сёзлер сыралы болуп къалды. Муна оьтген 25 йылны ичинде де шо йыр оьзюню маънасын тас этмей, гьали де йырлана, патриот йырланы арасында биринчи ерлени ала.
Ниъматулла Далгьатов 1965-нчи йылда Узунотар (гьалиги Тотурбийкъала) юртда кёп яшлы агьлюде тувгъан. Атасы яхшы агъачкъомуз согъуп, арив йыбав этегенлерден санала эди. Буланы уьюнден агъачкъомуз бир де таймагъан. Гиччи Ниъматулла да атасы йимик музыкагъа пагьмулу бола. Ол кёп гиччилейин аргъан, агъачкъомуз согъуп бажара ва йырлай.
Оьзюню пагьмусун башлап школада гёрсете. Концертлерде ортакъчылыкъ эте, къумукъ ва орус йырланы йырлай, конкурсларда биринчи ерлени ала. Музыкагъа гьаваслыгъы бар Ниъматуллагъа музыка училищеге тюшмеге таклиф этиле. 1982-нчи йылда Ниъматулла Магьачкъалада Г.А.Гьасановну атындагъы музыка училищеге халкъ инструментлени бёлюгюне тюше.
Училищени охуп битме 1 йыл къалгъанда, Ниъматулланы асгер къуллугъун кютме чакъыра . Шо заман Афгъанистанда дав юрюлюп турагъан заман. 1985-1987-нчи йылларда Ниъматулла Афгъанистанда интернационал борчун кюте. Бош заманы болгъанда, не музыка алатны да сокъма бажарагъан Ниъматулла гитарагъа амракъ бола. Гитара – солдатны биринчи къурдашы чы.
– Шо йылларда мен макъамлар чыгъарма да башладым, – деп эсгере дав йылланы Ниъматулла. – Сен сёзлерин язгъан «Йыракъдан кагъыз» деген йырны кюю окопда турагъанда эсиме гелди. Шоссагьат кюйню оьз-оьзюме гёнгюрев этип йибердим. Алда гьали йимик диктофон, телефонлар ёкъ эди чи.
Ол 1987-нчи йылда асгерден къайта, охувун давам эте ва бир йылдан бите. Шо бир йылны ичинде ол Агьмат Жачаевни, Магьаммат Атабаевни, Къалсын Акъгёзовну ва мени сёзлерибизге гёре макъамлар яза. Йыл сайын ону сынаву арта.
Оьзюню загьмат ёлун Ниъматулла райондагъы музыка школаны директору болуп башлай. Пагьмулу музыкантны Хасавюртдагъы педагогика коллежге ишлеме де чакъыра. Ол шонда йырлав дарсланы юрюте ва агъачкъомуз согъагъан ансамблни ёлбашчысы да дюр.
Ниъматулла район ва республика конкурсларда, фестивалларда ортакъчылыкъ эте. Огъар берилген кёп санавдагъы грамоталар ва дипломлар шогъар шагьат.
Ниъматулла Далгьатов оьтген йылланы ичинде савлай Дагъыстангъа белгили «Гюлбарият», «Унутмайман», «Тотурбийкъала», «Гёзел емиш», «Йылайман», «Юзюк», «Ай таланы чечеги», «Болсун насип», «Гюлмира», «Афгъанистан», «Сен эсиме гелесен», «Къумукъ той», «Къурдашлар», «Тувгъан гюнюнг», «Хасавюрт» деген ва шолай башгъа алтмышдан да артыкъ йырлар яратгъан. Ол язгъан йырланы Дагъыстанны халкъ артисткасы Зайнап Абсаматова, Дагъыстанны ат къазангъан артистлери Латип Шайыпов, Адил Уцумуев, Зоя Сатуева, Альбина Салимгереева, йыравлар Тимур Меликов, Тимур Сатуев, Кумсият Къарагишиева, Тахмина Умалатова ва башгъа гьали сагьнагъа чыгъып турагъан яш йыравлар да йырлайлар.
– Мен композитор болмагъан бусам да ярай эди, эгер де яшав ва иш ёлумда белгили композиторлар Наби Дагьиров, Георгий Исмакъов, Завур Жанаев, педколлежни дарс беривчюсю Ума Багьатова йимик адамлар ёлукъмагъан буса, – дей Ниъматулла Далгьатов. – Олар магъа башлап макъамлар яратагъан заманда кёп кёмек этдилер. Гьали де башымда айланып турагъан 40-гъа ювукъ макъам бар, оьзюм ушатагъан сёзлер буса, янгы йырлар яратажакъ эдим.
Ниъматулла арив макъамлар яратгъандан къайры да, районара ва республика фестивалларда ортакъчылыкъ эте, оьзюню йырларындан къайры, халкъ ва къанна къазакъ йырланы да йырлай, давну ва загьматны ветеранларына багъышлангъан концертлерде актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Демек, даим ишни уьстюнде.
Биз яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялав гьакъда кёп айтабыз. Ниъматулла эсгерилген ишлеринден къайры, яшёрюмлер булан кёп ишлей. Ол Тотурбийкъаладагъы маданият къалада «Яшланы сеслери» деген агъачкъомуз согъагъан ансамбль къургъан. Олар да кёп керенлер республика фестивалларда ортакъчылыкъ этген ва лауреат атны алгъан. Ниъматулланы яратывчулукъ ишлери гьакъда журналист Иса Агьматов кино этип, РГВК «Дагестан» деген каналдан да гёрсетди.
Музыка училищеде охуйгъан заманында ол шонда охуйгъан Рабият деген къыз булан таныш бола ва ону булан уьйлене. Бу татывлу агьлю бугюнлерде уьч яшны тарбиялагъан ва оьсдюрген. Бу агьлюню авлетлери де музыка яндан пагьмулу болуп оьселер. Уланы Арслан музыка булан машгъул, йырланы оранжировка эте ва халкъ хозяйство институтда программистге охуй. Къызы Альбина – ата-анасы охугъан училищени битдирди ва райондагъы музыка школада фортепьянодан дарс бере, гиччиси Асил де, музыканы сюйсе де, бу йыл 11 класны битгенде, Дагъыстан пачалыкъ университетни биология-химия факультетине охума тюше.
–Ниъматулла оьзю нечик пагьмулу адам экенни билмейгендей айлана, – дей райондагъы музыка школаны директору Асолтан Къонакъбиев. – Онда табиатдан гелген пагьму бар. Инче адам, герти къурдаш ва сырдаш. Ону макъамларында ва йырларында айрыча билинеген оьз хаты бар. Йырларын айтсакъ, бек арив ва эсде къалагъан макъамлар яза. Ону пагьмусуну инг де чечекленген вакътиси.
Биз ону булан чакъда-чакъда ёлугъабыз ва янгы йырланы гьакъында лакъыр этебиз. 3-4 ерде ишлемей, тойлагъа барагъанын аз этип, макъам яратывчулукъгъа тергевню артдырса яхшы болажакъны гьакъында да сёйлейбиз. Тек буссагьатгъы девюрде яратывчулукъгъа айтардай тергев берилмей, шону учун да яшавгъа амал этме тюше. Ниъматулла эки арбаны тартагъан ат йимик экисин де кютюп тура.
Шунча макъам, шунча арив йырлар яратгъан адамны республика оьлчевде сама къыйматланмагъаны дурус тюгюл деп ойлашып да йиберебиз. Мен билеген кюйде, «ДР-ни инчесаниятыны ат къазангъан чалышывчусу» деген атгъа гёрсетилгени ва кагъызлары министерликде ятагъаны нечакъы заман бола. Тек гьал гьали де шо кююнде.
Тутгъан ёлунгда уллу уьстюнлюклеге етме ва ниъматлы макъамлар ярата турма насип болсун, Ниъматулла!
Мени булан таныш болгъан яш Ниъматулла Далгьатов болгъан экен. Ону агъасы Гьамзат мени булан бирге ишлей эди. Иниси макъамлар чыгъарагъанны билип, мени булан таныш болмакъны таклиф этген болгъан.
Шо йырыбыз бек онгайлы болду. Артындагъы йыл Совет асгер Афгъаныстандан чыгъарылды, эсгерилген йыр буса шо заманда гьар концертде йырлана эди. Дав къачан токътайгъанны да билмей язылгъан йырдагъы «Къайтабыз, къайтабыз, яшлар, давдан, къайгъырып турма сен, азиз анам» деген сёзлер сыралы болуп къалды. Муна оьтген 25 йылны ичинде де шо йыр оьзюню маънасын тас этмей, гьали де йырлана, патриот йырланы арасында биринчи ерлени ала.
Ниъматулла Далгьатов 1965-нчи йылда Узунотар (гьалиги Тотурбийкъала) юртда кёп яшлы агьлюде тувгъан. Атасы яхшы агъачкъомуз согъуп, арив йыбав этегенлерден санала эди. Буланы уьюнден агъачкъомуз бир де таймагъан. Гиччи Ниъматулла да атасы йимик музыкагъа пагьмулу бола. Ол кёп гиччилейин аргъан, агъачкъомуз согъуп бажара ва йырлай.
Оьзюню пагьмусун башлап школада гёрсете. Концертлерде ортакъчылыкъ эте, къумукъ ва орус йырланы йырлай, конкурсларда биринчи ерлени ала. Музыкагъа гьаваслыгъы бар Ниъматуллагъа музыка училищеге тюшмеге таклиф этиле. 1982-нчи йылда Ниъматулла Магьачкъалада Г.А.Гьасановну атындагъы музыка училищеге халкъ инструментлени бёлюгюне тюше.
Училищени охуп битме 1 йыл къалгъанда, Ниъматулланы асгер къуллугъун кютме чакъыра . Шо заман Афгъанистанда дав юрюлюп турагъан заман. 1985-1987-нчи йылларда Ниъматулла Афгъанистанда интернационал борчун кюте. Бош заманы болгъанда, не музыка алатны да сокъма бажарагъан Ниъматулла гитарагъа амракъ бола. Гитара – солдатны биринчи къурдашы чы.
– Шо йылларда мен макъамлар чыгъарма да башладым, – деп эсгере дав йылланы Ниъматулла. – Сен сёзлерин язгъан «Йыракъдан кагъыз» деген йырны кюю окопда турагъанда эсиме гелди. Шоссагьат кюйню оьз-оьзюме гёнгюрев этип йибердим. Алда гьали йимик диктофон, телефонлар ёкъ эди чи.
Ол 1987-нчи йылда асгерден къайта, охувун давам эте ва бир йылдан бите. Шо бир йылны ичинде ол Агьмат Жачаевни, Магьаммат Атабаевни, Къалсын Акъгёзовну ва мени сёзлерибизге гёре макъамлар яза. Йыл сайын ону сынаву арта.
Оьзюню загьмат ёлун Ниъматулла райондагъы музыка школаны директору болуп башлай. Пагьмулу музыкантны Хасавюртдагъы педагогика коллежге ишлеме де чакъыра. Ол шонда йырлав дарсланы юрюте ва агъачкъомуз согъагъан ансамблни ёлбашчысы да дюр.
Ниъматулла район ва республика конкурсларда, фестивалларда ортакъчылыкъ эте. Огъар берилген кёп санавдагъы грамоталар ва дипломлар шогъар шагьат.
Ниъматулла Далгьатов оьтген йылланы ичинде савлай Дагъыстангъа белгили «Гюлбарият», «Унутмайман», «Тотурбийкъала», «Гёзел емиш», «Йылайман», «Юзюк», «Ай таланы чечеги», «Болсун насип», «Гюлмира», «Афгъанистан», «Сен эсиме гелесен», «Къумукъ той», «Къурдашлар», «Тувгъан гюнюнг», «Хасавюрт» деген ва шолай башгъа алтмышдан да артыкъ йырлар яратгъан. Ол язгъан йырланы Дагъыстанны халкъ артисткасы Зайнап Абсаматова, Дагъыстанны ат къазангъан артистлери Латип Шайыпов, Адил Уцумуев, Зоя Сатуева, Альбина Салимгереева, йыравлар Тимур Меликов, Тимур Сатуев, Кумсият Къарагишиева, Тахмина Умалатова ва башгъа гьали сагьнагъа чыгъып турагъан яш йыравлар да йырлайлар.
– Мен композитор болмагъан бусам да ярай эди, эгер де яшав ва иш ёлумда белгили композиторлар Наби Дагьиров, Георгий Исмакъов, Завур Жанаев, педколлежни дарс беривчюсю Ума Багьатова йимик адамлар ёлукъмагъан буса, – дей Ниъматулла Далгьатов. – Олар магъа башлап макъамлар яратагъан заманда кёп кёмек этдилер. Гьали де башымда айланып турагъан 40-гъа ювукъ макъам бар, оьзюм ушатагъан сёзлер буса, янгы йырлар яратажакъ эдим.
Ниъматулла арив макъамлар яратгъандан къайры да, районара ва республика фестивалларда ортакъчылыкъ эте, оьзюню йырларындан къайры, халкъ ва къанна къазакъ йырланы да йырлай, давну ва загьматны ветеранларына багъышлангъан концертлерде актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Демек, даим ишни уьстюнде.
Биз яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялав гьакъда кёп айтабыз. Ниъматулла эсгерилген ишлеринден къайры, яшёрюмлер булан кёп ишлей. Ол Тотурбийкъаладагъы маданият къалада «Яшланы сеслери» деген агъачкъомуз согъагъан ансамбль къургъан. Олар да кёп керенлер республика фестивалларда ортакъчылыкъ этген ва лауреат атны алгъан. Ниъматулланы яратывчулукъ ишлери гьакъда журналист Иса Агьматов кино этип, РГВК «Дагестан» деген каналдан да гёрсетди.
Музыка училищеде охуйгъан заманында ол шонда охуйгъан Рабият деген къыз булан таныш бола ва ону булан уьйлене. Бу татывлу агьлю бугюнлерде уьч яшны тарбиялагъан ва оьсдюрген. Бу агьлюню авлетлери де музыка яндан пагьмулу болуп оьселер. Уланы Арслан музыка булан машгъул, йырланы оранжировка эте ва халкъ хозяйство институтда программистге охуй. Къызы Альбина – ата-анасы охугъан училищени битдирди ва райондагъы музыка школада фортепьянодан дарс бере, гиччиси Асил де, музыканы сюйсе де, бу йыл 11 класны битгенде, Дагъыстан пачалыкъ университетни биология-химия факультетине охума тюше.
–Ниъматулла оьзю нечик пагьмулу адам экенни билмейгендей айлана, – дей райондагъы музыка школаны директору Асолтан Къонакъбиев. – Онда табиатдан гелген пагьму бар. Инче адам, герти къурдаш ва сырдаш. Ону макъамларында ва йырларында айрыча билинеген оьз хаты бар. Йырларын айтсакъ, бек арив ва эсде къалагъан макъамлар яза. Ону пагьмусуну инг де чечекленген вакътиси.
Биз ону булан чакъда-чакъда ёлугъабыз ва янгы йырланы гьакъында лакъыр этебиз. 3-4 ерде ишлемей, тойлагъа барагъанын аз этип, макъам яратывчулукъгъа тергевню артдырса яхшы болажакъны гьакъында да сёйлейбиз. Тек буссагьатгъы девюрде яратывчулукъгъа айтардай тергев берилмей, шону учун да яшавгъа амал этме тюше. Ниъматулла эки арбаны тартагъан ат йимик экисин де кютюп тура.
Шунча макъам, шунча арив йырлар яратгъан адамны республика оьлчевде сама къыйматланмагъаны дурус тюгюл деп ойлашып да йиберебиз. Мен билеген кюйде, «ДР-ни инчесаниятыны ат къазангъан чалышывчусу» деген атгъа гёрсетилгени ва кагъызлары министерликде ятагъаны нечакъы заман бола. Тек гьал гьали де шо кююнде.
Тутгъан ёлунгда уллу уьстюнлюклеге етме ва ниъматлы макъамлар ярата турма насип болсун, Ниъматулла!
Суратда: композитор ва йырав Ниъматулла Далгьатов.
